Олн келн – улсиг хамцулҗадг шаҗн

Хальмг Таңһчд нарт-делкән ик чинртә керг-үүлдвр эн җилин һаха сард болхмн. Хальмгин хотл Элст балһснд делкән кесг орн-нутгас Бурхн Багшин номд шүтдг улсин элчнр, шаҗна үүлдәчнр, номтнр, йосна халхин һардачнр ирҗ цуглрхмн. Цугәрәсән болн Хальмгин оюни җирһлд ик чинр зүүҗәдг керг-үүлдврт белдвр келһн эклсн бәәнә. Хургин көдлмшт орлцх һазадын орн-нутгудын тускар умшачнртан келҗ өгхәр бәәнәвидн.

Мьянман тускар.

Шар-шаҗна хургт белдлһнә төрмүдәр давсн җилин сүл сард Мьянмад йосна халхар гиичлҗ одхдан Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Бату күүндвр кесмн. Мьянман Республикүр Хальмгин делегац теднә премьер Мин Аун Хлайнан үрврәр одсмн. Мьянман Премьер-министр Мин Аун Хлайн болн Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Бату нарт-делкән шар шаҗна хург бүрдәлһнә төрәр тохнята күүндвр кев.
Хальмг Таңһчин Толһач Мьянман һардачла шаҗна болн экономическ нөкцлтин дөңгәр зуульчллһиг делгрүллһнә төрәр күүндсмн. Селәнә эдл-ахун халхар чигн залһлда бәрҗ үүлдхин тускар үг һарсмн. Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Батун тоолврар, Мьянма нөкцлтин төлә Әрәсән туст стратегическ халхар туста нутг болҗана. Азин орн-нутгудла залһлдаһан делгрүлҗәдг кемд Әрәсәд эннь йир туста нөкцлт болхинь таңһчин Толһач темдглв. Зуульчллһна, сурһуль-эрдмин, сойлын, спортын болн нань чигн халхар залһлда бәрҗ үүлдх ишкдлмүд дарани харһлтсин йовудт күүндгдхмн.

Алтн һазр.

Нарт-делкән ик чинртә цуглран Хальмг Таңһчд болх йовдл олн-әмтнә оньгт бәәнә. Шар-шаҗна һурвдгч хургт орлцхар кесг орн-нутгуд зөвән өгсн бәәнә. Маднла әдләр бурхн-шаҗнд шүтдг тер нутгудын тускар умшачнртан келҗ өгхәр бәәнәвидн.
Тиим нег нутг – Мьянма гиҗ нерәдгднә. Урднь Бирма гиҗ нерәдгддг бәәсинь ах үйин улс тодлна.
Эн нутг Азин һазрт бәәнә. Индокитай тоха арлын деед үзгт Энткг, Бангладеш, Китд, Лаос, Таиланд нутгудла меҗә бәрҗ бәәх нутг болҗана. Өмн үзгин азиатск регионд Мьянма кемҗәһәрн зөвәр ик һазр эзлҗәнә.
Суварнапхуми гисн орчулхла – алтн һазр болҗана. Тиигҗ түрүн нутг нерәдгдҗ, тенд моны гидг улс бәәҗ. Мана цаг күртл III зун җил урд тернь үүдсмн гисн тоолвр бәәнә. Моны гидг нертә әмтн экләд бәәршсн эн алвт тиигҗ тууҗан эклнә. Китдин әмтн болхла эдниг цянами гиҗ нерәднә. Моны гидг нертә эдн бийән – «мьянма» гиҗ нерәднә.
Тиим ут тууҗта нутг йир соньн гих кергтә. Олн җилин туршарт дәәнә бәәдлд бәәсн һазрнь шидр төвкнүн җирһлин таалд орсмн. 2008 җиләс авн Мьянма йосндан эврә зөвән һартан авч, сулдан бәәх орн-нутг болсмн.
Бурхн Багшин номар һардвр кедг, эн номд шүтдг соньн эн нутг сүл цагт зуульчнрин оньг авлад бәәнә. Сойлын болн шаҗна өвәрц олн тоотарн байн нутгт хәләх, бахмҗ кех, медрлән өөдлүлх, амрх чигн тоотнь йир олн гиҗ болхмн.
Эн нутг 1989 җил күртл Бирма гидг нер зүүҗәсмн. Зун җиләс үлү цагт английск үлмәд бәәсн нутг тиим нертә бәәсмн. Англин үлмәһәс һарсна хөөн кесг олн йовдл учрад, 1988 җилд нутгин әмтн нерән сольх шиидвр авсн болдг. Хуучн зовлңта цаган мартад, шин җирһләр бәәхәр тиим шиидвр авгдсмн. Йосиг һартан авсн әмтн цергә улс болвчн шин хүврлтс кергтә болҗахднь иткәд, Бирман әмтн Мьянма гидг нер зүүх болҗ шиидсмн.
Келхәс, Мьянмад зун һар келн- улсин элчнр бәәхинь заахмн. Олн-зүсн баһ келн улс хоорнд кен-негән медлцлдго эс гиҗ цүүгән чигн һардг бәәснь лавта йовдл мөн.

Оюни гүн авъяста нутг.

Мьянмад 60 сай күн бәәнә. Энд әмтн Бурхн Багшин номд шүтнә. Ухани гүн утхта эн ном нааран мана цаг күртл һурвдгч зун җилд ирсн болдг. Түрүн авгтан энткгин шаҗн болһнла тернь хамдан ниицҗ делгрҗәсмн. IX зун җиләс авн XIII зун җил күртл бурхн-шаҗна ном улм ик делгрлт авсн цаг гиҗ тоолгдна. Дәкн хойр зун җил давад нутгин толһачин ширә деер Аноратха һарсн цагас авн бурхн-шаҗн нег үлү ик делгрлт авад, тер җилмүдт 10 миңһн хурл, суврһн болн шаҗна әрүн нань чигн тоот тосхгдсн билә. Түүнә хөөн нутгин тууҗд учрсн олн күнд цагин йовудт кесгнь тарҗ уга кегдсн бийнь ода чигн тенд хойр миңһн хурл, суврһн нань чигн хадһлгдсн әрүн тоот ирсн улсин оньгиг авлҗ бәәнә.
Бурхн-шаҗна ном Мьянмад Тхарандан, эс гиҗ Хинаян авъясар делгрсмн. Келхәс, тернь Палийск каноныг улдан тәвсн шаҗн болҗана. Терүнә йир чаңһ зокалмудыг зуг гелңгүд бәрнә. Мьянман наадк әмтн болхла дунд бәәдләр номд шүтнә.
Эндр умшачнртан Мьянман тускар ахрар келҗ өгвидн. Келсән ашлхларн, XIII зун җилд нер туурсн зуульч Марко Поло бичсн тоотыг тодлулх седкл бәәнә. Мьянман һазрт алтн болн үнтә чолун элвгәр бәәнә гиҗ тер бичҗ. Ода чигн тиигҗ келҗ болхмн. Бирманск рубинмуд хамгин цевр үнтә чолун гиҗ делкәд үнлгднә. Эн соньн орн-нутгт одх, шаҗна әрүн тоотынь һәәхх таал олн улст учрхмн.
Эн җилин һаха сард Хальмг Таңһчд болх шар шаҗна хургт орлцхар Мьянма нутгин элчнр ирсн цагт теднлә харһҗ, нутгиннь тускар улм сәәнәр медҗ авх таал мана әмтнд учрхмн.

УШКАНА Сувсн