Èíüãëëòèí áàò çàëºëäàí

23-05-2017, 16:55 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Ãàçåò áîëíó, ñåäê¢ë áîëíó ýâð³ îëí
ò¢¢ðâ³÷íðò³. Ò¢¢øëš ìàíà ãàçåòèí çóí šèëèí éîâóäò îëí óìøà÷íðèí äóíä áàñ ò¢¢ðâ³÷íð áຠáèø á³³ñìí. Øêîëä ñóð÷àõ ñóðºóëü÷íðàñ àâí áóóðë ¢ñò³ ààâíð-ýýšíð ýäí³ çåðãë³íä éîâñìí.
Ìàíà ãàçåòèí ðåäàêö ýâð³ííü ò¢¢ðâ³÷íðë³
¢¢ä³ã÷ ê´äëìø êåäã áèë³. 1920-÷ šèëì¢äò ãàçåòèí øóíìºà ñåëüêîðìóä áîëš Ä.Ïåäåðîâ, Ó.Äóøàí, Í.Êîâàåâà, Ñ.Áàäàøîâ, Ë.Òèòîâà áîëí íàíü ÷èãí ¢¢ðì¢ä ¢¢ëäš³ñìí. 1927 šèëä "Óëàí õàëüìã" ãàçåòèí øóíìºà
ò¢¢ðâ³÷íðèí òîîä 300 øàõó ê¢í á³³ñìí.
Õàëüìãóäûã çîâàñí õàðàëòà 13 šèë äàâàä, õàëüìã óëñ õ³ð¢ òååãò³í èð³ä, øèí³ñ òàœº÷àí áîñõš àâõàð 㢚ðâ. Ìàíà ãàçåò "Õàëüìã ¢íí" íåðò³º³ð ºàðäã áîëâ. Ãàçåòä ä´œ-í´êä êåðãò³ áîëâ. Àõ ðåäàêòîðàð È.Å.Íàìñèíîâ, ß.Ñ.Äæàìáèíîâ, À.Á.Àëüäàåâ àõòà ê´äëš éîâõäàí ðàéîí áîëºíä á³³õ øòàòí áèø 糜ã÷íðë³ áàò çàëºëäà á³ðäã áèë³. Òåð šèëì¢äò Õàëüìãò òîñõëòûí
ê´äëìø äåëãðš³ñìí. Øèí Èê Áóóðëà, ÁຠĴðâä³, Îêòÿáðüñê ðàéîä á¢ðä³ãäâ. Îëí øèí ñîâõîç òîãòàãäâ. Øèí³ñ êåñã ñåë³ä á¢ðä³ãäâ. Õîòäàð øèí äóíäûí øêîëìóä, áîëüíèöñ òîñõãäâ.
Øîðâèí äîðà ºàçðò îëíà ìàëä õîòûí áàò ê´ðœ äåëãð¢ëëºí³ áîëí òóòðº óðºàëºíà èê ê´äëìø ýêëâ. Ýí èê ê´äëìø Öóãñîþçí êîìñîìîëüñê òîñõëò ãèš çàðëãäâ. Íààðàí Ñîâåòñê Ñîþçèí áóëœ áîëºíàñ áàº÷óä îëàð èðš ê´äëöõ³â. Ýíä ê´äëš³õ ì蜺³ä óëñèí òóóðìšòà ê´äëìøèí, øèí ýâ-àðº îëçëëºíà, îëí êåëí óëñèí áàò èíüãëëòèí òóñêàð "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòèí ýâð³ áîëí øòàòí áèø 糜ã÷íð òîäðõàºàð áè÷š îëíä ê¢ðãâ.
Õàëüìã òååãò ä¢ðêëš³õ šèðºëèí òóñêàð îëíä òîäðõàºàð ìåä¢ëõèí êåðãò ãàçåòèí ºàðäâð øòàòí áèø 糜ã÷íðë³ áàò çàëºëäà á³ðäã áîëâ. Òåð šèëì¢äò öóãòàºàñíü øóíìºàºàð áè÷äã á³³ñíü: Ïðèþòíà ðàéîíàñ Ìîëîçàí Ìóóòë, Öåëèíí ðàéîíàñ Ìóóòÿí Èíš³, Ñàðïàºàñ Ïåòð Âÿòêèí,
Ñ¢ãäã³ Ñîôüÿ, ¡ñòèí ðàéîíàñ Äàëàí Íàì÷à, ÁຠĴðâä³ñ Êóó÷ðà Íèêîëàé, Îâøèí ͳäâä,
Ê´ò÷íð³ñ Äîðšèí Ëèš.
