Хальмг улсин амн ўгин зґґр

15-09-2020, 14:55 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Хальмг баатрльг дуулвр яєљ ўўдігдсні тускар соньн домг бііні. Кезіні Бумбин орн-нутгин улст нег чигн хортн уга болв. Алдр Богд Љањєр болн терўні баатрмуд уйдад біів. Нам гґрісдт ањєучллєн чигн эдниг байрлулдго болв. Чидлірн сґрлцљ чадх хортн уга болснь эдниг зовав. Уйдлєн будњ мет Бумбд ирв, энтн баатрмудын седклинь (душа) эзлв.
Дигті тер цагт Бумбин орн-нутгт сііхн кўўкн ирні. Эн альдас ирсинь кўн медхш. Баатрмуд зімлід суусн ишкі герт эн кўўкн орљ ирід дуулна. Љањєрин болн баатрмудын зґрмг йовдлмудын, то-тоомљ уга хортыг диилсні болн ўкл уга, цуг олн імтні хґв-кишгин Бумбин орн-нутгин тускар эн дуулад біів. Энўні љґґлн дууєин нилчір уйдлєн (грусть, тоска) нарн толянд будњ мет уга болљ одна. Тиигљ хальмг баатрльг дуулвр ўўдсмн. Энўг соњссн олн імтн дікн байрта, љирєлд дурта болцхав. Алдр Богд Љањєр цуєар эн дуулвриг дасљ автха гисн заквр ґгні. Тер цагас авн љањєрчнр єарв. Оньдин дґрвн цагт кґк урємлта Бумбд эн дуулвр эргндін љињнід біів. «Љањєриг» імтн ода чигн таасљ дуулна.
«Ґґрд-хальмгуд: XII-XIX зун љилмўд» гидг дегтрт (тўўрвічнрнь – нерті тууљчнр А.Басхаев болн Р.Дякиева) эн соньн домг барлата. Эн номтнрин бичсір, баатрльг дуулвр мана ґвкнрт – ґґрднрт чигн темдгті біісмн. Терўг Алтаяс болн Иртыш єолын экніс Дора Иљлд (Нижняя Волга) авч ирсмн. «Љањєрт» болљах єол керг-тґрнь – энтн Бумбин орн-нутган харслєн мґн. Мана дуулврт олн зўсн то-дигмўд болн темдгўд олљ болхмн. Келнь йир тґв, сііхн!
Љањєрин церг зурєан мињєн арвн хойр баатрас тогтна. Хамгин зґрмгнь 12 баатр. Эдн церг толєална, терўнднь 500 цергч орна. Љањєрин церг барун болн зўн халхта, терўнд єурвн мињєід цергч (по 3 тысячи воинов) бііні. Барун халхиг Алтн Чеељ єардна, зўн халхиг – Арслњгин Арг Улан Хоњєр.
Љањєр эврін йир шунмєа баатр, эн цугтаднь даалєврмуд ґгсн деерін хортнла болдг біір бірлдінд (сражение) орлцна. Энўні дурта бу-селм – љид (копьё), тернь «Алтн Бор» («Золотое тигровое») гидг нерті.
Баатр болєн зањгарн йилєрні. Алтн Чеељ юм тааљ меддгірн, цецн ухаєарн темдгті. Арслњгин Арг Улан Хоњєр зґрмгірн, ик чидлірн туурсмн. Эн ўлдиг чадмгар олзлна. Кўнд Єарта Савр бас зґвір чидлті. Хавтин Энг – саадг харвач. Мињгиян – кґгљмч (музыкант). Догшн Санл – энтн ўнн-чик седклті цергч, цергі зокалмудар ўўлдні. Цергі цуг бу-селм олзлљ чаддг кўн. Гўзін Гўмб – хґґні дал олзлљ, белг бірдг билгті. Баатр Љилєн – олн зўсн авъяслгч керг-ўўлдврмўдин эрдмч, келни билг. Эдн цуєар залу-зґрг цергчнр. Біір бірлдіні йовудт эднд мґрднь туслна. Келхд, Љањєрин мґрн – Арнзл Зеерд йир хурдн гўўні. Хоњєрин мґрн – Оцл-Кґк Єалзн ик чидлті болљ йилєрні.
Мана «Љањєр» олн імтнд сін нилчін кўргні. Энтн бичкдўдт, баєчудт чик сурємљ ґгхд туста болна. Дуулврин баатрмудын зґрмг йовдлмуд эднд урмд ґгні, чинрті кергўд кўціљ, уралан зґрхднь туслна. Тедні ґгсн андєар ґдгі цагт чигн темдгті. Баєчуд тедниг љирєлдін олзлљ, Тґрскндін итклтієір церглні. Баахн билгтнр – Дмитрий Шаран, Мукґвўні Кутлан болн нань чигн улс «Љањєр» дуулад, тањєчин улст ик байр ўўдіні.

БАРТ белдснь
БОСХМЉИН Валентина

Видео