Өр-өвч седклин болн дурни күчн

23-03-2021, 17:46 | Таңһчин зәңгс » Санл

Өр-өвч седкләс болн ни-эвәр бәәлһнәс чинртә юмн һазр деер уга, – гиҗ оюни багш, шаҗна үүлдәч Гевш Джампа тоолдмн. 1994-ч җилд Хальмгт ирәд, гүн номта эн багш таңһчд Бурхн Багшин номиг шинәс өргҗ делгрүллһнд шунҗ орлцсмн. Оюни ик медрлтә, цецн ухата болн серглң заңта гевшиг таңһчин әмтн икәр күндлҗ тевчдг билә. Эн җилин лу сард оюни багш болн цецн ухатл бурхн болв.
«Сохраним Тибет» гидг олна саңгин көдләчнрт гевш Джампа өгсн интервьюг умшачнрин оньгт тусхаҗанавидн. Герлтсн чирәтә, җөөлн хәләцтә, тиньгр заңта номин нәрн сурврмудыг амрар цәәлһҗ өгч, ухани зөөрәсн хувалцҗах бәәдлдән эн мана санан-седклд үлдв.

Цуг улсиг
хамцулх седклтәһәр

- Бурхн Багшин номин туснь юундв ?
- Бийән яһҗ ясрулхин, ухаһан яһҗ гүүдүлхин туст дөң болдг олн тоот Бурхн Багшин номд бәәнә. Тернь нам зуг мел шаҗнд шүтдг улст туста гиҗ келҗ болшго. Дала ламин гегәнә келдгәр, әмтнә кесгнь буддистнр биш, тедн атеистнр, эс гиҗ талдан бурхнд шүтдг әмтн мөн. Итклин, шаҗна халхар әдл биш болвчн мадн күмни делкәд әдл шагшавдын болн чик ухан-седклин хәләц бәрҗ үүлдхлә цуг улст туста болхнь лавта. Тер цагт Дхармин тускар келхлә, номд шүтлһнә үүлдврин ашин ик зунь хөөтк җирһлд туслх, гиҗ тоолгдна. Болв өдгә номин хәләц бәрҗ, күмн улсиг негдүлдг ухани зөөриг медҗ, тоолврта хәләц бәрҗ үүлдхлә эндрк җирһлдән түшг авхвидн. Тегәд ямаран бурхнд күн шүтнү, эс гиҗ тас юмнд иткдго күн болну йилһл уга бидн цугтан хөвтә болхар седнәвидн, үнн-чик седкләр бәәхәр зүткнәвидн. Эннь ямаран чигн шаҗнд бәәнә, күмн әмтнә ухани зөөрт әдл чинртә болна. Эн туст ухана делгрлтд шар шаҗн олн зүсн эв-арһ болн хаалһ заана. Күмн әмтнә зөөр болгч тоот шар шаҗнд өр-өвч седклин болн әмтнд дөң боллһна туск номин дөңгәр дамҗҗ олнд медүлгдҗәнә. Талдан улст мууһан хальдалго, чик седкләр бәәҗ, өөрк әмтнд нөкд болҗ, эврәннь үүлдврән шинҗлҗ хәләһәд, чик тоолвр авч үүлдлһн шаҗнд һоллгчнь болҗана.
Хөрн негдгч зун җилд зер-зев өссн, әәмшг уга бәәдлд күнд цаг тогтсн кемд, экономическ халхар хоорндан дөрлдҗ, һазрин өөриг хәәр-бәәр угаһар олзлҗ өөр эргндк делкәд әәмшг үүдәҗәх, йиртмҗин ик аюлмуд учрҗ, әәмшгтә гем түгҗәх цагт әмтнә ухан-седклиг төвкнүлҗ, чик шиидвр авч үүлдснь туста. Цуг күмн әмтиг негдүлх үнтә тоотыг өмәрән һарһҗ, кен-негән соңсҗ, халх болһнд ирлцәтәһәр күүндвр кех, әмтиг негдүлгч тоотыг батлҗах кергтә. Дала ламин гегән даңгин күмн әмтиг негдүлҗәх үнтә тоотын тускар келнә. Цуг терүгинь Бурхн Багшин номд олҗ болхмн.
Ода делкәд бәәх ямаран чигн шаҗн цуг улсин санан-седклд, күслднь бүклдән ирлцҗ чадшго. Юнгад гихлә бидн әдл биш, келн улс болһна хәләц, сойл, заң-авц әдл биш. Күн болһн бийиннь ухан-зөрүллтд ирлцсн номиг, шаҗиг шүүҗ авна. Делкәд бәәх улс цугтан шар шаҗна сүзгтнр болх гиҗ санхмн биш. Христианск шаҗнд цуг әмтн нег зергәр шүтх гиҗ тоолхмн биш. Ислам шаҗнд чигн цуг улс орх гиҗ ухалҗ болшго.
Моһлцг һазр деер бәәх әмтн тедү дүңгә хоорндан әдл биш, эднә итклнь, ухан-тоолврнь, заң-авцнь, бәәдл-җирһлнь төрүц әдл биш. Тер учрар хамгин түрүнд цуг әмтиг хамцулх, чик шиидвр авч, эвәр, ниицңгү бәәхднь туслх күмни улсин үнтә тоот ахлх зөвтә. Өр-өвч седклтә болҗ, әмтнлә ни-негн бәәдг хәләц сурһлһн, өөрк улстан сә кеҗ бәәдгиг дасхлһн шаҗн болһнд тиим әмтиг хамцулгч медән бәәнә. Тернь шаҗн болһна номас һарч, цуг күмн әмтнә зөөр болҗ ахлдгиг дасхснас үнтә юмн һазр деер уган тускар Дала ламин гегән даңгин номин цәәлһвр өгсн цагтан давтҗ келнә.

