Òóóšä íåðíü îðñí Àþêà õàí

03-03-2017, 18:58 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Îäàõí òàœº÷èí Í.Í.Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéä õàëüìã óëñèí òóóšä íåðíü òóóðñí Àþêà õàí ò´ðñí³ 375 šèëèí ´´íä íåð³äãäñí “ò´ãðã øèð³í” ñ¢¢ð áîëâ. Ñ¢¢ðò ÐÀÍ-à Õàëüìã íîìèí öóòõëœãèí áîëí Á.Á.Ãîðîäîâèêîâèí íåðò³ Õàëüìã ãîñóäàðñòâåíí óíèâåðñèòåòèí í¢¢ðëã÷ íîìòíð, ìóçåéèí íîìèí ê´äë³÷íð, òóóšèí íîì äàñšàõ îþòíð îðëöâ. Ýäí ñ¢ë šèëì¢äèí ýðãöä Àþêà õààíà òóñêàð êåñí íîìèí øèíšëëòèí ê´äëìøèí àøàð áåëäñí èëäêë ñ¢¢ðò îðëöà÷íðèí îíüãò òóñõàâ. Ìóçåéèí
ê´äë³÷í𠺳³õ¢ëä ò³âãäñí ýêñïîçèöä "Àþêà õàí: ê¢í áîëí ïîëèòèê" ãèäã ò´ð ÿºš
¢ç¢ëãäš³õèí òóñêàð êåëš ´ãâ.
Ìóçåéèí áààõí ñïåöèàëèñòíð ýðäìèííü õàëõàð ìåðãšëò³í ´´äë¢ëš, õàëüìã óëñèí áîëí íàíü ÷èãí êåëí óëñèí òóóšèí ç´´ðèã îëíä ìåä¢ëõ ê¢ñëò³º³ð ìóçåéèí ¢¢ëäâðèã ´ð㚢ëõ³ð ýí êåðã-
¢¢ëäâðèã á¢ðä³ñí áîëšàíà.
"Ò´ãðã øèð³í" ñ¢¢ðèã òàœº÷èí Êåëí-óëñèí ìóçåéèí àõ íîìèí ê´äë³÷ Ñâåòëàíà Îêîíîâà ºàðäš äàâóëâ. Ò¢ð¢ë³ä òóóšèí íîìèí äîêòîð, ÐÀÍ-à Õàëüìã íîìèí öóòõëœãèí òóóšèí ³œãèí ºîëëã÷ íîìèí ê´äë³÷ Êîíñòàíòèí Ìàêñèìîâ (çóðãò) Àþêà õààíà òóñêàð áîëí òåð êå糜ê öàãèí òóñêàð êåëš ´ãâ. Ýí öåöí óõàòà õàí õàëüìãóäûí íóòãèã ´ð㚢ë³ä, ²ð³ñ³í áîëí õàëüìã íóòãèí õîîðíäê õ³ðëö³ã áàòðóëñìí. Àþêà õààíà öàãò õàëüìãóä êåñã ÷èíðò³ ä³³íä îðëöš, ²ð³ñ³ã õàðñ÷ éîâñìí, òåð ìåò îðí-íóòãèí ´ìí ¢çãèí ìåš³ã õàðäã á³³ñìí. Òåð ò´ë³ä õàëüìãóä
ᢢðëš³ñí ºàçðèí ìåš³ òàëàñ ä³³ñí ä³âðäãî á³³š. Àþêà õààã íàì ºàíöõí ²ð³ñ³ä áèø íàíü ÷èãí êå糜ê ê¢÷ò³ ãèñí îðí-íóòãóäûí òîëºà÷íð ñ³³í³ð ìåääã á³³š, ê¢íäëš éîâñìí, ýí¢ã öåöí óõàòà, õîë òîîëâðòà, ÷èê õ³ë³öò³ ê¢í ãèš òîîëäã á³³ñìí. 55 šèë õàëüìã íóòãèã òîëºàëš éîâñíü ´âðìšò³, þœãàä ãèõë³ òèèì óäàí êåìä ´´ä³í ÿì äààõä õàðø áîëäãíü îëí á³³š, êå糜ê öàãò éîñ áóëàëäàä, ê¢¢í³ ³ìíä ê¢ðäã éîâäëìóä õàðà áèø ó÷ðäã á³³ñìí. Òåã³ä ò³â ºàð šèë õàëüìã íóòãèã òîëºàëš éîâñí êåìä êåš-ê¢ö³ñíü àºó èê. Àþêà õàí àëäð ãîñóäàðñòâåíí áîëí ïîëèòè÷åñê ¢¢ëä³÷ áîëš éîâñíü ëàâòà ãèš Êîíñòàíòèí Ìàêñèìîâ òåìäãëâ.
