"Òàœº÷ ãèñí þìíòí ç¢ðêí ³äë á³³šë..."

21-03-2017, 17:08 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Ê´ãëòèí Äàâà

Çóíè õàëóí ñàëüêí
Ç¢í ¢çã³ñ ¢ë³ë³.
Ìóóðñí ìèíè ç¢ðêí
Ìàœºäóð èðõèã ê¢ë³ë³.
Ìàœºäóðèí äàðó í´ê³ä¢ð
²äë ´äðì¢ä òàòãäëà.
Áîëâ ê¢ë³ñí ê¢ñëì¢ä
Á³ðãäë óãà äàâëäëà.
Òåã³ä ê¢ë³äã³í óóð÷,
Ò´ã³ëœãèí šèðºëë³ èšëäâ.
¥ìíê íåð³í ìàðòš,
¥äðì¢äèí óòòä ¢ðãëâ.
Õîðºëšøœ ê¢íä ¢ðãëëºíä
Õ¢âò³ šèëì¢ä äàâšàíà.
Õ´ðí õîéðòà íàñíäì
Õóðíÿñí ÷èð³äì áóóšàíà.
Öàºàí ì´œãí ¢ñí
Öîõäì íåš³ä³ð áóóšàíà.
Ñàíñí ñàíàí, áàº
Ñåäêë äàõñí óõàí
Í¢äíäì õîëä šèðëçí³,
Íåãò 碢äí ìåò
Áàéðèí ´œãò³, ñåðãëœ,
Áóäíä ö³³š òîðëçíà.
Ìóóðñí ìèíè ýêíä,
Òîëºàìì íåã çàõä
Çóñíøœ òîðñí óõàí
Çàëºàòà ´ò³ð èðâëçí³.
²ìòí³ îäà ¢çš³ñí
²ìäèí óãà á³³äëèé?
Ìàœºäóð óãàä ò´ðõ
Ì´œê ê¢ìíè 碢äíèé?
Äåìîêðèò, Ëåîíàðäî, Ëåéáíèö,
Äèàëåêòè÷åñê ìàòåðèàëèçì
Î, áóì ñàÿð áîñõãäñí,
Îð÷ëœ ìåò àëäð,
Îð÷ëœ òîñõñí óõàí,
Àëüê çàõàñ÷íü ÷àìàã
Àìºàëš áè ýäëõ¢â?
ߺš ÷èíè ä´œã³ð
ßäñí ê¢ñë³í ê¢öõ¢â?
Àëü ...íåã³í êåëè÷, íåã³í:
Áèéèí êèèòí óñí
Áèé³í º³³õš ìåëìëçí³,
Íàíä äóðëñí êåâò³
"Íààðë÷í" ãèš äóóäíà...
Çóíè õàëóí ñàëüêí
Ç¢í ¢çã³ñ ¢ë³ë³.
Ìóóðñí ìèíè ç¢ðêí
Ìàœºäóð èðõèã ê¢ë³ë³.