Øóíìºà ò¢¢ðâ³÷íð Ìóóòÿí Èíš³, Óäæàí Íèêîëàé, Ñ¢ãäã³ Ñîôüÿ, Áàäìèí Íèêîëàé, Ê´êèí Ìèõàèë, íàíü ÷èãí óëñ îëí šèëèí ýðãöä ñ¢â-ñåëâã³í ´ã÷, èê ä´œ-òóñàí ê¢ðãäã á³³ñìí. Ìåä³òíð êå糜ê òóóëü-òóóšñ, äîìãóä áè÷š èëã³äã áèë³. Õàëüìã óëñèí áàéðèí, àâúÿñìóäûí, çàœøàëìóäûí òóñêàð ÷èãí òîäðõà ö³³ëºâð ´ãäã á³³ñìí. Ìàíà áàº÷óä, áè÷êä¢ä ñ³í õàëüìã êåë³ð áè÷ãäñí ýäí³ ñîíüí ñòàòüÿñ óìøš, óóë êåë³í äàñ÷ àâäã áèë³ ãèš êåëõë³ áóðó áîëøãî.
Áຠ×îíñà ³³ìã³ ê¢í Êàäæèåâ Àðàøà Ìåíêååâè÷ ãàçåòä ñåë³í³ 糜ã÷ áîëš 1932 šèë³ñ àâí áè÷š éîâñìí. Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ šèëì¢ä³ñ íààðàí ñ¢ë ³ìñõë ê¢ðòë³í ãèëò³ Êàšèí Àðàøà "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòë³ çàëºëäàòà éîâñíü ì´í. Àðàøà Ìåíêååâè÷ Áຠ×îíñà ò¢ð¢í áàãøíðèí íåãíü, 30-÷ šèëì¢äò ³³ìãèííü øêîëä áàãøëš éîâñìí. Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³í ýêëõë³, ñåë³í³ Ñîâåòèí àõëà÷àð ê´äëš³ñí Êàšèí Àðàøàã ä³³íä àâñí óãà. 1942 šèëèí õàâðàð ýâð³ ñ³í äóðàð ìîðäàä, Ñòàëèíãðàäñê ôðîíòûí 14-÷ ãâàðäåéñê äèâèçèí õàíüä çàëó-ç´ðìã êåâ³ð ä³³ëäš éîâñìí.
Êàšèí Àðàøà êåëí³ áèëãò³, ¢íí÷ ñåäêëò³ ê¢í áèë³ ãèš ýí¢ã òàíüš éîâñí ³ìòí òîäëíà. Õàëüìã êåëíä³í, ñîéëäàí õàðó ñåäêëò³ ò´ë³ä³í ºó÷äã÷ šèëì¢ä³ñ ýêë³ä "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòë³ áàò çàëºëäà á³ðš éîâñìí. Ýí¢í³ öåöí ¢ëã¢ðì¢ä, òóóëüñ óìøàä, êåä¢ áè÷êä¢ä ´ññí áîëõ. Àðàøà Ìåíêååâè÷ êåñã ä³êš ñåë³í³ ñîâåòèí äåïóòàòä ñóœºãäñí áèë³. Ýí ñåäâ³ðò³ ê¢¢í³ íèë÷³ð ñåë³í Áຠ×îíñ ãèš íåð³ääã áîëâ. Îòã-³³ìãò äóíäàí òîîìñðòà éîâñí áàãø, ä³³÷ Êàšèí Àðàøàí íåðèã ì´œêð¢ë³ä, ñåë³í³ óóëüíöä ýí¢í³ íåð 碢ëºñìí. Áàñ Áຠ×îíñà ³³ìã³ ê¢í
Á¢¢ð÷èí Ïåëš³í ø¢ëã¢äíü "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòä äàðó-äàðóíü áàðëãääã áèë³.
