Теегтән нерәдсн частр

05-09-2024, 10:09 | Общество, Таңһчин зәңгс, Зіњг, Сойл

Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музейд дарани һәәхүл көдлмшән эклв. Әрәсән ачта зурач Николай Шиняевин 75 җилин өөнд болн терүнә үүдәгч үүлдврин 50 җилин өөнд тер һәәхүл нерәдгдҗәнә. «Теегин туск частр» гиҗ нерәдсн һәәхүлд дүрслүллһнә эрдмин олн-зүсн янзар зургдсн 70 һар үүдәвр үзүлгдҗәнә.
Хальмг Таңһчин залврин ахлачин негдгч дарук Цернә Эрднь зурачиг өөнләнь йөрәһәд, үүдәгч үүлдвртнь күцәмҗ дурдад, «Хальмг Таңһчин күндтә иргн» гидг өөдән нер зүүлһснә туск һашгинь бәрүлҗ өгв (зургт).

Хальмг Таңһчин Улсин Хуралын (Парламентин) нерн деерәс Шинән Николайд депутат Мацга Татьяна үүдәгч күцәмҗ дурдв. Татьяна Сергеевна йөрәлин үгдән әмтнә бәәдл-җирһл болн заң-авциг үзүлҗәх зургуднь таңһчин сойлд зөвтә орман олҗахинь темдглв. Хальмгин зурачнрин ниицәнә ахлач, таңһчин ачта зурач Дорҗин Виктор зурачин үүлдврт өөдән күцәмҗ дурдв. Ах үйин зурачнрин нерн деерәс Шинән Николайиг Әрәсән ачта зурач, скульптор Элҗин Нарн йөрәв.
Шинән Николайин өөнин һәәхүлиг белдҗ давуллһнд А. Амр-Санана нертә Келн-улсин дегтрин саңгин көдләчнр шунмһа кевәр орлцв. Олн җилдән үүдәгч залһлда бәрҗ үүлдҗәдг дегтрин саңгин нерн деерәс һардачнь Майя Безидеева зурачд йөрәлин үгмүдән хальмгар келв. Зурачин үүлдврин туск видеозурц белдәд, баһ наста билгтә дуучнриг болн көгҗмчнриг орлцулҗ.
«Нүүдл улс» гидг нертәһәр зурачнрин үүдәгч багиг Шинән Николай бүрдәсн билә. Хальмг улсин тууҗ, шаҗн болн эң-зах уга тег - эн багд ордг зурачнрин үүдәврмүдт һол орман олна. Күмни тууҗд нүүдл улс орулсн байн тәвц, сулдхврт дурта эднә җирһл зурачнрин үүдәврмүдт урмд өгч, үүдәгч хәәвр кехднь туслна. Тасрхан уга шин тоотд оньган өгдг, цагин йовудт хүврлтс учрхаснь әәлго уралан зүткдг заң-авц Шинән Николайин өөр хамцсн зурачнриг негдүлнә. Хөөннь тернь «Хальмгин зурачнрин үүдәгч ниицән» региона бүрдәцд хүврсмн. Терүг олн җилд һардҗ Шинән Николай бүрдәмҗин ик көдлмш кеҗ йовла. Өөнин һәәхүл секгдсн өдр Николай Уланович эн үүлд зурач Цонхлан Тимуриг орулҗахан зәңглв. Ода Цонхлан Тимур болн терүнә дарук Чудута Олег зурачнрин эн бүрдәцин үүлдвриг залхмн болҗана.
Әрәсән ачта зурач, Хальмг Таңһчин билг-эрдмин ачта үүлдәч Шинән Николай Әәдрхнә билг-эрдмин училищ төгсәсмн. Билг-эрдмин халхар мергҗлтән өөдлүлхәр зөвин болн билг-эрдмин Москван күрәлңд сурад, эрдмән өөдлүлсмн.

Төрскн һазр урмд өгнә.
Өөнин эн һәәхүлд ирсн әмтн төрскн теегин бәәдлиг, эн һазрин әмтиг, җирһлд учрдг олн зүсн йовдлмудыг тодлулсн зургудла таньлдҗана. Зургудт тәвгдсн төрмүд, терүг үзүллһнә зөргтә шиидвр болн өңг-ширин соньн ниилвр – цуг эннь зурач Шинән Николайин үүдәгч янзинь сәәхн үзүлнә. Җилин дөрвн цагт теегин бәәдл ямаран соньн болн эврәһәрн цагин бәәдллә ирлцдгинь үзүлхәр зүтксн зурачин зургудыг һәәхәд, Шинән Николай төрскн һазр-усндан цань уга дуртаһинь медҗ авнач. Түрүн хәләцд күүнә оньг тусхадго һазрт ямаран өвәрц тоот бәәхинь зуг дурта күүнә зургудас меднәч. Цуг эн зургудын өөр тотхад зогсад, зурачла күүндсн болҗ, зәрм тоотлань зөвшәрҗ, теегин бәәдлиг ухандан сергәнәвидн. Зурачла хамдан теегин аһар киилсн болҗ, тенгр һазр хойр ниилдг уйдл күртл харвҗ хәләгддг теегән ухандан дәкн-дәкн сергәнәвидн.