* * *
Ê¢¢êä ìèíü, ñ³³õë³ ìèíü,
Õàâðèí ø¢ð¢ò³ ñàëüêíä óéäñí
Õóëñí ìåò óéí öîãöòà,
Òåàòðèí ñöåíä ýðâ³ê³º³ð ýðãõ,
Ò´ðèí ꢢðèã óõàºàðí õàëóëõ,
Òàœº÷èííü ñ³³íä êååðìš áîëõ,
Òóóšèí óòòä ´âðìš áîëõ,
ªàð äååð³í ìààíðàð ç´´ëºõ,
Ãåé¢ðñí ñ³³õí öàºàí õóíìóä,
Šèëì¢äèí òóðø áàéð áîëõ
Šèãò³ ê´ðêõí íàì÷ëñí øàâäëìóä,
Šèëâì, ê¢ñëì, 碢äì áîëšàñí
Šèðšœñí ìåò àëüâí áîãøóðºàñ,
Ýðê ºîëüøãàðí ç¢ðêèì àâëñí,
Ýœêð ìèíè öåöã³ñ, ñ³³õë³ñ,
âðìò³ ìàíà äîãøí çàÿ÷
ªàçðèí àëüä òààíðèã õàéâ?
Àëüê ºàçðèí ýëñ èøêš³íò?
Àëü ºîëûí óñ óóšàíò?
Èøêš³õ ºàçðèíòí ýëñí õàòóé?
Óóšàõ ºîëûíòí óñí 㢢íèé?
Óðñšàõ šèðºëèíòí ãåé¢ð 㢢íèé?
Ýðê, áè÷êí ºàðàðí ê´´ðêñ,
ݜ㳠÷èëøãî ìîä ÷àâ÷šàíàò,
×èäë óãà óéí öîãöàðí
×îëóòà ê¢íä òåðãä ò¢ëêš³í³ò.
Ãåì óãà, èíüã¢ä, ¢¢ðì¢ä,
ªàçð äååð ì´œê þìí óãà.
Šèðºëèí áèéíü òóóšèí óòòä
Šîäâèí çààñàð éîâñí óãà.
Öàã çóóð áîëñí àþë
Öàãíü èðõë³, îíüäèí äàâäìí.
¡íí, áàéð - ìåê, õóäëàñ -
Îíüäèí ýâð³í äèèëëº àâäìí.
Áààòðìóäûí àëäð éîâäë ñàíš,
Áè÷³ äèèëãäš, èíüã¢ä, óéäòí!
Àñõðñí õóðä, íàì÷ëñí íàðíä
Àëòí çåâðäìí áèø êåç³ä÷í.

* * *
Šèðºë õàð ´äðì¢ä³ðí
Šèëì¢äè÷í çîâàš äàõõëà,
Òîëºàä òóíñí óõàí
Òàñ÷àä ´ð÷è÷íü áàðõëà,
Îð÷ëœä á´êš³õ îäíøœ
Îð ºàíöàðàí ºàºëçš,
Ò´ðñêí òàœº÷àí ãååš,
Òååãò ÷îíìóäëà õàðºñí
Ò´´ðñí òóºë ìåò
Òàœõðñí ìîäüðóí ³ìòí¢ð
Õ³ð¢ óãàºàð ì´´ð³ä,
Õàðœºó öàãèí õààëºàð
Àºàð ºàðàðí ø¢¢ð³ä,
²ð³ ä³³âë³ä éîâš,
Óóäüâðèí ÷èäëä äèèëãäš,
Óõàºàí ìåðñí öàãò,
Õàð íóëüìñí ýâð³í
Õàëõàð÷íü 㢢ñí êåìä,
Óðäê ´ìíê óãàä,
Ç¢ðêí ò¢œøñí êåìä
Š´´ëí, òààëñí õ³ë³ö³ðí,
Šèðšœñí, òîîëâðòà ¢ãì¢ä³ðí
Ñåäêëè÷íü áèé³ðí ñåðã³äã
ѳ³õí èíüã óãà,
¥ð÷è÷íü äåðëš êåâò³ä,
¥ìíê, èðõ šèðºëèí
Ñîíüíèã ÷àìä èòê¢ëš,
Ñàãëðñí òîðºí ¢ñ³ðí
ʢ確è÷íü îðàš òààëàä,
Àðâí öàºàí õóðºàðí,
Àëüõàðí ÷èð³ºè÷íü èë³ä,
Êåëõ ¢ãì¢ä³í êåë³ä,
Çååãò³ í¢ä³ðí èí³º³ä,
"Íå, ꢢíäñí÷í áîëš,
Íàíóð õ³ë³ë÷í",-ãèš
Ìèø³º³ä, áèéè÷íü ìèø³ëºõ
Ìàðòãäøãî èíüã óãà.
Ìàíà öàãèí šèðºë
Ê¢íä, äåãä ê¢íä.
Áîëâ òèèì èíüã¢ä
Áèë³ë, ¢¢ðì¢ä, áèë³ë.
Öåðãò éîâóëšàºàä íåãíü
"Öàã òåñõâ",- ãèë³.
Íàëàñí õàëüìã òååãò
Íåã šèðºë ýäëš³ñí,
Íàñíè òóðøò ¢íðêš,
Íåã àºàð êèèëš³ñí,
Óõàºè÷íü õ³ë³ö³ðíü ìåääã,
Óóäüâðèí õàã ¢çõë³ðí
Õ³ð¢ òîîëâðàðí ñààòóëäã,
Õàð ´äðèí í´êä áîëäã,
Óõàíü õóðö, êåðñ¢, ìåðãí,
Óêðàèíä ò´ðñí èíüã áèë³.