Медрл авлһнд
теслт кергтә

- Яһад гелң болдмб? Эн эрдм ямаран туста болна?
- Нег таласнь хәләхлә, амр чигн, талдан бийәснь болхла, амр биш эрдм болҗана. Түрүләд гецл болдг, хөөннь күцц цуг авшгиг авад гелң болдмн. Гелңгин шагшавдын өөдән дааврт ирлцҗ үүлднә гисн йир күнд керг болна. Юнгад гихлә, эн көдлмш эврәннь ухаһарн хурцдулад, шагшавдын диг-дара бәрлһнә үүлдвр болҗана. Хар көдлмш кеҗәхш, ю кедв гидгнь бәәнә. Гелңгин үүлдвр хамгин түрүнд номин гүүнәс утхад, медрлән өөдлүлҗ ухан-тоолвртан шагшавдын өөдән хәләц бәрүлнә. Гелң хамгин түрүнд авдг авшгтнь ю кеҗ болшгонь батлгдсн бәәнә. Ухандан цевр болх зөвтәт. Күцц цуг авшгиг күцәдг болхла, гелң әмтә нег чигн юмнд хорлтан күргшго, күүнә әмнд күршго, хулха кешго, худл зөөшго. Үлгүрнь, тана өөр мөңгн дүүрң даальнг бәәввчн күцц самнр авсн гелң терүнд һаран күргшго. Самнрин негинь чигн эвдхлә, гелң болдган уурхмн болҗана. Бийән тиигҗ цеврәр, му үүлдвр күцәлго бәрхд ухана баһ биш көдлмш кехмн болҗана. Шаҗна медрл авхд ик теслт кергтә.
- Хальмгин шаҗн лам Тэло Тулку ринпоче таңһчд сүл 25 җилд шаҗиг босхҗ делгрүллһнд кесн ишкдлмүд кегдсинь зааҗ келнә. Шаҗна хувргудын йоста ниицән (сангха) бүрдсинь, күцц авшг авсн гелңгүдин то икдв, гиҗ Тэло Тулку тоолҗана. Шаҗиг делгрүллһнд гелңгүдин ниицән ямаран чинртә болдгин тускар келҗ өгтн.
- Түрүләд келхәр бәәхм: урднь Хальмгт гелңгүдин то йир ик бәәсмн. Советин йосна цагт тедн уга кегдсмн. Тер цагт чигн гелңгүдиг белдҗ сурлһн түргн кевәр күцәгдҗәсмн биш. Ода тернь улм күнд керг болҗана. Юнгад гихлә ул-сүүрнь уга кегдсн, шинәс цугинь босхҗ авхд амр биш.
Би тодлнав, түрүн нааран ирхд, әмтн алң болҗ хәләдг билә. Гелңгүд бәәсинь, ямаран бәәсинь төрүц мартгдсн һазрт шинәс шаҗна герл асахд күнд юмн. Түрүләд өврҗәсн әмтнд тер тоотыг медҗ авхд, өвкнрин иткҗәсн шаҗиг босхҗ авхд, эн кергт гелңгүд ямаран чинртәһинь медҗ авхд цаг керглгдв. Тиигәд баһ-саһар гелңгүд кен болҗахинь медҗ авв.
Гелң болхар седсн күн бийән цеврәр бәрх зөвтәг, кесг олн авшг авч, шаҗнд шүтх зөвтәһинь медҗ авхларн, энтн йир күнд юмн гиҗ хооран хәрҗ одна. Келн- улс дунд гелңгүд бәәхнь шаҗна ном тедн тархаҗахднь әмтн иҗлдх зөвтә бәәсмн. Тернь тегәд нег өдрә керг биш. Гелң болҗ чадхинь медҗ авсн цагт әмтн тер кергин күндинь болн даавринь үнндән медҗ авхла, гелңгүдин то өсхнь маһд уга.

