Сар мөчн, көглҗрһн болн үнгн

18-03-2021, 17:29 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Нег уулын белчрт сар мөчн көглҗрһн хойр ах-дү болад бәәҗ гинә. Сар мөчн элдв зүүлин (олн зүсн) земсиг олҗ идәд, түүнә үрнь хураҗ көглҗрһндән өгдг гинә. Көглҗрһнь моднас моднд нисәд, ямр һазрт аль моднд сән амтта земсн бәәхлә, сар мөчнд үзүлҗ өгдг гинә.

Иигәд хоюрн тааста сәәхн әмдрдҗ бәәсәр, нег дәкҗ сар мөчнд көглҗрһн келҗ гинә:
– Ода үвл болх цаг ирв, альмн земсн чигн баһдна. Чи невчкн үлү альмн земс түүһәд, баһ-саһ мөңг кеҗ ав. Юмн ховрдсн цагт хулдҗ авад идхич. Нанд гем уга, би җивртә төләдән хамаhас болв чигн гес-гүзәhән теҗәҗ чаднав, – гив.
Сар мөчн көглҗрһнә сән санаг зөвтә гиһәд, үлү альмн земс цуглулад тавн мөңг олсн санҗ гинә. Энүндән байрлсн сар мөчн тер тавн мөңгән дүрсн түңгрцгәсн дәкн-дәкн һарһҗ авад, өдртән кедү дәкҗ тоолдг гинә.
Нег өдр көглҗрһн:
– Ай, сар мөчн! Дүрсн мөңгән дәкн-дәкн тоолад бәәтл, хар саната негнь үзхлә хулхалҗ авна. Болһах кергтә! – гиҗ.
Көглҗрһнә келсиг зөв гиҗ сансн сар мөчн кедү өдр дүрҗ тәвәд бәәсн болвчн амрл угаһар тоолдг дурнь күрәд бәәҗ гинә. Нег өдр көглҗрһн хол бәәсн ах-дүүдән йовсна хөөн сар мөчн: «Ода нанд үг келәд бәәдг күн уга болв. Нег һарһад бахан хантлан тоолҗ авий», – гиһәд, мөңгән һарһад тоолҗ бәәтл, халтр үнгн хаҗуднь ирәд, хәләҗәһәд:
– Ах-дү сар мөчн, иим ик мөңгиг хамаһас олвта? Энүгәр ю кехәр бәәнәт? – гиһәд генткн сурв.
Чочсн сар мөчн генткн өсрн модна ацд һарч сууһад:
– Эврәннь күч-көдлмшәр олсн мөңгн! Кен чигн нанд өгсн биш, идх альмн-земсн ховрдхла, оңдан юм хулдҗ иднәв, – гив.
Үнгн «кид, кид» гиҗ хусрң инәһәд:
– Көлсән һарһад олсн мөңгнчн эн тавхн ю? Кемр чи мини үгд иткхлә, көлс һарһлго чини тер тавн мөңгиг би чамд тавн миңһн мөңг болһҗ тәрәд урһаҗ чаднав, – гив.
Сар мөчн:
– Үнгн ах, үнәрий? – гиҗ сурна.
Үнгн:
– Үнәр, итклго бәәхлә, намаг дахад йов. Һолын көвәд бәәсн алтн уласна йоралд булад, маңһдуртнь ирәд, тавхн мөңгнчнь тавн миңhн мөңгн болад сала-ацарнь унҗад бәәхинь үзхич. Күч-көлсән hарhад тавхн зоос олснас күч-көлсн угаһар мөңг олдг арhиг би чамд зааҗ өгсв, – гив.
Күч-көлсн угаһар мөңг олна гидг үгиг сар мөчн соңсад байрлҗ:
– Нә, тиигхлә ах, та нанд тер уласиг үзүләд өгтн? – гив.
Үнгн:
– Болна! – гиҗ келәд, өмннь орад «һув, һув» гиҗ гүүв.
Сар мөчн ардаснь дахад һолын көвәд бөдүн өндр шар уласна дор ирхлә, уласна уңг эргәд сәәхн җөөлн торһн элсн бәәҗ.
Сар мөчн:
– Эн элсн деер юмн яһҗ урһна? – гиҗ сурв.
Үнгн:
– Элсн деер юмн урһшго болхла, уласн яһад урһв? Түргәр тавн мөңгән булад деернь ус авч ирҗ ке! – гив.
Тиигәд сар мөчн кедү суулһ ус авч ирҗ кеснә хөөн, үнгн:
– Нә, маңһдур нарн һарсна хөөн ирҗ үз! Тер цагт чини тавн мөңгн тавн миңһн мөңгн болад уласнас унҗад бәәх, – гив.
Маңһдуртнь сар мөчн ирәд хәләхлә уласнас унҗсн мөңгн чигн уга, уңгднь булсн мөңгн чигн уга болв.
Тегәд сар мөчн уласна уңгд ууляд сууҗ бәәтл ах-дү көглҗрһн нисҗ ирәд учрнь сурснд, үнгнд меклгдәд тавн мөңгән алдсан келв.
Көглҗрһн:
– Мөңгән тоолад зальха (мекч) үнгнд меклгдвч? Чи зовр-зүдр (көдлмш) угаһар мөңг олна гиҗ йовсар хоосн хоцрвч, зовр-зүдр уга җирһнәв гисн санана хорнь эн! Хоюрн йовий, халтр үнгтә дәкҗ хань бичә бол! – гив.
– Т. Оюнцевр, – “Xaan tenger” седкүләс. 1981 җил.

Толь:
Сар-мөчн – обезьяна
Үнгн – лиса
Хань – друг

Видео