Сур, сур бас дәкн нег сур

16-02-2021, 14:47 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

Сурһуль – ухани булг гиҗ хальмг улс дунд кезәнәс авн келгднә. Тегәд ухани булгас амсч үзхин төлә мана баһчудын зәрмснь талдан балһсдт, талдан орн-нутгудт чигн одад сурдмн. Хальмг ик сурһуль оютнртан сольлцана көтлврәр талдан һазрин ик сурһульмудт орхд туслна. Үүнәс нань Хальмг ик сурһулян төгсәсн улсиг талдан балһсдт магистратурт орхлань байртаһар күләҗ авна. Тер мет Эрднин Аюка дөрвн җил хооран Хальмг келн-бичгин болн дорд үзг шинҗллһнә деед сурһуль (институт) төгсәһәд, Китдин Өвр Моңһлын хотл балһсн Көк-Хотд одад, тендк ик сурһульд орсмн. Шидр эн мана зәңгчин сурврмудт тодрха хәрү өгв.

- Өвр Моңһлд ямаран мергҗләр сурвч?
- 2016-ч җилд Хальмг ик сурһуль төгсәһәд, җил болад Өвр Моңһлын ик сурһульд “Китд улсин цөн тоота үндсни келн, утх-зокъял” гидг мергҗләр, “Ода үйин моңһл утх-зокъял” гисн чиглләр (чиглл – направление) сурх боллав.
- 2011-ч җилд хальмг келнә әңгд орсн биләч, яһад эн мергҗлиг суңһад авсн билч?
- Дунд сурһуль төгсәх цагтм, мана таңһчд “Иткл” гидг баһчудын бүрдәц экләд үүлдҗәсмн. Эн билгтә баһчуд нанд йоста үлгүр-үзмҗ болв. Тегәд төрскн келән дасх күслм мини өдрин ухан сөөни зүүдн болҗ, дунд сурһулян төгсм цацу бичг-бәрмтән Хальмг ик сурһулин хальмг келнә салврт орулҗ өгләв.
- Бичкндән хальмгар келдг билч?
- Хальмг келнә кичәлд хальмгарн баһ-саһар келдг биләв.
- Өвр Моңһлд йовхар яһҗ шиидләч?
- Сурһулян төгсәҗәһәд яахан медҗәдго биләв. Мел эн цагла мана Хальмг ик сурһулин хальмг келнә салврин һардач Мингиян Лиджиев нанд җиңнүләд, Өвр Моңһлын ик сурһульд сурх селвг өгв. Тегәд би бичг-бәрмтән цуглулҗ, Өвр Моңһлын ик сурһульд йовулчклав. Ки-мөрм гүүҗ, кергм бүтсн билә.
- Тенд сурсна тускар келҗ өгич.
- Һазаран һарад уга бәәсн нанд зөвәр кецү болв. Сойлын талар чигн, келнә талар чигн. Зуг цаг өңгрәд, багшнрин келдг үгмүднь медгдәд, санам амрв. Өвр Моңһлын нутг болһнд олн айлһ бәәнә. Зәрмдән тендк моңһлчуд хоорндан күүндсн цагт нег-негән медхд амр болхш. Кемр уданд тенд бәәхлә иҗлдәд кел дасч болна.
- Ямаран кичәлмүд тенд давулгдна?
- Түрүн җилд китд, моңһл келнә кичәлмүдт орҗалав. Хөөннь утх-зокъялын онл (теория литературы), күүкдин утх-зокъял гих кичәлмүд заагддг билә.
- Кедү хальмгуд тенд сурчасмб?
- Лавта келҗ чадхшв. Хөрәд оютн сурдг билә. Һурвхн күн моңһл мергҗләр, наадкснь китд келәр заагддг мергҗләр сурчасмн.
- Тендән сурхд, соньрхлта тууҗс, харһлтс бас учрҗасн болх.
- Тиим. Нег дәкҗ Замъян нертә хорчн яста залу намаг Маш гидг Көк-Нуурин залута таньлдулв. Бидн хоорндан сәәнәр күүндвидн. Тегәд тер нанд, – “би хальмг нәәҗтәв”, – гиҗ келхлә, алң болув. Хәрнь, тер хальмг нәәҗнь Сиврәс Моңһлд орһсн Үстин района хальмгин үрн-садн билә. Тиим юмн бас учрдгт нам итклго бәәвв. Хөөннь тер залута һурвн-дөрв дәкҗ харһлавидн. Өвр Моңһлын айлһар келдг болвчн, хальмг ду соңсч, хальмг бииһин видео хәләхд эн бас ик дурта. Орс кел чигн баһ-саһар меднә. Түүнә аавнь Сиврәс орһад, нег буряд күүктә ханьцҗ, сүүлднь Өвр Моңһлд ирҗ бүүрлсн болдг.
