ªàçàäûí êåëí öóãòàä êåðãò³ áîëâ

10-02-2017, 17:34 | Таңһчин зәңгс » Күн болн җирһл

Ìàíà ýíäðê ãèè÷ - Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòèí äîöåíò, ôèëîëîã íîìèí êàíäèäàò Ëþäìèëà Áàäìàåâíà ØÀÍÀÅÂÀ. ªàçàäûí êåëí³ áîëí õàìöó ëèíãâèñòèêèí êàôåäðò íîìò ê´äëš³í³. Ïåäàãîãè÷åñê ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí áèîëîãèéèí ôàêóëüòåòä àíãëü êåë îþòíðò äàñõíà. Áຠöàãòàí Ýëñòèí 7-÷ òîéãòà øêîëûã ò´ãñ³ñí³ õ´´í ºàçàäûí êåëí³ Ïÿòèãîðñê ïåäàãîãè÷åñê èíñòèòóòä àíãëü êåëí³ áàãøèí ýðäì äàñš àâëà, ä³ê³ä õ³ð¢ ò´ðñêí øêîëäàí èð³ä ýíä àíãëü êåë ñóðºóëü÷íðò çààš éîâñìí.

- Ëþäìèëà Áàäìàåâíà, òàíä áè÷êíäê öàã òîäëãäíó?
- Áè Ñèâðò, Òþìåíñê îáëàñòèí Óâàòñê ðàéîíà Óâàò ñåë³íä 1956-÷ šèëä øêîëä îðëàâ. Ñåë³í èê ´-øóºó ìîäíà ´´ð á³³ñìí, õîøóí ìîäíà ÷èòëã (êåäðîâûå îðåõè) ñåë³íä àâ÷ èð³ä õóëääã áèë³, òåð¢ã áè îäà ÷èãí òîäëíàâ. Ìèíè ýöê Áàäìà Ëèäæèåâè÷ Áàøàíãèíîâ ä³³í³ ´ìí áóõãàëòåð áîëš Õàëüìã ÀÑÑÐ-èí ôèíàíñèí ìèíèñòåðñòâä, ÖÈÊ-èí ãåðò (îäà Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí íåãäã÷ êîðïóñ) ê´äëš³ñìí, Óâàò ñåë³íä ÷èãí òåð ýðäì³ðí ê´äëäã áîëâ. Ìèíè ýê, Ìàðèÿ Òèòîâíà, õ³ðä ºàðõèí ´ìí Õîõëàøîâà á³³ñìí, ýêì ê´äëìø êåäãî áèë³, ãåðò³í ꢢêä³í õ³ë³š³ñìí. Èðòûø ºîëûí ê´â³ä ñåë³í çîãñšàñìí, ýâð³ ïðèñòàíüä êåðìñ èð³ä éîâàä á³³äìí. Ìàäíàñ õîë áèø Òîáîëüñê áàëºñí, öààðàíäíü Îìñê á³³ñìí.
Ìàäíëà õàìäàí Óâàòä Ìàíäæèåâèõí³, Áàçàíêàåâèõí³, ×îíñàåâèõí³ ´ðê-á¢ëì¢ä á³³äìí, õàëüìã ºàçðòàí èðñí³ õ´´í ÷èãí áèäí ýäíë³ èòêëò³ ¢ð-èíüã, éîñòà ýëãí-ñàäí áîëš íåã-íåã³í òåâ÷³ä, ê¢íäë³ä á³³ë³âèäí.
- Ýâð³ ºàçðòàí òàäí êåç³ èðë³ò?