* * *

Ïîýìèí òàñðõà

I

Šèë õîîðàí, äåêàáðüë³,
Šèœ ÷àœº êèèòíë³
"Šèðºë, šèðºë" ãèš,
Õàëòà íîîëäàíà õàëóíä,
Õàð óãà Óêðàèíä
Ê¢ðç ³ð³ ÷àâ÷äã,
Ê´ð³ õàòó ºàçðò,
Ò¢ìí ä³³÷íð çààãò
Ò¢ðš íîîëäš éîâëàâ.
Çàÿí îëí ¢êëì¢ä³ñ
Çîâëœ, ³³ìøã, öóñíàñ
Ìåíä áèéèì ºàðºš,
Ì´œê õàëüìã òååã¢ðí
Êåç³ áîëâ÷í, êåç³ áîëâ÷í,
Ê¢ðãõ ãèš ñàíëàâ.
Ýœãèí ñàëäñèí ê¢ñëò³
Ýíëš îêîïä êåâòë³â.
Ýœêð òàœº÷óðí èðõ³ð,
Ýíä çîâš éîâëàâ.

II
Šèë õîîðàíä... áàºèí
Šèâðò³ õàëóí óõàí
Šèëì¢äèí õàìã áóóëš,
Áèé³í ìåääã ¢¢ðì¢äò³º³í
Áàéðòà öàãëà õàðºñí,
Îëí ¢¢ðì¢ä çààãàñí
Îí÷òà ñ³³õë³ñèí ´ìí
Óõàºàðí éèëºðõ³ð ñåäñí,
Áຠìåò³ð ä´ã³ä,
Èðõ öàãèí àºàðàð
Èòêš óõàì íèñë³.
Äóó÷èí äóóòà òåð
Äàâà ìó çàÿ÷ä
Çîêšàíà ãèñí á³³äëò³º³ð
Çàëàä òîîëš ¢ç¢ëë³.
Øóõìð àëòí á³³øœã¢ä,
Øóóãàòà áàëºñäûí òåàòð,
Õàëüìãèí òóóðñí ñ³³õë³ñ,
Õàëóí, ñåê³ò³ ç¢ðêä
Öóºàð, öóºàð áàéðëš,
Öàã ³ð³ òåñš,
Íàìàã ê¢ë³ñí áîëëà.
"Íààð" ãèš äóóäñèíü
Ñîíð ìèíè ÷èêíäì
Ñàëüêí àâ÷ èðë³.

