¥´ðäíðèí áàéí òóóšèí õàëõñ

10-02-2017, 17:38 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Í. Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéä ñîíüí äåãòðèí ïðåçåíòàö áîëâ. ²ð³ñ³í íîìèí ´äðèí ´ìí ýíä òóóšèí íîìèí êàíäèäàò, Õàëüìã Òàœº÷èí íîìèí à÷òà ¢¢ëä³÷ Âëàäèìèð Ñàí÷èðîâèí äåãòð áàðàñ ºàðñí éîâäëä îðëöõàð íîìòíð, Õàëüìã ãîñóäàðñòâåíí óíèâåðñèòåòèí îþòíð èðâ. "Ïèñüìåííûå ïàìÿòíèêè ïî èñòîðèè îéðàòîâ ÕVII - XVIII âåêîâ" ãèš äåãòð íåð³äãäí³. ¥´ðäíðèí òóóšèí ýí öàãèí òóñê ºàð áè÷ìð äîêóìåíòñ îðñ êåëíä ò¢ð¢í áîëš îð÷óëãäš, íîìèí áîëí îëíà îíüãò òóñõàãäšàõàðí äåãòð ñîíüí áîëí íîìèí øèíšëëòä èê òóñòà áîëšàíà.
Âëàäèìèð Ñàí÷èðîâ íåðò³ íîìò. Îëí šèëèí òóðøàðò Ìëûí áîëí Öóòõëœ Àçèéèí òóóšàð ñîíüìñš, øèíšëëò êåš éîâíà. ¥´ðäíðèí ÕVII - XVIII çóí šèëèí òóóšèí ò´ðì¢äèã ºîë îíüãòàí á³ðš, øèíšëëò êåš³í³. Ìëûí òóóšèí òóñê ìàòåðèàëìóäàð áîëí ºàð áè÷ìð³ð íîìò äàœãèí íîìèí øèíšëëò êåš éîâíà. Ëåíèíãðàäò äîðä ¢çãèí ôàêóëüòåò ò´ãñ³º³ä, ÐÀÍ-à äîðä ¢çãèí Èíñòèòóòä àñïèðàíòóðò ñóðàä, äèññåðòàöàí õàðññí öàãàñ àâí ´´ðäíðèí òóóš ýí¢í³ íîìèí ¢¢ëäâðèí ºîëëã÷íü áîëš éîâíà. "Èëýòõýë øàñòèð - ´´ðäíðèí òóóšèã äàñëºíà íåã óë-ñ¢¢ðíü" ãèš íåð³äãäñí äèññåðòàöèã õàðñàä, ýí ò´ðèã ì´ðä³ä, êåñã øèíšëëò êåñí áîëäã. Âëàäèìèð Ïåòðîâè÷ óò-òîîäàí ýí ºîë ò´ð³ðí äàë ºàð íîìèí ê´äëìø áè÷ñìí. "Õàëüìãèí òóóš êå糜ê öàãàñ àâí ìàíà ´äðì¢ä ê¢ðòë" ãèäã ºóðâí áîòüòà àºó èê ê´äëìøèí ò¢¢ðâ³÷íðèí íåãíü áîëšàíà.