- Моңһл орн-нутгт одад ирснә тускар келҗ өгич.
- Ар Моңһлд түрүн болҗ би 2018-ч җилин зунар амрхар йовлав. Тиигәрән одхв гиһәд кезәнәс авн санҗалав. Тиигәд бәәтл, моңһл көвүн Цевгмд нертә нәәҗтәһән һарч йоввидн. Тенд ирәд, өдрин дуусн иигәрән-тиигәрән йовад, тендк бәәдлиг үзәд соньмслав. Мана Хальмгас онц юмн уга, нутгтан бәәсншң болв. Һанц йилһврнь келн болна. Чимг болсн моңһл келн төгәлңдм соңсгдад, көгҗм мет асхрад бәәсмн. Зуг нег юмн таасгдсн уга – тедн келхләрн, орс, англь үгмүд холяд келнә. Делкән моңһлчуд дотрас тустан бәәх һанцхн улсин әмтн цуг моңһлчудт үлгүр болҗ, мел моңһлар келх йоста. Бәәдл-йиртмҗин талар гихлә, туульд келшго сәәхн орн болна. Чиңгс хаана музей орҗ, Һалдн Бошгт хаана хорһдҗасн Меклә хаадыг һәәхүв. Үндснә ик байр наадыг чигн үзүв. Цааранднь келхлә, олн-олн юмн соньн болҗ нанд медгдв.
- Ар Моңһл Өвр Моңһл юуһарн йилһрнә?
- Ар, Өвр хойр Моңһл олн талар йилһрнә. Ода Өвр Моңһл Китдин медлд бәәһәд, китдин үлмәнь икәр медгднә. Ар Моңһлд Әрәсән үлмәнь бат шиңгснь үнн.
- Тер хойр һазрин келн әдлхн бәәнү?
- Өвр Моңһлын Тунляо балһсна моңһлчудын келн ик берк. Соңсад медгдҗәхш. Тер дундан тедн китд үг икәр орулна. Зуг тедн моңһл кел-сойлан хадһлхар чирмәнә. Өвр Моңһлд олн-зүсн шин нер-томъяг моңһл келәр келүлнә. Үлгүрлхлә, Моңһл улст реализм, символизм гиҗ, Өвр Моңһлд ахуч үзл (ах – бәәх гисн утхта эртнә үг), белгдгч үзл гинә. Зуг өвр моңһлмуд зәрмдән үгмүдиг китдин седклинь дахҗ, эвго орчулна. Үлгүрлхлә, супермаркетиг делгүр гиһәд орчулҗана. Эннь китдин “chāo shì” гидг үгәс орчулгдсмн (chāo – кетрх, shì – базр). Ик делгүр гиһәд орчулхла, болдг юмн билә. Эн талар олн юм келҗ болна.
- Китд кел меднч?
- Китд кел тиим сән меддгов. Әмдрлин дунд кергтә үгмүдиг чееҗләд, цааранднь сурсн угав.
- “Билгин Далад” орлцсна тускар келәд өгич.
- “Билгин Далад” көдлх цагм хамгин сән цаг билә. Мини келнә сүүр эн цагт бүрдсн билә. Судр, сурһальмудыг хальмг кирилл үзгт буулһхин хаҗуһар олн сәәхн үг тогталав. Сур, сур, бас дәкн сур гисн үгин утхинь мел тер цагт медҗ авлав.
- “Домгта гүрнә үрн-садн” гидг инстаграмин халх бүрдәһәд, олн-әмтн медтхә гиһәд келнә тускар дала соньн медә бичәд орулад бәәнәч. Эврә блог кех санан яһҗ орсмб?
- Нег нәәҗ селвглсн билә. Зуг терүгинь ода кехшв. Эврә дурта юман тәвҗәнәв.
- Чини санаһар хальмг кел сергәһәд делгрүлхин төлә ю кех кергтәв?
- Моңһл улсин орчулврмудыг олзлҗ, хальмг келнд делкән утх-зокалыг орулад бәәх кергтә. Бас киног орчулхла сән болхмн. Аль чадсарн өөрхн күмстәһән төрскн келәрн күүндх кергтә.

Күүндснь МАНҖИН Санл

Видео