Цуһар амулң бәәтхә!

11-02-2021, 16:41 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Цасн шулун хǝǝлҗ, Хурhна шиир кемтрл уга,
Цандг усн элвҗҗ, То күцц, толhа бүрн,
Нарна герлин дуланд Хулха, худлын аюл уга,
Ноhан ɵвсн нǝǝхлҗ, Əмтн делкǝ цуhарн
Хуцин ɵвр хуhрл уга Амулң-менд бǝǝтхǝ!

Цаhан Сар – хавр ирснǝ байр. Цаhан Сарин байрт хальмг улс ик дурта. Эн ɵдриг цуhар күлǝҗ байртаhар тосна. Юңгад гихлǝ ǝмтǝ-киитǝ хамгнь зуд-үвлǝс hарад, дулан, ээвртǝ хаврур ǝмд-менд орҗахан-җирhлиннь байрта кем гиҗ темдглнǝ. Эн җил Цаhан Сарин сǝн ɵдриг бидн лу сарин арвн хойрт темдглҗǝнǝвидн. Цаhан бүкл сардан болна, тегǝд чигн тер Цаhан Сар гиҗ нерǝдгднǝ. Цаhана ɵмн ɵдр гер болhнд күңшү үнр hарhад, боорцг шарна. Боорцг олн зүсн болчкад, эврǝ йорта, утхта, олн зүсн янзта: целвг, җола, кит, хуцин толhа, мошкмр, тоhш, хорха боорцг, нань чигн. Сǝн ɵдрин ɵмнǝснь мах, тос, hуйр, балта, кампадь белдǝд авчкдг бǝǝсмн. Сиврт түрүhǝр йовсн бийнь хальмгуд Зул, Цаhаhан кеҗ, ɵвкнрин сǝǝхн авъясиг хадhлҗ йовла. Цаhан Сар кезǝ чигн күлǝгддг билǝ. Кезǝңк авъясиг, Цаhан Сарин байриг урднь кɵгшд яhҗ кеҗ йовсиг баhчудт медүлхин тɵлǝ би медǝтнрлǝ харhад күүндүв. Дорас ɵсҗ йовх мана баhчуд йоста кевǝр бурхн-шаҗндан иткǝд, шүтǝд бǝǝхлǝ, ɵвкнриннь авъясмудыг тодлҗ авх гиҗ санҗанав. Келн-ǝмтнǝ сǝн ɵдр сǝн авъяст тохрҗ, олна седкл негдүлҗ, сǝн-сǝǝхн бǝǝдл-җирhл делгрүллhнд нилчǝн күргхнь лавта.


Сарңhа Александра, 91-тǝ медǝт:
– Кезǝнǝс нааран олн-ǝмтн Цаhанд эртǝснь белдвр кедг билǝ. Гер, хаша дотркан ахулад, шин хувц уяд, бичкдүдт бас шин хувц белдǝд, байрин ɵдр күлǝдг билǝвидн. Цɵɵкн хонг үлдхлǝ, хɵ-малан һарһад, махан белддг билǝвидн.
ϴмнь ɵдртнь боорцг, целвгǝн кеhǝд, тосн-үсǝн белдǝд авдг бǝǝсмн. Цаhана ɵдр терүнǝсн дееҗ ɵргǝд, күүнд ɵгх белгǝн белдǝд, цаhана цǝǝд элгн-садан, таньдг улсан дуудад җирhдг бǝǝсмн. Баhчуд болхла, асхн цуглрад, нǝр-наадан кедг. Хальмг наадд наадад, дууhан дуулад, бииhǝн биилǝд нǝǝрлдг. Тер цагт ǝрк-чигǝ күн уудго билǝ. Цаhан Сар бүкл сардан давдмн. Бүкл сарин туршарт күүнǝ герт орҗ ирсн цагтан цаhалдг йоста юмн билǝ.
Хальмг келн-улсин хамгин сǝǝхн, байрта ɵдрлǝ цугтаhитн йɵрǝҗǝнǝв. Җил болhн Цаhаhан кеҗ амулң-менд бǝǝтн.

Мерчин София, 80-та медǝт:
– Цаhана нег шинд зул ɵргǝд, цǝ-боорцгарн дееҗ бǝрǝд, кен ахасн эклǝд, герин эзнлǝ цаhалдг. Барун ханцнаннь баhлцг hартан авад, нег-негндǝн hаран ɵгǝд, тоха күртлǝн харhулад: «Эрүл-менд үвлǝс hарвта? – гиҗ цаhалдмн. «Һарва, hарва!» – гиҗ хǝрү ɵгǝд, цаhана белгǝн ɵгдг бǝǝсмн. Бичкдүдиг толhаhинь илǝд, ɵкǝрлǝд, үмсǝд цаhалдг.
Җил болhн Цаhаhан кеҗ,
Зудас менд-амулң hарч,
Теңгрин гем-шалтг, шар-бор уга,
Маш байрта бǝǝхмдн
Олн Деедс бурхд ɵршǝтхǝ! – гиҗ йɵрǝҗǝнǝв.

Нимгрǝ Валентина, 73-та медǝт:
– Үвлǝс эрүл-менд hарад, хавран тосчах байр. Хаврин дулаг, нариг кен эс күлǝнǝ? «Цаhана ɵдр зурмн ичǝнǝсн hарад ишкрнǝ», – гиҗ медǝтнр келнǝ. Цаhан Сарин байрин ɵдрт эртǝснь белдвр кенǝв. Боорцг кех hуйр, тосан, күүкдтǝн шикр, балта-кампадь хулдҗ авнав. Цаhана нег шинин ɵмн асхнь боорцг, целвгǝн шарнав. Боорцгуднь олн-зүсн янзта, тус-тустан эврǝ йорта. Делкǝн hазр орчлңгин янзта тɵгрг «целвг» кедг, мал-зуухин йорта «хуцин толhа» кедг. Олн тонь ɵсх «хорха боорцг», ут сǝн хаалhнь йорта «җола» кедг, мошкмр, тоhш нань чигн олн янзта боорцгуд кедмн. Цаhана ɵдр боорцгасн дееҗ ɵргǝд, кедү герт одх, ɵгх зɵвтǝ болна, тооhарнь белн кедмн.
Ирсн Цаhан Сар ɵлзǝтǝ цаhан хаалhта болтха!
Мал-гертн ɵсч-ɵргҗҗ,
Маш байрта, маңна тиньгр бǝǝхмдн
Олн бурхд нɵкд болтха! – гиж йɵрǝҗǝнǝв.

ОЧРА Авдотья,
Хальмг Таңhчин ачта багш,
Лагань балhсн

Видео