Эрин һурвн наадн

19-10-2020, 15:07 | Таңһчин зәңгс » Марєан

Нүүдг улсин әмдрлд эр эм күмc хойрин көдлмш йилһәтә. Күүкд күмнә сәәг герт орад меддг, залу күмнә сәәг кеер одад меддг гидг үлгүр бәәнә. Эм күмүс хот кедг, ишкә цокдг, хувц уйдг гертән бәәдг улс мөн. Эр күмнә җирһл эрм цаһан көдәд, үкл эгдго цаһан көдәд гиҗ хальмг цецн үг бәәнә. Эр күмүс мал хәрүлдг, хө һарһдг, аң-шову харвдг, дәәснлә дәәллцдг улс билә. Тиим учрас эр күмн саадган деләд харвхд мергн болх йоста, хортыг дархд чидлтә болх йоста, күлг унхд һавшун болх йоста.
«Буульмҗ уга баатр уга» гиһәд залус эврә арһан медүлхәр седдг көөрмтхә улс болдг. Арһан үзүлдг «Эрин һурвн наадн» гидг марһан бәәдг. Тер һурвн наадн болхла, саадг харвлһн, бөк бәрлдән, мөр урлдан болдг. Кезәнә цагт Цаһан Сарин нег шинд, Υр Сарин нег шинд улс болһна күмүс эврә хурлын мөргүлд ирәд, гелңгәс әдс авад, хурлын өөр эрин һурвн наадн ата-марһа кедг билә. «Җаңһр» гидг хальмг баатрль-дуулврт бас «эрин һурвн наадн» бәәнә. «Күмни начн Күнд Һарта Саврин герлгсн бөлгт» тиим үгмүд бәәнә:

Күүкн негн болв,
Күргн хойр болв.
Мөр урлдулдг,
Саадг харвдг,
Бөк ноолддг,
Иим һурвн мөрә кей.
Мөрәһән авснь
Мини күүк автха! – гинә.

Түрүн наадн болхла, урлдан болдг. Күмн – чадврар, күлг – хурдар гидг. Нүүдг үндсни улс мөрн угаһар бәәҗ чадхш. Көдлмшән кехд даңгин мөрн кергтә билә. Мөрдин дунд ончта мөрд болхла күлгүд. Күлг биш мөрнә дөчн сарин гүүсн һазриг күлг мөрн дөрвн хоңгт күрдг гиҗ «Җаңһрт» келгддг. Тиим учрас ода күртл хальмгуд хурдн мөрнд дурта улс болдг.
Саадг харвдг марһанд болхла, кезәнә зуд болсн цагт залус аңһучлдг билә. Олн дәәнд орлцад, дәәсиг дардг билә. Тегәд саадг харвхд мергн болх керг билә. Харвчин туск «Җаңһрт» иим үгмүд бәәнә:
Сумни эзн Баатр Цаһан
Кермин көвүн Моңхуляг көөһәд,
Саадгин сумн күрх дүңгә һазрас
Давсгиннь экнд дарад делв,
Эмәлин хойр бүүргтәг ташр харвад…

Мергн күүг йир күндлдг билә. Чиңгс хаана Җев гидг өрлг мергәр нер туурснь дәәч бәәҗ. Мана хальмг Хаант улст (Калмыцкое ханство) Мазн баатр саадган деләд олн дәәсиг дарсн бәәҗ.
Һурвдгч марһан – бөк бәрлдән мөн. Мекин ик – үңгнд, мендин ик – бөкд гидг. Сән бөк чидлтә болдг деерән һавшун, мектә болх йоста. «Җаңһрт» хойр баатр ноолдад, саадган деләд ядлцад, үлдәр цокад ядлцад, бөк бәрлддг:
Тәкин арсн шалвриг
Тәкм күртлән эвкәд,
Толь торһн өлкиг
Тәәлрш угаһар бооһад
Бәрлдәд йовна…

Хальмгуд ода күртл бөк бәрлдәнд дурта, бөк бәрлднә.
«Эрин һурвн наадн» болхла хальмг улсин үндсни һурвн тәмрин зүсн болдг. Саадг харвх, мөр унх, бөк бәрлдх гидг һурвна эв-арһ мана хальмг цуснд бәәнә. Цусн гиҗ усн биш. Ода мана цагт эн һурвн наадыг өргҗүлх кергтә гиҗ саннав.

Төрбатын Очр

Эрин һурвн наадн