Хөөткән сансн цецн
Музейин һардачин дарук Ирина Новомлинован келсәр, Шинән Николай билгәрн таңһчин меҗә һатц нер һарсмн. Энүнә үүдәврмүд Әрәсән, США-н, Францин, Германя, Моңһлын, Японя, Вьетнамин, Финляндин, Венгрин, Англин, Австрийин болн нань чигн нутгудын музеймүдт болн онц эзнә хуранһуд бәәнә.
Хальмг Таңһчин Н. Пальмовин нертә Келн-улсин музей 100 җилә өөнән темдглхд Николай Уланович 25 үүдәврән белглсмн. Ода болхла, өөнин һәәхүлин хөөн дәкн 30 зургиг музейд белглҗәхин тускар Николай Уланович зәңглв.
Төрскнч седклтә зурачин үүдәврмүдлә Әрәсән кесг әмтн таньлдсмн. Келхәс, Әәдрхнд болсн һәәхүлин хөөн тер музейд Шинән Николай 10 зурган белглснь ик өврмҗ үүдәсн билә. Әәдрхнә зурачнрин ниицән, Әрәсән художествин академь болн үүдәгч нань чигн олн бүрдәцс хальмг зурачиг ончта өөнләнь йөрәв.

Хальмгудын тууҗин даңшата хаалһ.
«Шиняевин зургуд» гиҗ энүнә зурсн үүдәврмүдиг тер дарунь таньҗ болхмн. Зурачин зүркнәснь болн седкләснь һарчах дун болҗ үүдәврмүднь хәләгднә. Сулдхврт дурта улсин җирһл әмдрсн болҗ үзгднә. Теегин халун салькн чирә илсн болна» - гисн тоолврарн Әрәсән сойлын ачта көдләч Баклана Хаалһ хувалцна.
Бидн болхла, зуг хойр зургтнь оньган тусханавидн. Җирһлин төлҗлтин хаалһд орсн зурач хальмг тууҗд оньган өгнә. Күнд тоотыг дааҗ һарлһнд шаҗн урмдулгч күцин ямр ик нилчтә бәәсинь үүдәврмүдтән үзүлнә. Бурхн-шаҗна номин төрәр кесг зург эн үүдәв.
Хальмгудтан евәлтә Үрс Сард нерәдсн зургиг хәләтн. Бурхн Багш нарта орчлңла мендлҗ ирсн өдрин ик байриг эн зург үзүлҗәнә. Шарвр улан өңгин дөңгәр евәлтә эн йовдлыг зурач маднд медүлҗәнә.
Эцкнрин санлд нерәдсн зург ямаран олн уха күүнд орулна. Экин седклд хальмг күүкд улсин ик кишгтә үүлдврт нерәдсн үүдәврмүд баһ биш. Болв терүнә тускар ончлҗ келх кергтә. Бүклднь авад хәләхлә, зурач оньдин үүдәгч хәәврт бәәхинь үзҗ болхмн. Һәәхүлд ирҗ, нертә хальмг зурачин үүдәврмүд хәләтн.
Эврәннь өөндән Николай Уланович үүдәгч өөдән күцәмҗ бәрҗ ирсинь зургудынь хәләсн әмтн үзв. Көдлмшин кергәр чигн, һәәхүлмүдт орлцад чигн Николай Уланович олн һазр эргсмн. Билгтә олн зурачнрла харһҗ, хамдан көдлх таал чигн энүнд учрсмн. Альд йовв чигн эн күн мел теегән санад, эврә һазран зурҗ йовсинь талдан зурачнр өврҗ темдглдг бәәсмн.
«Зурачнр болхла, йириндән одсн һазран тодлулхар зурцс кенә, би болхла эврә теегән үзүлхәр зүткдг биләв, - гиҗ Николай Уланович тоолврарн хувалцна. - Тегәд һәәхүлән «Теегин туск частр» гиҗ нерәдләв. Хальмг улсин билг-эрдм йир өвәрц болдгиг олн улст медүлхәр күсл кеҗ йовлав. «Хальмгуд, ода таднд юн бәәнә. Теегән, темәдән үзүлхәс нань юуһан үзүлхит?» – гиҗ түрүн авгтан мадниг дөөглҗ келдгнь баһ биш билә. Болв мана зургудын һәәхүлд ирәд, тууҗан, келән, сойлан хадһлҗ, дүрслүлгч эрдмдән терүгән үзүлҗ чадсинь нүдәрн үзсн олн һазрин хәләһәчнр Хальмгин сойлын өвәрц сәәхниг медҗ авв. Эннь тегәд нанд ик өргмҗ үүдәҗ, урмд өгнә. Зург болһн кен-негнднь тоолвр орулҗ, шин делкә секх зөвтә» - гиҗ Николай Уланович тоолна, тиигҗ үүлднә.

ХӨӨЧИН Галина

Видео