«Уулмудын болн теегин шүлглән»

28-01-2021, 09:42 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Иим нертә байрин ик керг-үүлдвр давсн долан хонгт Кабардино-Балкарьт болв. Нертә шүлгч, утх-зокъялын болн олна үүлдәч Салих Гуртуевд «Хальмг Таңһчин улсин бичәч» гидг күндтә нер зүүлһсн йовдлд тернь нерәдгдв. Кабардино-Балкарин сойлын министерств болн бичәчнрин Ниицән эн керг-үүлдвриг белдҗ бүрдәв.

Харм төрхд, Салих Султанбекович Гуртуев эндр мадн дунд уга. Шидр эн сәәһән хәәсмн. Болв эн күүнә кесн-күцәсн тоотнь мартгдҗахш. Бичәчин элгн-саднь, өөрхн улснь, үүрмүднь, умшачнрнь Али Шогенцуковин нертә драматическ театрт цуглрҗ ирв. Хальмг Таңһчин Толһачин Зәрлгәр Салих Гуртуевд өөдән нер зүүлһҗәхин тускар давсн җилин лу сард зәңглгдсмн. Зуг пандемий экләд бичәчд цаглань эн өөдән ачлврнь бәрүлҗ өгсн уга билә. Хальмгин элчнр тер ик байрт орлцв.
Әрәсән олн келн-улсин утх-зокъялын делгрлтд орулсн ик тәвцинь, улсин хоорндк залһлдаг батруллһнд шунҗ орлцҗ йовсинь темдглҗ, Салих Гуртуевд тиим өөдән нерн зүүлһгдсмн. «Хальмг Таңһчин улсин бичәч» гидг күндтә нер зүүлһгдҗәх һашгиг болн өрчд зүүдг темдгиг бичәчин көвүн Расул Гуртуевд Хальмг Таңһчин Толһачин һардврин ахлачин дарук, Улсин Хуралд таңһчин Толһачин элч Манҗин Араш бәрүлҗ өгв.
Расул Гуртуев эцкиннь ачлвриг авчаһад, Хальмг Таңһчин һардврт, туслң Хаска Батуд үнн-седклин ханлтан медүлв. Салих Гуртуев балкарск келнд орчулсн «Җаңһр» дуулврта түрүн дегтриг таңһчин Толһачд илгәв.
Хальмг улсин баатрльг дуулвриг ода балкарск умшачнр умшҗ, «Җаңһрин» баатрмудын үүлдврлә таньлдҗ чадҗана. Делкән күмни зөөр болгч үүдәврин учр-утхиг, оюни зөрүллтиг Салих Гуртуев олмһа келәрн медүлҗ чадсинь эн керг-үүлдврт орлцсн улс темдглв. Кабардино-Балкарин билг-эрдмин үүлдәчнр ду-бииһәрн сергмҗ үүдәснь бас соньн болв. Хамгин ик соньмслт үүдәснь «Җаңһр» дуулврин бөлгиг хальмг келәр дуулсинь ах-дү әмтн оньган өгч соңсад, дуулврин дүүрәнд авлгдв. Эднә ик шүлгч Салих Гуртуев арвн җилин туршарт арднь орҗ орчулврин көдлмш кесн хальмг улсин баатрльг дуулвр ямаран бәәсинь әмтн тиигҗ соңсҗ медҗ авв.
Балкарск болн хальмг әмтнә тууҗнь зәрм халхарн әдл болсмн. Хальмгудыг Сиврүр туулһсн болхла, балкарцнр Дунд Азин һазрур йовулгдсмн. Улан Әәрмин политрукин көвүн Салих бичкн настадан эврәннь олн-әмтнләһән тууврт туссмн. Тенд өсәд, дундын школ төгсәсмн.