-1956 šèëèí íîÿáðü ñàðèí ÷èëã÷³ð áèäí ò´ðñêí ºàçð òàëàí ºàð÷ éîâëàâèäí. Ýöêì áàëºñíà ôèíàíñèí ³œãä ê´äëäã áîëâ. Áè 1-÷ øêîëûí 1-÷ êëàññò öààðàíäíü ñóðäã áîëóâ. ijê³ä ìàäíèã êëàññìóäûí ñóë á³³ðí á³³ñí ìåõàíèçàöèí øêîëûí ãåðò éîâóëëà, õ´´ííü 3-÷ òîéãòà øêîëûã òîñõõëà, òåíä³í áè 6-÷ êëàññ ê¢ðòë ñóðóâ. Òàœº÷ áîñõãäñíà õ´´í ³ìòí îëàð Ýëñò¢ð í¢¢š èð³ä á³³â, òåã³ä 7-÷ øêîëûí ãåð òîñõãäâ, áèäí áîëõëà ´´ðõí á³³ë³âèäí, òåã³ä ýêì íàíä øèí øêîëä îð ãèš çààâ. Òèèãš áè 7-÷ øêîëä îðàä, òåð¢ã ä´ðâí šèë áîëàä 1966-÷ šèëä ò´ãñ³ë³â. Àíãëü êåë íàíä Þëèÿ Íèêîëàåâíà Ïåðâåðçåâà áîëí Ñâåòëàíà Ôåäîðîâíà Áàñàíîâà (Ìàêñèìîâà) äàñõšàëà.
- Øêîëàí ÷èë³ñí³ õ´´í òà Ïÿòèãîðñê áàëºñíà èíñòèòóòä ñóðëàò, äååä ñóðºóëüä îðõä, ø¢¢âð ´ãõä ê¢íä áîëñí óãàé?
- Äåãä ê¢íä áîëñí óãà. Áèäí ìàíà òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèí ìèíèñòåðñòâèí äààëºâðàð ñóðëàâèäí, òåã³ä îëíà ìàðºàñò îðñí óãàâèäí, òåðíü áîëõëà ç´â³ð èê á³³ñìí. Áîëâ íåãäã÷ êóðñò ñóðõä ê¢íä áîëàä á³³â, ÿºàä ãèõë³ ìàíà áàãä ñïåöøêîëìóäàñ èðñí ꢢêä-ê´â¢ä ñóð÷àëà, çóã öààðàíäíü ñóðàä éîâš, ìåäðë³í 㢢ä¢ë³ä ñ³í àøò ê¢ðäã áîëóâ.
Ìàäíä Ïÿòèãîðñêä äàìøëòûí áîëí òåîðèéèí ãðàììàòèêèã Ëåîíèä ßêîâëåâè÷ Öâåò äàñõš éîâñìí. Õ´´ííü ýí íàíä èê ãèäã³ð ä´œ áîëñìí. Õàëüìã Ïðàâèòåëüñòâèí ñóðâðàð Ïÿòèãîðñê ºàçàäûí êåëí³ èíñòèòóòûí àíãëü êåëí³ áàãøíð, òåð òîîä Öâåò, ßêóáîâè÷, Ëåîíîâè÷, Âàðàâà, Áîãîëþáîâ ´ðê-á¢ëì¢äò³º³í èðë³, ýíä Õàëüìã óíèâåðñèòåòä àíãëü êåëí³ ³œãä ê´äëäã áîëâ.
Ýäíä ïðîðåêòîð Ñàíàë Áàòàåâè÷ Áàäìàåâ ¢ðâð êåë³, òàäíä öóãòàäòí ïàòüð ÷ååð¢ä óãàºàð ´ãõ ãèš êåëë³. Òåð áàãøíð ïàòüð óãà á³³ñìí, ãåð-ᢢð³í í³³ì³äë³ä á³³š³ñìí, òåðíü áîëõëà ¢íò³ áèë³. Òèèãš áèäí Ýëñòèí áàçðò ìèíè äóðòà áàãø Ëåîíèä ßêîâëåâè÷ Öâåòëà õàðºëàâèäí. Òèèãõä áè íåâ÷ê ò¢ð¢ á³³äëä òóññí áèë³â. ߺàä ãèõë³ Äåëüãð ꢢêì ºàðàä, Ýëñò¢ð í¢¢õ êåðãò³ áîëâ (òèèãõä áè Äååä ßøêóëèí ñàíàòîðí øêîëä ê´äëš³ë³â), àøòíü ê´äëìø óãàºàð ¢ëä¢â.
