Ò´âêí¢í šèðºë äåëäâ

05-05-2017, 17:16 | Таңһчин зәңгс » Санл

Ýí šèë Öàãàí-Ìàíäæèåâ Ëèäæè Êóïöàåâè÷ çóí íàñ íàñëõ á³³ñìí. "×è õàâðàð, ì´ðí ñàðèí, ýñ ãèš õ´í ñàðèí 9-ä ºàðñí êåâò³ áèë³÷", - ãèš ýêíü êåëäã á³³š. Òåã³ä Öàºàí-Ìàíšèí Ëèš ñ¢ë ïàñïîðòàí àâñí öàãòàí ìàéèí 9-ä ºàðëàâ ãèš áè÷¢ëš.
Ëèš Êóïöàåâè÷ 1917 šèëèí õàâðàð Õàðàí-Õóäã (îäà Áàðóí ñåë³í) õîòíä ´íð-´ñêëœ
´ðê-á¢ëä ò´ðñìí. Ýê-ýöêíü ìàë àñðäã ýãë óëñ á³³š. Ëèš Êóïöàåâè÷ àðâí éèñò³ä³í ´ðê³í ´íä³ëºš. Àâàëüíü Ï¢ðâ³í Ñàðœãà Öàºàí áàñ íåã õîòíà ꢢêí á³³š. Óóºí ¢ðíü ºàðñíà õ´´í Ëèš ³³ðìä ìîðäâ. Íåã õóó÷í çóðã îäà ê¢ðòë õàäºëãäšàíà. Ýí çóðãèã ²³äðõíä öîêš. 1938 šèëä ³³ðìä ìîðäõ íàñòà çàëóñèã Õàðàí-Õóäãà ñåëüñîâåò ²³äðõí³ âîåíêîìàòä àâ÷ îäñí á³³š. Òåíä³í òèèã³ä ýí óëñ õàìäàí çóðãàí öîêóëñìí. 1938 šèëèí íàìðàð áààõí Ëèšèã ³³ðìä àâàä, ÑÑÑÐ-èí Ëàòâèÿí ìåš³ äååð öåðãëõì÷ ãèš àâ÷ îäâ. 1941 šèëèí íàìðàð öåðãëõ áîëçãíü ò´ãñõìí á³³š, çóã 1941 šèëèí çóíàð ê¢÷ò³ ãèäã ä³í ýêëâ. Ëàòâèÿí Åëãàâà áàëºñíà ´´ð-øèäð á³³ñí Ëèš Öàãàí-Ìàíäæèåâèí ä³³÷ õààëºíü òåíä³ñ òèèã³ä ýêëâ. Ö´í ñàð äàâñíà õ´´í Ëèš Êóïöàåâè÷ Ìîñêâàí ´´ð-øèäð 252-÷ ïîãðàíè÷í ïîëêèí ¢ëäë ³ìòí³ òîîä îðàä, ä³³ëäš éîâñí á³³š. Ýíä³ñí õîéðäã÷ Áåëîðóññê çàïàäí ôðîíòûí ñàëäñìóäûí òîîä îðàä, Ìèíñê áàëºñíä ê¢ðñìí. Ìîñêâàºàñ Îðøà áàëºñí ê¢ðòë ì´ðí öåðãò åôðåéòîð öîëòà ä³³ëäš éîâš. Íåìø ôàøèñòíðë³ áîëñí àºó èê ä³³íä îðëöàä, Ëèš Êóïöàåâè÷ 8 ìåäàëÿð à÷ëãäñìí.
Õàðàëòà 1943 šèëèí äåêàáðü ñàð. Ëèš Êóïöàåâè÷ õîðòíëà ä³³ëäš éîâñí öàãëà ºàçðòàí ¢ëäñí àâàëüíü (òèèãõä 25-òà á³³š), ìåä³ò³ ýêíü, ä¢ ê¢¢êíü ºóðâóëí Ñèâð¢ð òóóãäâ. Óóºí ¢ðíü ãåìèí óðøãàð ³ðëš îäñí á³³š. 1944 šèëä Ëèš Êóïöàåâè÷èã öóã õàëüìã ñàëäñìóäëà ³äë öåðã³ñ áóóëºãäš, Ñèâð¢ð éîâóëãäâ. Íîâîñèáèðñê áàëºñíà ñòàíöä òî-òîìšàí óãà ìàë ç´´äã âàãîä çîãñ÷àñèã ýí ¢çâ. Õàëüìã óëñ õàðºöõàâ. Òàíüäã óëñ îëäõ ãèš í³³ë³ä, âàãîäûã ýðã³ä éîâš éîâõëàíü, ãåíòêí: "Ëèš ààøíà! Ëèš èðš!" - ãèš õ³³êðñí-óóëüñí äóí ñîœñãäš. Óäëãî äààðàä áåãçèñí, ÷èð³íü ê´´ä áóäãäñí, ³ð³ ê´ë³í ÷èðš éîâõ Õàðàí-Õóäãèí óëñ èðöõ³š. Õàðàí-Õóäãàñ ä³³íä Áàäìàí Ëèš áîëí Íîîñòàí Ëèš éîâñìí, òåã³ä òåäí³ ýëãí-ñàäí "Ìàíà Ëèš èðñí áîëõèé!" - ãèš í³³ë³ä àäºëäš èðöõ³š.
Àâàëèííü, ä¢ ê¢¢êí³ííü, íåã ¢ë¢ ýêèííü áàéðèã êåë³ä êåðã óãà. Òèèì ê¢÷ð öàãëà ýêèííü ºàíö
