Õàëüìã êåë³ð ñîíüí øèíšëëòñ êåë³

04-07-2017, 11:57 | Таңһчин зәңгс » Санл

Áåëëà Áåìáååâíà Ìàíäæèêîâà ²ð³ñ³í íîìèí àêàäåìèí ãóìàíèòàðí íîì øèíšëëºí³ Õàëüìã èíñòèòóòä (îäà ÐÀÍ-à Õàëüìãèí íîìèí öóòõëœ) 30 ºàð šèëä³í ê´äëë³. ªóíäë ò´ðõä, íîìò êåñã šèë õîîðàí ñ³³º³í õ³³ë³. Ýí šèë ôèëîëîã íîìèí êàíäèäàò 75 íàñàí
碢õ áèë³. ªàðñí ´äðë³íü ýí¢íë³ õàìäàí ê´äëš éîâñí óëñ áèëãò³ íîìòûã á¢ë³í³ð òîäëàä, ñàíëûíü òåâ÷â.
Ìàíšãà Áåëëà 1942 šèëèí ëó ñàðèí 12-ò Õàëüìã ÀÑÑÐ-èí Òðîèöê óëóñèí Íàéíòàõí ñåë³íä ò´ðš ºàðñìí. 1962 šèëä Ñàðïóëèí ïåäàãîãè÷åñê èíñòèòóòûí õàëüìã ³œãä ýêë³ä ñóðëà. Áîëâ öààðàíäíü òàœº÷èí àõ ñóðºóëüä ñóðàä, 1966 šèëä Õàëüìã ïåäèíñòèòóòûí ôèëîëîãè÷åñê ôàêóëüòåò ò´ãñ³ñìí.
Öåëèíí ðàéîíà Ïðóäîâñê äóíäûí øêîëä õàëüìã áîëí îðñ êåëí³ áàãøàð õîéð šèëä³í ê´äëë³. 1968-1972 šèëì¢äò Í.Ïàëüìîâèí íåðò³ Õàëüìã Òàœº÷èí êðàåâåä÷åñê ìóçåéä íîìèí
ê´äë³÷³ð ¢¢ëäë³. 1972 šèëèí òóóëà ñàðä Õàëüìã ÍÈÈßËÈ-í êåëí³ ³œãèí áຠíîìèí ê´äë³÷ áîëñìí. 1973-1976 šèëì¢äò ÑÑÑÐ-èí íîìèí Àêàäåìèí êåëí³ èíñòèòóòûí àñïèðàíòóðò ñóðºóëü ñóðàä, ìåäðë³í ´´äë¢ëë³. Àñïèðàíòóðàí ÷èë³ñí³ õ´´í Õàëüìã ÍÈÈßËÈ-ä ê´äëìø³í öààðàíäíü êåâ. 1983 šèë³ñ àâí àõ íîìèí ê´äë³÷ áîëš ¢¢ëäñìí. Ìàíšãà Áåëëà "¥äã³ öàãèí õàëüìã êåëí³ ³ äóðàã÷ ¢ãì¢ä" ãèäã íåðò³ êàíäèäàòñê äèññåðòàöàí (1982 š.) ê¢ö³ìšò³º³ð õàðñëà. Äèññåðòàöèí íåã ³œãíü 1983 šèëä áàðàñ ºàðñí "Õàëüìã êåëí³ ãðàììàòèê. Ôîíåòèê áîëí ìîðôîëîã" ãèäã äåãòðò îðóëãäñìí.
Ìàíšãà Áåëëà íîìèí ê´äëìø³í ýêë³ä ê¢ö³õë³ðí ñîöèîëèíãâèñòèêèí õàëõàð ýðêí áèø ê¢ö³õ
ò´ðì¢äò ºîë îíüãàí ´ãë³. ijê³ä ìàíà êåëí³ òîëüä îðñ êåëí³ñ àâãäñí ¢ãì¢äèã áîëí õàëüìã êåëí³ ¢ãì¢äèí øèí ó÷ð-óòõèíü øèíšëäã á³³ñìí. Äàìøëòûí ê´äëìøèã øóíìºàºàð ê¢ö³äã áèë³. Á.Ìàíäæèêîâà íîìèí õàëõàð 40 ºàð ê´äëìø áè÷ñìí. Øèíšë³÷ "Šàœºðò" íåð³äãäñí íàðò-äåëê³í íîìèí êîíôåðåíöñò, õàëüìã êåëí³ áîëí ñîéëûí êåðã-¢¢ëäâðì¢äò äàœãèí øóíš îðëöš éîâëà.
1977 šèëä áàðàñ ºàðñí "Õàëüìã-îðñ òîëü" áåëäëºíä Áåëëà Áåìáååâíà áàñ îðëöàä, èê òóñàí
ê¢ðãñìí. Õ´´ííü áàñ ñ³í òîëüìóä òîãòàëºíä ýâð³ ò³âö³í îðóëëà. Ìàíšãà Áåëëà íîìòíðò, áàãøíðò, îþòíðò, ñóðºóëü÷íðò ñ³í í´êä áîëš éîâñìí. "Õàëüìã-îðñ ÷èê³ð áè÷ëhí³ òîëü" (1990š.), "Õàëüìã êåëí³ ò³³ëâð òîëü" (2002š. ) áîëí "Õàëüìã- îðñ òåðìèíîëîãè÷åñê òîëü (óðºìëìóäûí áîëí ìàë-àäóñíà íåð³äëºí)" (2007š.) îëíä èê òóñòà áîëšàõíü ëàâòà. "Šàœºð" ãèäã õàëüìã áààòðëüã äóóëâðò îëçëãäñí ¢ãì¢äèã 㢢í³ð øèíšë³ä, îëí ñòàòüÿ áåëä³ä, áàðàñ ºàðºëà.
Áåëëà Áåìáååâíà Ìàíäæèêîâà òàœº÷èííü ò´ë³ ÷èäë³í, öàãàí ³ðâëëãî øóíš ê´äëš éîâñìí. Íîìèí õàëõàð ê¢ö³ñí ê´äëìøíü, áåëä³ä ºàðºñí äåãòðì¢äíü õàëüìã óëñò ¢íò³ ç´´ð áîëš ¢ëäâ. Õàëüìã êåë øèíšë³÷ áè÷êä¢äèí, áàº÷óäûí, áààõí ñïåöèàëèñòíðèí òóñêàð óõàëš, òåäíä í´êä áîëõàð ¢¢ëääã á³³ñìí.

Íèíà ÌÓËÀÅÂÀ,
ÐÀÍ-à ÊÍÖ-í íîìèí ê´äë³÷

Видео