ÁຠĴðâä³ ðàéîíä á³³äã ìàíà èòêëò³ í´êä Áàäìèí Íèêîëàéèí òóñêàð îíö êåëõ êåðãò³. Òåð þœãàä ãèõë³, õàëüìãóäûã Ñèâð¢ð ê¢÷³ð í¢¢ëºõèí ´ìí Íèêîëàé Áàäìàåâè÷ Áàäìàåâ, òèèãõä áààõí ê´â¢í, ò´ðñêí ãàçåòèí 糜ã÷³ð ê´äëš éîâñìí. Ñèâðèí õ´´í ò´ðñêí ºàçðóðí èð÷ê³ä, ýšãî ñåë³äèã øèí³ñ áîñõš àâëºíà êåðã-¢¢ëäâðò ýí øóíìºà êåâ³ð îðëöâ. Ò´ðñêí ãàçåò³í ýí ìàðòñí óãà. Ñóë öàãòàí ýâð³ ñòàòüÿñàí áè÷š, "Õàëüìã ¢íí" ãèš íåð³äãäš ºàð÷àõ ãàçåòä³í øèí³ñ èëã³äã áîëâ. Íèêîëàé Áàäìàåâè÷ ºàðäã÷ ¢¢ë äààš éîâñìí. Îëí-³ìòí äóíä ãàçåòèí òóñêàð êåëš, ò´ðñêí êåë³ð ºàð÷àõ ãàçåò³í ýðê áèø ä´œíõ êåðãò³ ã躳ä êåç³ä ÷èãí ö³³ëºâðèí ê´äëìø êåš éîâñìí. Áàñ ÁຠĴðâä³ ðàéîíä ìàíà ò¢¢ðâ³÷ Îâøèí ͳäâä á³³í³. Ìåä³ò èê çóóäàí áóðõí-øàšíà, àâúÿñ-çàœøàëûí òóñêàð áè÷í³.
Óðäê šèëì¢äò Ê´ò÷íð³ ðàéîíà Ê´ê Áóëã ñåë³í³ñ ìàíà ò¢¢ðâ³÷ Áàìáøà Áàñœ, ¡ñòèí ðàéîíàñ Ãåäååâ Íàìðóø, ßøêóëèí ðàéîíàñ Êîòêàí Ñàœºš-ª³ð³í Àíàòîëü, òàœº÷èí íàíü ÷èãí ðàéîäàñ Íàñíà Àíòèí, Šàëèí Àðêàäèé, Êîçàí Ñàíš, Íîâîñèáèðñê îáëàñòÿñ Àëåêñàíäð Êîòûêîâ àõòà ñîíüí-ñîíüí ìàòåðèàëìóäàí äàðó-äàðóíü èëã³äã áèë³. Òåìäãëõä, éèðäã÷ šèëì¢äèí ýêëö³ð ãàçåòä ò¢ð¢í áîëš áóðõí-øàšíà ò´ð³ð ýêë³ä áàðëãäšàñí ìàòåðèàëìóäûã Šàëèí Àðêàäü áåëääã á³³ñìí. ªàë ò³³ëºí³, ºàçð-óñ ò³êëºí³, ýýš-ààâäàí, ýê-ýöêä³í õàâðèí õîò á³ðëºí³ àâúÿñìóäûí òóñê ö³³ëºâðíü êåä¢ ê¢¢íä í´êä áîëñí áîëõ.
Ýëñò áàëºñíä áîëõëà ò¢¢ðâ³÷íð áàñ îëí áèë³. Ýííü Óäæàí Íèêîëàé, Äîðšèí Ëèš, Ýëä³í Ýðäíü, Ê´êèí Ìèõàèë, Àìáåê³ Áîîâø, Áàêóºà Åêàòåðèíà, Äåíòåëèí³ Ðàèñà, Êîêîëäàí Öàñòà áîëí íàíü ÷èãí ìåä³òíð.
Óóºí ò¢¢ðâ³÷íðèí íåãíü - Ìóóòÿí Èíš³ á³³ñìí. Áè÷êä¢äèí ò´ë³ áè÷ñí îëí òóóëüñíü ìàíà ãàçåòèí õàëõñò ýêëš áàðëãäëà. Òàœº÷èí ꢢêä-ê´â¢ä ýäíèã òààñ÷ óìøàä, õàíëòûí ¢ã³í áè÷äã á³³ñìí. Õ´´ííü òóóëüñèí õóðàœºó áàðàñ ºàðâ. Øêîëûí ñóðºóëü÷íðò ýííü èê³ð òóñëâ. Èíš³ Äîíàåâè÷ êå糜ê öàãèí òóóšñ ÷èãí äàðó-äàðóíü áè÷š, óìøà÷íðèã áàéðëóëš éîâñìí. Õàëüìã Òàœº÷èí áîëí ²ð³ñ³í Ôåäåðàöèí à÷òà áàãø Ñîôüÿ Îëüçååâà õàëüìã óëñèí àâúÿñìóäûí, áè÷êä¢äèã ñóðºìšëëºíà ò´ð³ð äàœãèí áè÷í³.