Йирдгч җилмүдин эклцәр депортацин тускар өргн күүндвр болад, мана таңһчд дарани нег конференц болснд тууврт туссн кесг келн-улсин элчнр ирҗ, ик хург болсмн. Тер керг-үүлдврмүдин кемҗәнд Хальмг телеүзлд «төгрг ширән» сүүр кеснь тодлгдна. Терүнд Балкарин сойлын министерствәс нег күүкд күн ирснь мана сүүрт орлцҗала. Цаг давад, нернь мартгдҗ. Мана сойлын министерствәс тер күүкд күүнд килмҗ һарһҗасн әмтн тер сүүрәс терүг авч йовхар седв. Болв тер күүкд күн йовҗ өгсн уга. Терүнә тодлвр ода күртл мини уханд бәәнә. Җил күрәд уга бичкнднь энүг гертәснь авч һарсиг тер келлә. Орс келн уга аав-ээҗнь юн болҗахинь медлго, бичкн ачнран өлгәтә бәәсн гүзәнәс әәхләрн кесн мишгүдт теднән дүрҗ авад һарсинь, тер күүкд күүнә нүднәс заядар нульмсн асхрад бәәснь мартгдхш. Эднә келн-әмтн ямаран зовлңла харһсинь цуг маднд медүлхәр бәәснь лавта. Балкарин нертә шүлгч Салих Гуртуев бас тууврт тусад ирсинь бичҗәһәд, тер тодлвр уханд орв.
Салих Гуртуев тууврас ирәд, Кабардино-Балкарск ик сурһулиг төгсәв. Балкар болн орс келнә болн утх-зокъялын багшин диплом авад көдлсмн. Салих Гуртуев 1986-1991-ч җилмүдт дегтр һарһлһна, полиграфийин болн дегтр хулдлһна төрәр Кабардино-Балкарин Госкомитет толһалҗ көдлсмн. Сүл җилмүдт «Минги-Тау (Эльбрус)» гидг балкар келәр һардг седкүлд көдлҗ йовла. Шүлгүдин, келврмүдин, орчулврмудын 25 дегтриг шүлгч барлҗ һарһсмн. Орчуллһна керг энүнә үүлдврт зөвтә орман эзлҗәсмн. Шүлгүдин нань чигн үүдәврмүдиг эврә келнд орчулҗ, умшачнрла таньлдулхар эн даңгин зүткҗ йовла. Әрәсән олн келн- улсин делкән сән гисн үүдәврмүдиг балкар келнд буулһҗ, нертә шүлгч улс хоорнд әмд тагт тәвҗ йовснь ода йир сәәнәр медгдҗәнә.
2009-ч җилд энүнә седвәриг дөңнсн үүрмүдтәһән Салих Султанбекович «Кавказин бичәчнрин клуб» гидг олна организац бүрдәв. Кавказин олн келн бичәчнриг негдүллһнд эн бүрдәц ик көдлмш кеҗәнә. Иньгллтиг батллһна чинртә ниицәг бүрдәһәд, Салих Гуртуев терүг долан җилдән һардҗасмн. Тоомсрта бичәчин үүлдврнь кесг ачлврар үнлгдсмн. «Кабардино-Балкарин сойлын ачта көдләч» гидг күндтә нериг зүүсмн. Утх-зокъялын кесг мөрән лауреат, нань чигн олн ачлврта бәәсмн. Улс хоорндк утх-зокъялын залһлдаг батллһнд орулҗах ик тәвцинь темдгләд, Грузин Деед Совет шишлң һашгарн бичәчиг ачлсмн. Шота Руставелин «Витязь в тигровой шкуре» гидг нер туурсн үүдәвриг балкарск келнд орчулсндан Салих Гуртуев Тбилиси балһсна күндтә иргнә өөдән нер зүүсмн.
Олн җилин туршарт Салих Султанбекович хальмг бичәчнрлә өөрхн залһлда бәрҗ, кесгләнь үүрлҗ йовла. Мана бичәчнр Нальчикд болдг утх-зокъялын байрт орлцдмн. Салих Гуртуев болхла Элстд кесг ирҗ, утх-зокъялын керг-үүлдврмүдт орлцҗ, үүдәлтин тускар күүндҗ йовсмн. Оюни болн сойлын ухани зөөриг хадһллһна, келн-улсин шагшавдын авъясмуд хадһллһна туст хальмг бичәчнрлә әдл хәләцтә бәәсмн. Хальмг шүлгчнрин үүдәврмүдиг балкар келнд орчулҗ, онц дегтрәр барлсмн. Арвн җилдән «Җаңһриг» орчулад, балкар келн шүлгч, Әрәсән өдгә цага утх-зокъялын ик бичәч болн билгтә орчулач Салих Гуртуев иигәд эврә үүлдврәрн келн-улс хоорндк залһлдаг батлҗ йовсмн.

ҖИРҺЛИН Кермн

Видео