САНВРТА КҮҮГ ЯҺҖ ДУУДХВ?

14-10-2020, 15:40 | Таңһчин зәңгс » Бурхн-шаҗна төрәр

Ик кезәнәһәс нааран мана өвкнр улан оркмҗ ээм деерән орксн, санвр-шагшавдын йосар бәәдг хувргиг олн зүүл нерәр нерлдг бәәҗ. Тер нердин тоод ордгнь тавн һар цол-нерн. Эн гелңгүдиг нерлх нердин тускар ода таанрт цәәлһәд өгий.
Мана хальмгудын хуучн йосн-йовдлар санвр авч йовҗах күүг нерәрнь дуудх зөв уга бәәҗ. Тернь ик му йорин тоод ордг юмн мөн. Ода болхла, санврта хуврг улсиг номин нерәр болхас биш, эк-эцкиннь өгсн нерәр дуудад чигн бәәдг. Иим юм мана өвкнр үзсн болхла, сеҗәд әәҗ, мадниг уурлҗ цокх билә. Йосан алдад бәәхлә, тиим юм һарһхас биш, үүнәс үлү му йор һарһҗ бәәнәвидн. Бийән сәәнәр бәрҗ, йосан күцц бәрәд йовхла, хальмг нерән геех арһ уга бидн. Йир гихд, хуврг улсиг яһҗ дуудхв?
Кезәнә мана өвкнр гелңгүдин хувц хәләҗ, теднә авч йовҗасн санвриг медәд, санврин цолар дууддг бәәҗ. Гелң күүнә майгнь олн кизәрәс уйҗ бүтәһәд өмскдг бәәсн мөн. Иим олн кизәрәс тогтсн майгиг үзм цацу — мини өмн гелң санврта күн бәәнә гиҗ медәд, мана өвкнр тедниг гелңгин зерг, гиҗ дууддг бәәҗ. Бүтн улан кенчрәс уйсн майг үзхләрн, гецл күн өмнм бәәнә гецл зерг, гиһәд нерлҗ дууддг. Нег хотна, нег-негән таньдг-меддг әмтн болхла, санврта улсиг Тавк гецл, Самдн гелң гих метәр дууддг бәәҗ. Гив чигн неринь дуудхла, эрк биш цолынь дуудх кергтә.
Эн цолынь келдг йоснь ямаран учртав гихлә, хар күн гелң-гецл күүг күндләд, эврә бийән дор тәвҗ, әрүн шагшавдарн бийәсн үлү болх күүг деер өргҗ келдг нег учр. Хойрдгчнь болхла, эгл хар күн санврта күүг цоларнь дуудхла, - Та гелң / гецл болҗ бәәнәт. Мана килнциг номарн әрлһҗ бәәнәт, авсн санвр-сәклән алдл уга, бузрулл уга, цевр-цеерәр йовтн. Та маднла әдл нүл-килнцтә күн биш, бийән цолтаһан зоклдҗ бәәтн, — гисн йөрәл мет үг бәәсн санҗ. Иим сәәхн йосн мана хальмг күн болһна ухан-сананд, чееҗд бәәхлә, эгл хар күн килнцәс әәҗ хулха-деерм кешго, хулд-мекәр бәәшго. Гелң күн болхла, цол-санвран медҗ, аля-азд юм һарһшго.
Зәрм цагт мана гелңгүд номин күчәр болсн ик номһн бәәдләр бәәһәд, гелң гисн санвр-цолдан эс тачахин төлә гелңгин майгиг ик номин умшлһнд өмсәд, йирин керг-үүл кехдән бүтн кенчр майг өмсҗ йовдг бәәҗ. Тер цагт эс таньдг гелңгүдиг мана өвкнр яһҗ дууддг бәәсмби? Эн соньн хуучн өөрд-хальмг келнә үгиг би түрүн болҗ Шинҗәңгин өөрд әмтнәс соңсҗ медләв. Цуг санврта әмтиг тедн геңгә, гидг нерәр дуудна. Тиигхд би эн үгиг мана келнә үг биш боллта гиҗ санад, чееҗлҗ авсн болв чигн кергллго йовлав. Зуг һурвн җил өмн Әәдрхнә һазрт бәәсн хальмгудт золһҗ одхларн, теднә көгшдәс икл өврәд соңсҗ авлав. Мана тер һазра хальмгуд эврә гелң-гецлмүдән бас чигн геңгә, гидг үгәр нерлҗ дуудна!
Эннь ямаран учрта үгв гихлә, төвд келнә үүсл-һарлта болв чигн мана келнә аю дахад хүврҗ, төвд-хальмгин балдр үг болснь медгдв. Тод бичгәр эн үгиг «гэңгэй» эс гиҗ «дгэңгэй» гиһәд бичнә. Төвд келнд «ге» эс гиҗ «гева» гиснь – мана келнд «буйн» гидг утхта үг болна. «Гелң», «гецл» гих хойр үгин уңгнь бас «ге» эс гиҗ «буйн» гидг үгтә болдг. Мөн эн үгин «-гэй» эс гиҗ өдгә келнә «-гә /-кә» гисн дахврнь хальмгудын нерд тогтах нег онц дахвр болна. Үлгүрнь: Төвкә, Анҗука, Тавшка, Сөнәкә, гидг хальмг нерд бәәнә.
Тер төләд «геңгә» гидг үгиг мана келнд орчулхла, «буйнта күн» гисн утхар орчулх кергтә. «Буйнта» гисн гелң чигн болна, гецл чигн болна, хурц ухата манҗиг чигн «геңгә» гиҗ дуудхла, нүл-килнц биш. Мана Хальмг Таңһчин хальмг келнд эн үг мартгдад, кесг җилдән эс керглгдәд бәәсәр уга болҗ оч. Зуг хальмг теегин захд бәәсн Әәдрхнә хальмгудын амн-айлһд эн үг хадһлгдад, олн зун җилин туршт келгдәд бәәҗ мана цаг-үйд хуучн цагин герч болад ирсн мөн. Ода эн үгиг сергәҗ авхла, цуг хальмгударн бичә мартый!

КОРНИН Геннадий

Видео