Òåð ìåò íåðíü òåìäãò³ íîìòíð Ó.Ýðäíèåâ, Á.Îêîíîâ, À.Ìèòèðîâ, È.Áîðèñåíêî, Ã.Ïþðáååâ, Ì.Ýðäíè-Ãîðÿåâ, Í. Áèòêååâ, Ò.Áîðäæàíîâà, Å.Õàáóíîâà áàñ ìàíà ãàçåòèí øóíìºà
ò¢¢ðâ³÷íðèí òîîä éîâñìí. Ýäí êå糜ê òóóš, àâúÿñ-çàœøàëìóä ñåð㳚, õàëüìã êåëí³ òóñê ò´ð áîñõš, ñîíüí ìàòåðèàëìóä áåëäš, óìøà÷íðèí îíüãò òóñõàäã á³³ñìí. Êåëõä, Àíäðåé Ãàðÿåâè÷ Ìèòèðîâ õàëüìã óëñèí óœã-òîõìèí ò´ð³ð êåñã ìàòåðèàë áåëäñí áèë³. Èâàí Âàñèëüåâè÷ Áîðèñåíêî õàëüìã ºàçð-óñíà òóóšèí, òåð ìåò Ýëñòèí òóóšèí òóñêàð óìøà÷íðò ö³³ëºäã áèë³.
Íàéäã÷-éèðäã÷ šèëì¢äò ìàíà ãàçåòèã áè÷¢ëš³ñí ³ìòí ò¢¢ðâ³÷ Ñ¢ãäã³ Ñîôüÿí áè÷ñí îëí ñòàòüÿñèã óìøš éîâñí áîëõ. Íàñíè òóðøòàí Ñàðïàí ðàéîíà Øàðíóò ñåë³í³ äóíäûí øêîëä áàãøëš éîâñí ýí ìåä³ò îëíà á³³äë-šèðºëä øóíìºàºàð îðëöš, ýâð³ ñåë³íä³í á³³òõ³ íàì õàì-õîøà á³³ðøëš³äã ýäë-àõóñò, ðàéîíä ÷èãí á¢ðä³ãäñí êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí òóñêàð òîäðõàºàð áè÷äã áèë³. Íåã ¢ë¢ ò´ðñêí êåëíä³í, õàëüìã óëñèí ñîéë-àâúÿñò õàðó ñåäêëò³ Ñîôüÿ Ìèêóëÿåâíà ýâð³ áè÷ã¢äò³í äîðàñ ´ñš éîâõ áàº÷óäò ýâð³ êåë äàñõõèí, ýâ𳺳ðí ê¢íääãèã íåêõèí ò´ðì¢ä äàœãèí áîñõäã áèë³. Îäà Øàðíóò ñåë³í³ øêîëä õàëüìã êåëí³ áàãøàð ê´äëš³õ áåðíü Àíàñòàñèÿ Âàñèëüåâíà Äàâàåâà áàñ õàäì ýêèííü ¢ëã¢ð³ð "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòë³ áàò çàëºëäà á³ðš, áè÷ã¢ä³í èëã³í³.
¥äã³ öàãò Ýëñòä á³³äã ¥ëç³í Ñîôüÿí, Ëàãàíÿ ðàéîíà Äæàëûêîâî ñåë³íä Óâøàí Àëü÷àí ßâàíà, Ëàãàíü áàëºñíä á³³äã õàëüìã êåëí³ áàãø Î÷ðà Àâäîòüÿí, ÁຠĴðâä ñåë³í³ñ Îâøèí ͳäâäèí áîëí íàíü ÷èãí óëñèí ã¢í ó÷ð-óòõòà ñòàòüÿñíü "Õàëüìã ¢íí" ãàçåòèí õàëõñò áàðëãäíà. ijê³ä ÷èãí êåñã ò¢¢ðâ³÷íðèí íåðä çààš, êåí-íåãí³ííü òóñêàð á¢ë³í ¢ãì¢ä êåëš áîëšàíà. Ìàíà ò¢¢ðâ³÷íðèí äóíä Õàëüìãèí íåðò³ áè÷³÷íð, ø¢ëã÷íð, íîìòíð, ñîéëûí áîëí èñêóññòâèí ¢¢ëä³÷íð áàñ îëí. Öóºàð ýäí õàëüìã êåëíä³í ýœêð ñåäêëò³ áîëñí ó÷ðàð õàìãèí ò¢ð¢íä
¢¢ä³ëòèí áàéðàðí ò´ðñêí ãàçåò볺³í õóâàëöõàð àäºöõàíà.
Ìàíà ãàçåòèí øóíìºà ò¢¢ðâ³÷íð "Õàëüìã ¢íí³" äåëãðëòä áîëì ò³âö³í îðóëš, à÷-òóñàí ê¢ðãš éîâíà.

Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ
ÇÓÐÃÒ: ìàíà ãàçåòèí øóíìºà ò¢¢ðâ³÷ Îâøèí ͳäâèä

Видео