III
Áîëâ òèèãõä ²ð³ñ³
Á³³ñí ÷èäë³í õóðàš,
Ò´ðñêí¢ðí ä³âðñí áèðäèí
Òîõì òàñëõàð øèèäš,
Òóóšä ¢çãä³ä óãà
Á³ðëä³ ²ð³ñ³ êåš³ë³.
Áààòðìóä íåã ì´ñëš,
Áèðäèã áàõëóðäàä äàðšàëà.
Õàð òåœãñ³ñ àâí
Àð òåœãñ ê¢ðòë
Òåð á³ðëä³í³ äóóíä
Ò¢œøš ºàçð ÷è÷ðš³ë³.
ª³³ëãäñí îðí Ãåðìàíèÿ
Ãèèíš õàð öóñàðí
²ð³ñ³í ºàçðìóä 䢢ðãš³ë³.
²³ìøãò³ øàâàí äîëàš,
Ýâð³ òàëàí òåìöš³ë³.
Àëäð Ñòàëèí ºàðàí,
Öåöí óõàºàðí òîîëàä,
Öàãèí õîëûã äàâàä,
Áàðóí ¢çã¢ð çààëà.
Áààòðìóä, äèèëâð - òåíä,
Áààòðìóä, ´ì³ð³í, - ãèë³.
Òóóš ´ñðš ñåð³ä,
Òàñ ¢çãä³ä óãà
Îëí ìààíðèí ç´ðã
Îðìàš çîãñàä õ³ë³ë³.
Äèâèçüì¢ä, ³³ðì¢ä, ôðîíòìóä
Äèèëâðèí ÷èð³ ¢ç³ä,
Áàðóí ¢çã òåìöš,
Áàò éîâäëàðí éîâëà.
Ä´÷í ºóðâäã÷ šèë
Ä¢œã³š ýâð³ííü îðìàí
Ä´÷í ä´ðâäã÷ä ´ãë³.
Äóðà íàìàã ãèš,
Äóóäš êåëñí áîëëà.

IV
Šèë õîîðàíä áè
Šèðºëèí ò´ë³ ä³³íä
Òàœº÷èííü îëí ¢ðä¢äë³
Ò´ðñêí ºàçðàñí õîëä,
Îð ºàíöàðàí ãèëò³
Îðñí ä³³÷íðò³ õàìäàí
Õ´ðí íåãí íàñàí
Õàðìëë óãà éîâëàâ.
Õàëüìãàí ç¢ðêíä³í 碢š,
Õàð óãàºàð ä³³ëäë³â.
Õàëóíä ´ð÷³í ñåê³ä,
Êèèòíä äààðš òåñ³ä,
Êèðò³í ç³ðìä³í äàðãäàä,
Òîëºàíì ¢ñí á´´ñòõë³,
Ò¢¢ã óœºàðíü õóñàä,
¡íò³, ñ³³õí, ýœêð
¡¢ðì¢ä³í ä³³íä ãå庳ä,
¡êëèí ÷èð³ë³ èšëä³ä,
Õàëóí öóñàí àñõàä,
Õàëäàíä êåñã îðëöëàâ.
Áîëâ òåð áèéíü
Áè ñàíñí ê¢ñë³í
Óëì óõàíäàí ´ñê³ä,
Ýâð³ííü šèðºëä³í ñèìâîë,
Ýœêð òóãàí êåë³â.

V
²³ìøãò³ õîðòàí äèèëš,
Àëòí šîëàºàí ýðã¢ëš,
Ààêóðí èðè÷!- ãèš,
Õàëüìãèí íåã çàõä
Õàð ´äðì¢ä³í äàâóëšàõ,
Ê´ãøð³ä óãà íàñíäàí
Ê¢ìí ¢ç³ä óãà
Êåñã çîâëœ ¢çñí,
Ê´´ðê, ìèíè ýêì
Ýíëš íàìàºàí äóóäëà.
Ýœãèí ³ìòíä - ýœã³,
ݜ㳠áèø - º³,
Çàëóííü ìó íåðíä
Çàÿ÷èí äóðàð òàðñí,
Äåëê³ä òàñ êåðãî,
Áîëâ íàíä óðäêàðí
Ýê êåâ³ðí ¢ëäñí,
Ýí äåëê³ ¢ç¢ëñí
Ýœêð ààêì ýíëë³.
"Àðºòà áîëõëà, Äàâà,
²³ìøãò³ ä³³íè ñ¢¢ðò
²ì³í õàðìëë óãà,
Ýöêèííü ìó íåðí³ñ
Ýðò ºàð÷ ¢çè÷,
Ýíä á³³õ ìààíðàí
Ýíë¢ëš áè÷³ õàéè÷.
Óõàòà ýñ áèë÷è,
Óóºì ìèíü", - ãèš,
Ýâð³ííü àõð áè÷ã³í
Ýêì ìèíü ÷èë³ë³.
Ààêèí ñåëâã ê¢ö³õ³ð,
Àíäºàð áèèä³í ´ãë³â.
¡êë, ê¢íä³ñ, õîðòíàñ
¡ðãë óãà ä³âðë³â.