Гелң күүнә өөдән
даавр болн күнд хаалһ
Гелңгүд тооһарн дөрвнд күрәд, терүнәс давхла сангха икдҗәнә, күцц авшг авсн дөрвн гелң белдгдхлә шаҗна номиг цәәлһҗ тархаҗах сән таал тогтна. Тиим юмн учрхла һазрин-усна бәәдл ясрхмн болҗана. Дәкәд болхла та эк-эцк болад, көвүһән хурлд өгәд, гелң болхднь туслхла, тана өрк-бүлин, тохмин буйн-кишг өсәд йовхмн. Күн һанцарн суврһ тосхснла әдл буй хурахмн болҗана. Цаг давад әмтн иҗлдәд, медҗ авад, бәәдл сән талан хүврв. Шаҗна хувргуд йовҗ йовхнь ода өврмҗ үүдәхш. Болв энтн амр төр биш, цаг, теслт, гүн иткл кергтә үүлдвр болҗана.
- Шаҗна ик номта багш гиҗ таниг күндлнә. Шаҗна гүн номин болн әмдрлин байн дамшлтта күн болад, оюни ямаран селвг маднд өгх биләт.
- Хамгин ахр селвгм иим: Дала ламин гегән терүг даңгин давтҗ келнә. Талдан улст дөң болҗ үзтн, дөңгән күргҗ болшго болхла бичә саалтг болтн. Әмтнд дөң болад бәәхлә, тана хөв-кишг эврән икдәд бәәх. Үнн-седкләсн күүнд нөкд болсн цагтан та төвкнҗ, амр-тавар бәәхит. Мадн эгл улс тиигҗ төвкнҗ байрлхла, бодхисаттвс, номин ик күчтә әрүн ухатлмуд яһҗ байрлдг болх гинәт. Архат болсн номтнр ямаран ик хөвтә болна. Тер мет бодхисаттвс әмтә тоотд сурсинь күцәсн цагтан терүнәс үлү байсдмн. Цогциннь нег хүвинь сурв чигн терүг өгхәр бодхисаттвс адһна. Әмтә тоотын сурсиг күцәлһнд тедн тиигҗ церглнә. Тегәд дурта боллһн, өр-өвч седклтә боллһн үлү ик чинртә болҗана.

Барт белдснь УШКАНА Сувсн

Видео