Òåã³ä áàãøòàí òåð ò¢ð¢-ç¢ä¢º³í êåëš ´ã¢â. "Óíèâåðñèòåòä ìàíà êàôåäðò îäà ëàáîðàíòûí îðì á³³í³, èð³ä ê´äë, áè ÷àìàã ä´œíí³â", - ãèš Ëåîíèä ßêîâëåâè÷ êåëâ. Òèèã³ä áàãøèííü ä´œã³ð ê´äëìø îëš àâóâ. "Ýíòí ìàíà ñ³í ãèñí îþòíðèí íåãíü, òåã³ä íîìèí ê´äëìø ÷èãí êåõ, áàãøëš ÷èãí ÷àäõ", - ãèš Ëåîíèä ßêîâëåâè÷ íàìàã ä´œíâ. Òèèãõä êàôåäðèí ºàðäà÷ áîëš Íàíà Ñàíäæèåâíà Áàäìàåâà ê´äëš³ë³, òåã³ä íàìàã ê´äëìøò àâàä, õ´´ííü àññèñòåíò áîëš ê´äë¢â.
- Íîìèí ê´äëìø òàíà ÿºš ýêëâ?
- 1983-÷ šèëä Êàëèíèíñê ãîñóíèâåðñèòåòèí (îäà Òâåðü áàëºñí) àñïèðàíòóðò ºóðâí šèëä³í ñóðºóëÿí ñóðóâ. Àøòíü ëîãèêî-ãðàììàòè÷åñê òåîðèéèã îëçëàä êåñã êåë 䢜ö¢ëëºí³ óë äååð äèññåðòàöàí Ïàòðèñ Ëóìóìáàí íåðò³ êåëí-óëñèí èíüãëëòèí óíèâåðñèòåòä Ìîñêâàä õàðñëàâ. Ìèíè íîìèí ºàðäà÷ àêàäåìèê Àëåêñåé Ïóìïÿíñêèé á³³ñìí.
Æþðèí õàíüä ôèëîëîã íîìèí äîêòîðìóä îðšàñìí, áîëâ öóãòàí ìèíè øèíšëëòèã ä´œíâ, íåã ÷èãí ê¢í áóðóøàñí óãà, òèèãš íîìèí êàíäèäàò áîëóâ. Õ´´ííü 1991 šèëä äîöåíòèí öîëòà áîëóâ. Óíèâåðñèòåòä áè êåñã ôàêóëüòåòä ê´äëë³â, áîëâ 1979-÷ šèë³ñ àâí áèîëîãè÷åñê ôàêóëüòåòë³ çàëºëäàòàâ.
-Òàíà îþòíð ÿìàðàí ìåäðëò³º³ð óíèâåðñèòåòä èðí³?
- dzðìñíü òàòó ìåäðëò³º³ð èðí³, ÿºàä ãèõë³ êåñã øêîëìóäò ºàçàäûí êåëí³ áàãø óãà áîëíà, íààäêñíü íåìø êåë äàñëà. Òåã³ä ç³ðìñíü êåëäã, áè÷äã áîëõëà, íààäêñëàíü àíãëü àëôàâèò³ñ ýêëõ êåðãò³ áîëíà. Ìèíè îþòíð áèîëîãèé áîëí õèìèé äàñíà, òåã³ä òåð ýðäìèí òåðìèíîëîãèéèã ýäí àíãëü êåë³ð ìåäõ ç´âò³. Òèèã÷ê³ä óìøäã ê¢í þ êåëš³õèíü ìåääã àðºòà áîëõ ç´âò³. Îþòíð ºàçàäûí êåë³ð ºàðñí ñòàòüÿí ó÷ð-óòõèíü àõðàð áè÷š áåëäõ ç´âò³.