VI
Èðõ ñîíüí šèðºëä
Èòêë³â, íóóõøâ, ýêä³í
Áèëãò³º³ð íàìàã ò´ð¢ëñíäíü
Áè õàíëò ´ðãë³â.
Ñåäêëä³í, äóóëãäàä óãà,
Ñîíüí, îëí äóä
Òàœº÷äàí äóóëàä, íåð
Òóóðõàð áè ñåäë³â.
Áîëâ ñàíñí óõàì
Áóäí ìåò òàðâ.
Šèë õîîðàíä, šèë,
Šèðºëèí á³³õèã ºîëàä,
Šîëàºàí öàãò á³ð¢ëëãî,
Šèëì¢äèí èðã÷ë³ ¢¢ðëñí
Šèëâò³ àëüâí óõàíàìì
Šèâðíü õàìõðàä îäâ.
Šàâàäñí ñ³³õë³øœ õ¢â
Šèãø³ä íàíàñ çóëâ.
Á³³ñ³í ãå庳ä, óãàä ê¢ðëãî
Áåòêèí éîçóð àòõóâ.
Óãà çàÿ÷ä àéñòàí ºóíäàä,
Óõàºàðí ò¢¢ã õàòõóâ.
Îäà áè òåã³ä,
"Ìå÷òû, ìå÷òû",- ãèš,
Ìèø³š ºàøóíàð êåëí³â.
Ø¢¢âð³í ýñ ´ãñí
Ñóðºóëü÷ ìåò áè,
Íåð³í ê´çðò ø¢¢ãäñí
Í¢¢ëò³ çàëóøœ áè,
¡ð³í õîîñí äîøóëñí
¡¢ëò³ ýöêøœ áè,
ªóðíèñí õàëüìãóäàí ¢çõë³ðí,
ªàçðò îðí ãèí³â.
Áàñ ¢¢ðì¢äò³º³í õàðºõëàðí,
Áàøðäš äîòðàí óëàíàâ.
Î, àíäóðñí çàÿ÷,
Îëí ê´ãøðñí áóðõä,
Çîîãàí êåõ³ð ñåäš,
Ç¢ðê, ê¢ìíè ç¢ðê,
Òåœãð äàâøš íèññí,
Òóóš ñåìð³ä áàéðëñí,
Õàëóí óõà íàíä,
Õàð ñàíàä, ´ãâò?
Òàã÷ã á³³õ³ð çàÿ÷êàä,
Òåã³ä þœãàä, òààíð,
Óíòõèã íàíä ñààòóëõ,
Óóëüõèã íàíä ãåé¢ðëõ,
Ê¢ìíè ç¢ðêä øàðêëóëõ
Êåë þœãàä ´ãâò?
Šèäèí ¢ç¢ðì¢ä ìåò
Šèðèš õààëºäì çîãññí,
Šèëì¢äèí òóðøò íàìàã
ßõëóëñí õàð çîâëœ
Þœãàä õààëºäì ò³ââò?!

