Ээҗин зальврлһн туслв

17-06-2020, 16:23 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Хальмг келнд күн болһнд эңкр, седклд өөрхн нег үг бәәнә. Эннь «ээҗ» гидг үг. Өдгә цагт эн үг «ээҗ» (бабушка) гидг чинр зүүҗәнә. Кезәңк цагт эн үг эк (мама) гидг чинр-утхта бәәсмн. Болв күн болһна җирһлд эк болн ээҗ әдл кевәр ик чинртә, әдл кевәр хамгин эңкр болн хәәртә улс мөн. Хальмг улсин билг-эрдмд зәрм дуд экд, зәрм дуд ээҗд нерәдгднә. Болв төрскн келәрн ээҗ гиҗ нерәдҗ келнә. Ямаран болв чигн дууг дууч дуулхас урд болн көгҗмч шүлгт айсинь буулһхас урд тер дууна үгмүднь шүлгчин седклднь үүднә.
Цөөкн җил хооран баахн дууч Босхмҗин Дианан дуулсн «Ээҗин эркн» гидг шин дун билг-эрдмд дурта улсин оньгас алдсн уга. Эн дууна үгмүдин түүрвәчнь Әрәсән бичәчнрин Ниицәнә гешүн Иван Сангаджиевич Бадма-Халгаев. Шүлгч Бадм-Хаалһин Иван Яшкуль селәнд бәәнә.
Көгҗмч болн дууч Элистина Бурвяшова Бадма-Хаалһин Ивана бичсн «Ээҗин эркн» гидг шүлгиг айст буулһҗ, шин ду үүдәв. Босхмҗин Диана дуулҗах эн дун олна тааслт олв.
Дуунд тохрсн шүлгин тууҗиг маднд Бадма-Хаалһин Иван бийнь келҗ өгв. «Ээҗин эркн» гидг шүлгиг Хаалһ ээҗдән нерәдсмн. Ээҗнь 98 насн күртлән әмд йовсмн. Хаалһ ээҗ насн-җирһлиннь туршарт эркән хадһлҗ йовсмн. Күнд-күчр цагт эркән эргүлҗ, маань умшҗ, түрү-зүдүг дааҗ һарсмн. Ода ээҗин эркн ачиннь өрк-бүлд әрүн кевәр хадһлгдҗана.
Эн хуучн эркн кезәңкиг сергәҗ, давсн цагин туск тодлвр болҗ, шүлгчин җирһлиннь нег хүвнь болна.
Иван Сангаджиевич хая нег гейүрәд, седкләрн үүмәд, зовҗасн цагтан ээҗиннь эркиг һартан авч, арһул көндәхләрн, седклнь төвкнҗ, чееҗнь сарулдад одна. Эркиг хара зөңдән һартан авхш. Тер юңгад гихлә ут цагин туршарт эркнә сувснь болн утцнь хуучрад, элҗ одсмн. Эн эркн болн ээҗин зальврлһн ик тусан күргсмн. Терүнә нилчәр Сталинә эрк шиллһнә җилмүдт Бадма-Хаалһин уңг-тохм тасрсн уга.
Урднь Бадма-Хаалһин өрк-бүл Улан Хол селәнд бәәдг бәәсмн. Дән эклхлә, шүлгчин эцк Саңһҗ цергт мордв. Ууһн көвүнәснь бичгүд ирдго болхлань, экнь зәңг авхар Лаганүр одв. Тер кемд хальмг улс цааҗла харһулад, Сиврүр нүүлһв. Тиигәд бичкн күүкдәсн салу талдан вагонд туугдад, теднән мөңкинд геев. Күүкд күн Алтайск крайд тусв.Тууврт бәәсн цагт селәнәсн талдан һазрур һарч йовдг зөв өгдго бәәҗ. Тер бийнь Хаалһ хам-хоша бәәх селәдүр нуувчар одҗ, күүкдән цөкрлго хәәдг бәәсмн. Болв, һундл төрхд, үрн-садан олҗ чадсн уга. Бичкн күүкдән санад, тедндән зовад, һолд орҗ үкх ухан чигн ордг бәәҗ. Болв ууһн көвүнь сананднь орад, му йовдлас гетлүлсмн. Саңһҗ дәәнәс әмд-менд ирх гиҗ экнь нәәлҗәсмн.
Бадма-Хаалһин Саңһҗ дәәнә хату-мөтү хаалһ, Широклагин күчр-күндиг дааҗ һарв. Сиврт экнь ор һанцхн көвүһән тосч авв. Тууврин цагт Бадма-Хаалһин Саңһҗ өркән өндәлһв. Энд түрүн үрднь төрсмн. Болв бәәдл-җирһлин таал күнд болад, күүкднь бичкн цагтан өңгрҗ оддг билә. Сиврт төрсн үрн-садаснь зуг Иван көвүнь әмд үлдсн болдг. Хөөннь Бадма-Хаалһин өрк-бүл төрскн һазрурн нүүҗ ирснә хөөн дәкәд үрдүд һарсмн.
Иткл угаһар бәәҗ болшго. Ээҗм бурхн-номд шүтҗ, эркән эргүлҗ, зальврҗ бәәснә төләд Бадма-Хаалһин уңг-тохм торҗ, әмт-менд үлдҗ, батрҗ, өсч-өргҗв гиҗ Иван Сангаджиевич тоолна. Мана ээҗнр-аавнр бурхн-шаҗнд сүзглҗ, зальврҗ, кезәд чигн тууврас герүрн хәрҗ ирх, күүкднь төрскн һазртан бәәх гисн итклән геедго бәәсмн. Ээҗм Сиврәс төрскн һазр-усндан ирҗ, 98 нас наслв. Энд дәкәд ачнр һарч, өсч-босв.
Яшкулин районд бәәдг моңһлчудын ишкә герт «Ээҗин эркн» гидг дууна видеоклипиг Максим Цеденов цокҗ авв. Эрк эргүлҗ зальврҗах хальмг ээҗин дүриг Мария Бамбарыковна үзүлв. Дууна видеоклип Интернетд тарҗ одсмн. Мадн «Ээҗин эркн» гидг дууна үгмүдиг умшачнрин оньгт тусхаҗанавидн.

«Ээҗин эркн»


Үгнь Бадма-Хаалһин Ивана
Айснь Бурвяша Элистинан

1. Ээҗм герәслҗ өгсн эркиг
Эврә бийдән әрвслүлҗ хадһлнав.
Цагар элсн сувсдынь илҗ,
Цевр дүринь әмрүлҗ тодлнав.

Давтвр:
Кен медхв?Кедү дәкҗ
Килмҗтә ээҗм зулан өргәд,
Киләсән һарһҗ, дотран зальврсинь,
Кинәнәр эркән эргүлҗ суусинь?

2. Хурняста чирәһәрн булңд герлтҗ,
Хуучна авъясар шүтәлдг билә.
Хөвин цоклһнд эс даргдҗ,
Хөөтк җирһл мадндан дурдла.
Давтвр:

3. «Зун нәәмн маань» эргүлнәв,
Зуңкван гегәнд иткләр мөргнәв.
Заяч деедкәсн әдслһ эрнәв,
Зальврх дутман – түшг олнав.


БУДЖАЛА Савр

Видео