Àëæèð³ñ, Ìàðîêêîºàñ, Êàçàõñòàíàñ èðñí îþòíð ìèíè áàãä ñóðíà. Ýäí îðñ êåë äàññí äååð³í àíãëü êåë áàñ äàñš àâõàð ñåäš³í³. Íåã ¢ë¢ Ìàðîêêîºàñ èðñí áààõí ê´â¢í öóãèíü ò¢ðã³ð äàñíà, ÿºàä ãèõë³ ýí ôðàíöóçñê, àðàáñê êåë ìåäí³, òåã³ä àíãëü êåë äàñõä íåâ÷ê àìð áîëšàíà.
- Ò´ðñêí êåë³í ìåääâò?
- Îäà õàÿ-õàÿ ꢢíäí³â. Ýê-ýöêì õîîðíäàí çóã õàëüìãàºàð ꢢíääã áèë³, òåã³ä ºóíòà ê¢ðòë³í áè îðñàºàð êåëäãî áèë³â, áîëâ îäà òåðíü ìàðòãäàä õóóðëà, çóã ç³ðìä³í õàëüìãàºàð êåëõ äóðí ê¢ðí³, áîëâ ꢢíääã ê¢í óãà áîëíà.
- ßìàðàí äåãòð îäà óìøšàíò?
- Èíñòèòóòä äàñšàñí áè÷³÷íðèí ¢¢ä³âðì¢äèã àíãëü êåë³ð óìøíàâ. Ìèíè îþòíð Øåêñïèðèí, Áàéðîíà ñîíåòì¢ä³ð, ø¢ëã¢ä³ð àíãëü êåë³ð íààä ò³âí³, Àíãëèí òóóšèí, ãåîãðàôèí òóñêàð âèêòîðèí á¢ð䳚 äàâóëíà, óíèâåðñèòåòèí îëèìïèàäò îðëöíà.
- Çååíð òàíà êåä¢ò³?
- Õîéð çååò³â, Àéñà ꢢêí îäà àðâí ºóðâòà, Ðîìàí çå ê´â¢í àðâòà. Ìèíè áîëºñí õîò-õîëûã: äîòð, áîîðöã, á´´ðã, ýäí òààñíà, çóã òåìñ èäõø.
- Òàíà àâàëü, ø¢ëã÷ Øàíàí Äîëüãàí, òàœº÷ä íåðò³ ê¢í á³³ñìí, óäë óãà áîëõ ´´íäíü þ áåëäš³íò?
- Øàíàí Äîëüãàí ñ³³õí ñåäêëò³ ê¢í áèë³, íåã-íåã³í ê¢íäë³ä, äóðàí ´ã³ä á³³ë³âèäí. Äîëüãàí õàëüìã áîëí îðñ êåë³ð áè÷š³ñìí. Òåð¢í³ ¢¢ä³ëòèí ò´ë³ áè öóã òààë òîãòàšàëàâ. Òàâí šèë õîîðàí Øàíàí Äîëüãàí ñ³³º³í õ³³ë³. Òåð¢í³ íàéí íàñíà ´´íä ø¢ëã¢äèííü õóðàœºó ºàðºõ ñåäêë á³³í³. Òåð êåðãò íàíä Ãðèãîðèé Êóêàðåêà áîëí Âàñèëèé ×îíãîíîâ ä´œ áîëõ ñåäêë³í ìåä¢ëë³. Îäà äåãòð áàðò áåëäãäš³í³, òåð¢í³ ¢íèíü îäà ìåäš àâõ êåðãò³. Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòåðñòâ³ñ ä´œ ñóðõàð á³³í³â."ôð³ñí³ êè÷ãèí òóñê òóóëü" ãèäã íààäûíü íààäºàñèí òåàòðò ò³âë³, Óêðàèí³ñ èðñí ðåæèññåð Îëåã Êàðíåð òåð êåðãèã ºàðäëà.
- Àíãëüä îäõ ñààì ó÷ðâ?
- Ó÷ðëà, 2010 šèëä Ëîíäîíä îäàä èðë³â. Éèð ñ³í éîâëºí áîëâ, äîëàí õîíãòàí òåíä á³³ë³âèäí, ñîíüí êåñã òîîò ¢çõ ñààì ó÷ðâ.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Видео