VII
Šèë õîîðàíä, šèë,
Äåêàáðèí õ´ðí í³³ìíä,
Íåãò íàðí óíòðøœ,
Íåãò ºàçð öóìðøœ,
Õàð ³³ìøãò³ 糜ã
Õàëüìãèí òååã³ñ íèñâ.
Ìèíè êåëí ³ìòí
Õàð íåð 碢š,
Ìàëòà òååã³ñí õàºöš,
Òàœº÷àí, òàœº÷àí ãååš,
Òàìòðàä-òóìòðàä îäâ.
Êèèòí ºàøóòà Ñèâð¢ð
Êåë³í àëäàä, í¢¢â.
Í¢í ã躳ä, í¢¢ñí óãàë,
×èäëèí õàòóä í¢¢â.
Éîâíàâ ã躳ä, éîâñí óãàë,
Éîñíà õàòóä éîââ.
Òàœº÷ øàð âàãîíìóäò
Ò¢ð³ä, óóëÿä ñóóâ.
Ýê³ñí ñàëñí íèëõ
Ýíëš òèèãõä ÷àøêóðäâ.
ªàðëöñàí ãååñí ýê
Ãåé¢ð³ä, àäðš ÷èøêâ.
Òàœº÷àí ãååñí õàëüìãì
Òàã÷ãàð ò¢œø³ä çîââ.
Ç¢ðêí óãà ìàøèíøœ
Çààñàð éîâäã áîëâ.
Êåëò³, àìòà õàìãíü
Êåëê³ð³ä îäñí áîëâ.
Àðºòà, íåðò³ çàëóñíü
Àãòë÷êñí á³³äë ºàðâ.
Òàœº÷ ãèñí þìíòí
Ç¢ðêí ³äë á³³šë.
Çàëó ê¢¢í³ ç´ðãòí
Òàœº÷èí ò¢ø³í á³³šë.

Ãîä íàçàä, ãîä,
Äåêàáðÿ äâàäöàòü âîñüìîãî,
Ñëîâíî ñîëíöå ïîìåðêëî,
Ñëîâíî ðàçâåðçëàñü çåìëÿ.
×åðíàÿ ñòðàøíàÿ âåñòü
Ñ êàëìûöêèõ ñòåïåé ïîëåòåëà.
Ëþäè ìîåãî ÿçûêà,
×åðíîå èìÿ ïðèíÿâ,
Ðàññòàâøèñü ñî ñòåïüþ, ñî ñêîòîì,
Ðåñïóáëèêó, ðåñïóáëèêó ïîòåðÿâ,
Çàêà÷àëèñü, çàêîëåáàëèñü,
 õîëîäíóþ, ãîðüêóþ Ñèáèðü,
ßçûê ïîòåðÿâ, óêî÷åâàëè.
Óêî÷åâàëè íå ïîòîìó, ÷òî æåëàëè,
Óêî÷åâàëè ïîòîìó, ÷òî çàñòàâèëè.
Ïîøëè íå ïîòîìó, ÷òî ïîøëè,
Ïîøëè ïîòîìó, ÷òî âëàñòü çàñòàâèëà.
Ðåñïóáëèêà â æåëòûå âàãîíû,
Ïëà÷à, ñòðàäàÿ, ñåëà.
Îòäåëåííûé îò ìàòåðè ìëàäåíåö
Ãîðüêî òàê çàêðè÷àë.
Ðîäèìîãî ïîòåðÿâøàÿ ìàòü,
Îáåçóìåâ, ñòðàäàÿ, çàïëàêàëà.
Êàëìûêè, ïîòåðÿâøèå ðåñïóáëèêó,
Ñòîíàÿ, áåçìîëâíî ñòðàäàëè.
Ñëîâíî ìàøèíà áåç ñåðäöà
Ïî óêàçàííîìó ïóòè ñòàëè èäòè.
Ñ ÿçûêîì è óìîì ñ÷èòàâøèåñÿ,
Êàê áóäòî ñåé÷àñ îíåìåëè.
Óìåëûå, ñ èìåíåì ìóæ÷èíû
Ñëîâíî êàñòðèðîâàííûå ñòàëè.
Îêàçûâàåòñÿ, ðåñïóáëèêà
Ñëîâíî ñåðäöå áûëà.
Ñìåëîñòü ìóæ÷èí, îêàçûâàåòñÿ,
 ñèëå ðåñïóáëèêè áûëà.