Äàðóíü ôèëîëîãè÷åñê íîìèí äîêòîð, ÊàëìÃÓ-í ïðîôåññîð Äàíàðà Ñóñååâà, òóóš íîìèí äîêòîð, ÐÀÍ-à Õàëüìã íîìèí öóòõëœãèí òóóšèí ³œãèí àõ íîìèí ê´äë³÷ Âëàäèìèð Òåïêååâ õóó÷í ¢çã³ð áè÷ñí Àþêà õààíà áîëí òåð öàãà ñ³³÷¢äèí áè÷ã¢äèí òóñêàð êåëš ´ãâ. Òåð áè÷ã¢ä³ñ õàëüìãóäûí îëí ç¢ñí êåðã-ò´ðèí, êåðã-¢¢ëèí òóñêàð ìåäš áîëõìí. Òåð áè÷ã¢äèã ä³³í³, ýäë-àõóí ¢¢ëäâðèí, ç´â-éîñíà, øàšíà, íàíü ÷èãí ò´ð³ð ³œãë³ä õóâàš áîëõìí. Ýí áè÷ã¢äèã õàëüìã óëñèí á³³äë-šèðºëèí òóñê ýíöèêëîïåäüë³ ýñ ãèš óðí ¢ãèí äåãòðë³ ä¢œö¢ëš áîëõìí, òåä¢ ä¢œã³ ñîíüí. ßìð íåã äîãøí ä³³íä ê¢ö³ìšò³º³ð ä³³ëäñí³ òóñêàð éèðèí éîâäëä îðëöñíëà ³äë òåð êå糜ê áè÷ã¢äò àõðàð, áóóëüìš óãàºàð áè÷ãäñìí. Õàòíà áè÷ã¢ä óìøõëàðí òåð öàãà ꢢêä óëñèí áîëí ìàíà öàãèí ꢢêä óëñèí çàœ-á³ðöíü éèëºðš³õø ãèñí àøëâð êåâ¢â ãèš Äàíàðà Àêñåíîâíà òåìäãëâ. Áàñ òèèì íåã ì´ñëã÷ óõàòà, øàìäºà á³³š. ijê³ä øèí³ñ Àþêà õààíà áè÷ã¢ä îëàä, öóã ýí¢í³ áè÷ã¢äèã öóãëóëàä, íîìèí õóðàœºó áàðëõàð áåëäš³í³âèäí ãèš Âëàäèìèð Òåïêååâ êåëâ.
Ñ¢¢ðò îðëöà÷íð Àþêà õààíà õàëüìã íóòã áîëí ²ð³ñ³í îðí-íóòã áàòðóëëºíä èê à÷-òóñ ê¢ðãñèíü òåìãäë³ä, Ïåòð I îðñ õàí ýí¢íë³ õàðºõëàðí, ýäí õîîðíäàí ³äë ç´âò³ êåâò³º³ð áèé³í á³ðñìí, òåä¢ ä¢œã³ ýí¢ã ê¢íäëäã á³³š ãèš ýäí êåëöõ³â. Áîëâ òóóšèí íîìèí äîêòîð ÐÀÍ-à Õàëüìã íîìèí öóòõëœãèí òóóšèí ³œãèí í¢¢ðëã÷ íîìèí ê´äë³÷ Óòàø Î÷èðîâ ñ´ð¢ä ÷èíðò³, îœäàí òîîëâðàí ìåä¢ëâ. Àþêà õààã áóóëÿä-ìàãòàä êåë³ä á³³ââ÷í, ýí¢ã ìóóðóëšàõ éîâäëìóä ÷èãí çààõ êåðãò³ ãèâ. Éîñ òîëºàëš éîâñí êåìä íóòãèí ³ìòí³ òîíü 30 ïðîöåíòä áàºðñìí, 55 šèëèí ýðãöä - èèì óò öàãèí òóðøàðò íóòãèã òîëºàëšàñí êåìä õàëüìãóäûí òîîºèíü êåñã äàì èêä¢ëõ àðº á³³ñìí. ijê³ä áîëõëà óðäíü ñåëâëöš, õàìãèí ñ³³íèíü ø¢¢º³ä, íóòãèã òîëºàëõàð ò³âäã á³³ñìí. Àþêà õààíà öàãàñ àâí íîéäóäûã äååð³ñ çààš áàòëäã áîëñìí ýñ ãèš ¢ðí-ñàäíäíü éîñí ê¢ðòäã á³³ñìí ãèâ.
Íîìòíð òóóšèí õàëõàð êåñã ñîíüí òîîò êåëš ´ãâ. Ìóçåéèí ºàðäà÷ Èðèíà Ìó÷àåâà ýäíä èê õàíëòàí ´ðãš, íîìòíð äàœãèí í´êöš ¢¢ëä³ä, ö³³ëºâð³í ´ã÷, ñ¢â-ñåëâã³ðí õóâàëöš, ä´œ áîëíà ãèâ. Ýí ñ¢¢ð öóãòàäíü, íåã ¢ë¢ îþòíðèí ò´ë³, éèð òóñòà áîëâ. Õàëüìã óëñèí òóóš ÿìàðàí óò, áàéí áîëšàõèíü, Àþêà õààíà ¢¢ëäâðèã öààðàíäíü èè㚠㢢í³ð øèíšëõ êåðãò³ã ä³êí íåã
èòê¢ëâ.

Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ

Видео