Îäà óìøà÷íðèí îíüãò òóñõàãäšàõ õóðàœºóñ îðñí õóó÷í ìë áè÷ã³ñ îðñ êåëíä áóó뺚 áè÷ñí ýí áè÷ìð ìàòåðèàëìóä èê ÷èíðò³ áîëšàíà. ¥´ðäíð ýâð³ áè÷ëòò³ á³³ñèíü òåðíü ìåä¢ëš³í³. Áè÷ìð òåð ¢¢ä³âðì¢äèã ìëûí áîëí êèòäèí íîìèí äåãòðì¢äò îëš áîëõìí. Òåíä íîìòíð òèèì áè÷ìð ¢¢ä³âðì¢ä á³³õèíü ìåäí³, íîìèí ¢¢ëäâðò³í á³ðìò êåš îëçëíà. Öóã òåð¢ãèíü õóó÷í áè÷ã³ñ ´äã³ êåëíä áóó뺚 ³ìòí³ îíüãò òóñõàíà ãèñí àìð ò´ð áèø. Òåð êåâ³ðíü áóóëºàä áè÷õë³, êåñã òîîòíü ö³³ëºâð óãàºàð ìåäãäõø. Òåã³ä õóó÷í áè÷ã³ð áè÷ãäñí ¢¢ä³âðèã íîìèí îëçëëºíä îðóëõèí ò´ë³ ò¢ð¢ë³ä ö³³ëºã÷ ñòàòüÿ áè÷õ êåðãò³. Òåêñòèã äàõóëàä àõð ö³³ëºâð ´ã³ä éîâõëà, òåã³ä ó÷ð-óòõíü, òåð öàãà áè÷ìðèí ÷èíðíü ìåäãäí³. Õóó÷í áè÷ãèí êåëíü ñîíüí, éèð òîâ÷òà áîëí ã¢í óòõòà, óðäíü êåëãäš áîëí áè÷ãäš éîâñí ¢¢ä³âðì¢äë³ çàëºëäàòà áîëíà. Àìí ¢ã³ð êåëãäš, êåí-íåãíä³í ìåä¢ëãäš éîâñí òîîòûã áè÷ãò áóó뺚 ¢ëä³ñíü òóóšèã, öàãèí á³³äëèã, ³ìòí³ çàœ-àâöèã, ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí ñîéëûí êåìš³ºèíü ìåäš àâõä òóñòà áîëšàíà.
Âëàäèìèð Ïåòðîâè÷èí êåëñ³ð, õóó÷í áè÷ã³ð áè÷ãäñí ¢¢ä³âðì¢äèã ìåäðëò³ óëñ - ãåëœã¢ä ýñ ãèš öàºàí ÿñòà ñóðºóëüòà á³³ñí óëñ áè÷ñí á³³äëò³. dzðì ¢¢ä³âðì¢äò êåí³ñ òåðíü áè÷ãäñíü çààãäñí á³³í³. Õóó÷í áè÷ãèí ìàòåðèàëìóäûã øèíšëõë³, ìåäðëèí îëí ç¢ñí õàëõàð ñîíüí òîîò îëš áîëõìí.
¥´ðä áè÷ëòèí íåã ¢¢ä³âð³ñ ¢ëã¢ð êåš àõð òåêñò Â.Ñàí÷èðîâ óìøš ´ãâ. Àþêà õààíà ê´â¢í Ñàíäæàá ýöêë³ðí ñ´ðëö³ä, ¢ã³ñíü ºàðàä, ýâð³ íóòãàí äàõóëàä Ç¢í ºàð òàëàãøàí í¢¢º³ä ºàðñíà òóñêàð òåð òåêñòä êåëãäš³í³. Õóó÷í áè÷ãò îðìàí îëñí ºóðâí ì´ðèí òóñêàð áîëñí ꢢíäâðò òóóšèí íîìàð ¢¢ëäš³õ íîìòíð îðëöâ.