ê´â¢íü èðñíä ç³ðìíü áàéðëàä, ç³ðìíü ¢ë¢ ¢çâ ÷èãí. "Ýí ýìãí ³âð õ´âò³ ýìãí á³³š", - ãèš ýñ êåëäãíü óãà áîëâ. Òèèã÷ê³ä ãåðèí ýçí ê¢í ìó áèø îðñ êåëò³.
Ýäí³ ´ðê-á¢ëèã Êðàñíîÿðñê êðàéèí Íèæíå-Èíãàøñê ðàéîíà Ëåáÿæüå ñåë³íä àâ÷ èðš áóó뺚. Ò´ã³ëœä³í á¢ò¢ ´-øóºó ìîäí, áåëê¢ñö³ öàñí. Óðºà ìîä ¢ç³ä óãà óëñèã øàð õàðºà ìîäíà ø¢¢ñ (æèâèöà) öóãëóëõ, ìîä ê´ð³äš óœºàõ ê´äëìø äàà뺚. Ê´ð³ ºàçðò øàâð ãåð ìàëòàä, ò¢ð¢í ¢âë³í äààºàä, ³ìä ºàðöõàš.
1946 šèë Öàãàí-Ìàíäæèåâèõí³ ´ðê-á¢ë Ðûáèíñê ðàéîíà Áîðîäèíî ïîñåëêóð í¢¢öõ³â. Òåíä Ëèš Êóïöàåâè÷ í¢¢ðñ ìàëòäã øàõòä ê´äëäã áîëâ. Áîðîäèíî ïîñåëêä ýäí³ ´ðê-á¢ë 1955 šèë
ê¢ðòë á³³º³ä. ªóðâí ꢢêäò³ áîëâ. Òàíÿ, Íàäÿ áîëí Êîëÿ ýíä ò´ðñìí. Òåíä Òàíÿ øêîëä ýêëš îðâ. Õ´´ííü ýäí³ ´ðê-á¢ë Óæóð ãèäã áè÷êí áàëºñíóð í¢¢š, òåíä ´´ðõí ýëãí-ñàäí óëñ á³³öõ³š. Óæóðò Ëèš Êóïöàåâè÷ ìàõíà êîìáèíàòä ñëåñàðü áîëš ê´äëâ. Ýíä õ³ð¢ ºàçðòàí èðòë³í ê´äëâ. Àëüä ê´äëâ ÷èãí ñåäêë³í ò³â³ä ê´äëäã ò´ë³äíü ýí¢í³ çóðãíü Ê¢íäëëºí³ ñàìáðàñ õ´´ºäãî á³³š. Óæóð áàëºñíä Íàòàøà ꢢêí ºàðâ.
Öàãàí-Ìàíäæèåâèõí Ñèâð³ñ 1958 šèëèí àïðåëü ñàðä ò´ðñêí ºàçðóðí ¡ñòèí ðàéîíà Áàðóí ñåë³í¢ð èðâ. Ýíä Ëèš Êóïöàåâè÷ ïåíüñò ºàðòëàí ýëåêòðîñòàíöä ìîòîðèñò³ð ê´äëš éîâëà. Ýíä Äîðš ê´â¢íü ºàðâ. Õàðì ò´ðõä, îäà òàâí ¢ðí³ñíü çóã ºóðâíü ³ìä á³³í³. Íàòàøà áîëí Äîðš ýðò ñ³³º³í õ³³â.
Ëèš Êóïöàåâè÷èí ꢢêäíü øêîëä ñóðºóëÿí ñ³³í³ð ñóðäã áèë³. Îäà áîëõëà Òàòüÿíà Ëèäæèåâíà áîëí Íàäåæäà Ëèäæèåâíà íàñíü èð³ä, à÷òà àìðëºíä ºàðñìí. Íèêîëàé Ëèäæèåâè÷ ñåë³í³ ýäë-àõóí íîìèí êàíäèäàò, Õàëüìã Òàœº÷èí íîìèí à÷òà ¢¢ëä³÷ îäà ÷èãí ÊÍÈÈÑÕ-ä íîìèí ñåãë³òð áîëš ê´äëš³í³.
Ëèš Êóïöàåâè÷ íàñí-šèðºëä³í äàëà ìó þì ¢çâ. Ä¢¢âð áຠíàñíäàí äîãøí ä³³íä îðëöš, õîéð šèëä³í ä³³ëäâ. Ñèâðèí ê¢÷ð-ê¢íäèã, êîìåíäàòûí äàšðëºèã äààºàä ºàðâ. Äååäñ àõð íàñ ´ã÷ ãèš ê¢¢êäíü òîîëšàíà. Šèðí õîéðõí íàñòàäàí 1980 šèëä ýì÷ ýäã³äãî ãåìèí 碢ë³ð Ëèš Êóïöàåâè÷ ñ³³íè îðíä ò´ðâ.
Íåìø ôàøèñòíðë³ áîëñí Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³í ò´ãñ³ä, ýí šèë 72 šèë áîëšàíà. Ëèš Êóïöàåâè÷èí ¢éèí óëñ çåðëã àœøã ä³³ñèã äàðñíà íèë÷³ð ´äã³ öàãò ìàäí ò´âêí¢í á³³š, šè𺚠éîâíàâèäí. Òåã³ä ÷èãí Ò´ðñê³í õàðñà÷íðèí à÷-òóñèã áèäí ìàðòõ ç´â óãàâèäí. Ýí óëñèí íåðä ìàäí äàœãèí àìëàä éîâõ éîñòàâèäí.

Àìóëœ ÌÀÍÄÆÈÅÂÀ

Видео