Òóóšèí íîìèí êàíäèäàò Âëàäèìèð Òåïêååâ òåð òóóšèí êåìèí òóñêàð ²ð³ñ³í àðõèâì¢äò áîëí íàíü ÷èãí ê´ðœä îëš àâ÷ øèíšëñí òîîòûã ýí áè÷ãò îðñí ¢ãì¢äèí ä´œã³ð óëì òîäðõàºàð ìåäš, êåñã òààâðíü ÷èê á³³ñèíü òåìäãëâ. Çóðºàí šèëèí òóðøàðò êåãäñí ýí èê ê´äëìøèã ýêëö³ñ àâí ¢çš îðëöš éîâñàí Âëàäèìèð Òîëòàåâè÷ òîäëš êåë³ä, òóóšèí òåð öàãò Àþêà õààíä àìð áèø á³³ñìí. Õàëüìã îáùåñòâ õîé𠳜ãð³ä, íåã õàëõíü Ç¢í ºàðóð í¢¢š ºàðõàð, íààäê áàãíü Èšëèí ê´â³ ºàçðòàí ¢ëäõ³ð á³³ñí šàœºðòà áîëí ç¢òê³ò³ öàãò çîâëœãòà ø¢¢âð àâõ ç´âò³ á³³ñí³ òóñêàð Â.Òåïêååâ êåëš ´ãâ. Òóóšèí íîìèí êàíäèäàò Äîðš Êóêååâèí êåëñ³ð, Ìëä áîëí Êèòä íîìèí îëçëëºíä á³³õ ýí õóó÷í áè÷ãèí ¢¢ä³âðì¢äèã îðñ êåëíä îð÷óëš, ´´ðäíðèí òóóš äàñšàõ óëñò íåìð ñ³í ä´œöë áîëšàõèíü çààâ. Íîìèí äåëãðëòèí õàëõä ýííü èê ÷èíðò³ áîëšàõèíü òåìäãë³ä, Äîðš Ãåííàäüåâè÷ Ç¢í ºàðà õààíà àëâòûí òóñê øèíšëëò³ðí õóâàëöâ. Òåð öàãò ýí àëâòä í¢¢äë óëñèí íåãíü áîëšàõ ýí ºàçðò íåã îðìäàí á³³ðøš, õàðóëûí äààëºâð ê¢ö³äã ÷èíðò³ òîñõëòûí á³³ðí á³³ñèíü çààâ. Òåðíü ä³ê³ä áîëõëà í¢¢äë ýí óëñ ýä-òàâðàð õóâàëöñí öàãòàí ì´œã îëçëäã á³³ñí³ òóñêàð áè÷ã¢äò á³³í³. Òåðíü òåð, ä³ê³ä áîëõëà òåäí êàðòñ çóðäã á³³ñíü íîìòíðò éèð ´âðìšò³ áîëš ìåäãäâ. Òèèã³ä òåðíü öàãèã ò¢ð¢ëñí ÷èíðò³ éîâäë ãèš äååä ¢çãèí íîìòíð òîîëšàõèã Äîðš Êóêååâ òîäëóëâ.
Áàðàñ ºàðñí äåãòðèí ÷èíðèíü ìóçåéèí äèðåêòîð, òóóšèí íîìèí êàíäèäàò Èðèíà Ìó÷àåâà òåìäãëâ. ¥´ðäíðèí ýðò öàãà òóóšëà áîëí á³³öë³ òàíüëäóëšàõ áè÷ãèí îëí ìàòåðèàë íîìèí ¢¢ëäâðò îðóëãäšàíà. Òåð¢í³ñ èøò³ òóóšèí òóñê ìåäðë òàðõàëºíä øèí õ³ë³ö ºàðºš, õàìöó ¢¢ëäõ êåðãò³ ãèš Èðèíà Èâàíîâíà êåëâ.
Íîìèí øèíšëëòèí ¢¢ëäâðò øèí ¢¢ä³âðì¢ä îðš, õ³³âð áîëí àøëâð êåëºíä ´ðãí õààëº ñåêãäš³õèí òóñêàð ôèëîñîôñê íîìèí äîêòîð Áààçð Áè÷ååâ êåëâ. ¥´ðäíðèí òóóš äàñëºíä šèðºë³í íåð³äñí íîìò Âëàäèìèð Ñàí÷èðîâèí êåš³õ ê´äëìøèí à÷íü éèð èê áîëšàõèã îíö òåð òåìäãëâ. ¥âêíðèí òóóš áàéí á³³ñèã áè÷ìð ¢¢ä³âðì¢ä ìåä¢ëš³õèíü, ýííü òåã³ä èèì ñîíüìñëò ¢¢ä³š³õèíü ýí îíö çààâ. Ìóçåéèí ³œãèí ºàðäà÷ Ñâåòëàíà Îêîíîâà ýí êåðã-¢¢ëäâðèã ºàðäš äàâóëâ.

Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ

Видео