Áóðõí Áàãøèí Àëòí ñ¢ìä ýí šèëèí äåêàáðèí 19-ä øàšíà èê éîñðõë - ïóäæà ãèäã íåðò³º³ð ê¢ö³ãäõèí òóñêàð áèäí óðäíü 糜ãëë³âèäí. Èèì éîñðõë èê ÷èíð 碢í³. Îí÷òà éîâäëëà èðëö¢ëš êåãäí³. Îþíè áàãø áîëí òåð¢í³ ñóðºóëü÷íðèí õîîðíäê çàëºëäàã óëì 㢢ä¢ëõ³ð, øàšíà íîìèã äàñëºíä ³ìòèã îëàð îðëöóëëºíä, öàºàí ñåäêëèí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä óëì èê äåëãðëò àâ÷, ³ìòí³ šèðºëä áàò îðì ýçëòõ³ ãèñí ê¢öëò³º³ð øàšíà èèì éîñðõë ê¢ö³ãäí³.
Õàëüìãèí øàší ëàìèí óò íàñ 碢ëºíä ýííü íåð³äãäš³í³. 26 šèë õîîðàí Äàëà ëàìèí ãåã³í³ åâ³ë³ð Õàëüìãèí áóääèñòíðèí Íèèö³ã Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å òîëºàëñìí. Òåð öàãàñ àâí òàœº÷ä áóðõí-øàšíà íîì òàðõàëºíä ÷èäë³í öàãàí, ìåäðë³í í´´ëãî øàší ëàì öåðãëš éîâíà. Ýí öàãèí éîâóäò òàœº÷ä øàšíà íîì äåëãð³ä, ñåë³ä³ð õóðëìóä, ñóâðºóä òîñõëºíà, ì´ðã¢ëèí ãåðì¢ä ñåêëºí³ ê´äëìø êåãäâ. Øàšíä ø¢òäã óëñ íîìä îðš, êåðãò³ íåã çààâð àâ÷, òåð¢ã³ðí šèðºëä³í ºàðäâð êåš, ì´ðãš çàëüâðõ òààëòà áîëñíä øàší ëàìèí à÷íü éèð èê.
²ìòíä øàšíà íîìèã ÷èê öåâð á³³äëäíü ê¢ðãñí äååð³í, Õàëüìãèí øàší ëàì ìàðòãäñí øàšíà êåñã àâúÿñìóä ñåðã³ëºíä, òåäíèã ä³êí³ñ šèðºëä áàòëëºíä ç´âò³ ò³âö³í îðóëâ. ¥âêíðèí àâúÿñìóä øèí³ñ šèðºëä îðóëšàõèíü, áàº÷óäò öàãøàâäûí ñóðºìš ´ãëºíä èê êèëìš ´ã÷³õèíü ³ìòí òààñíà. Õóðë, ñóâðºí ñåêãäí¢ àëüäíü áîëâ÷í øàší ëàì îðëöš, øàšíà ¢¢ëäâðèã ºàðäš, ãåëœã¢äë³ õàìäàí öóã òîîòûíü øàšíà çîêàëàð êåí³. Ýííü áàñ ³ìòí³ ê¢íäëëº îëíà.
Õàëüìãò øàšíà íîì éîñíäàí ñ³í äåëãðëò àâñíä øàší ëàìèí èê à÷-òóñ á³³í³. Óðäê šèëì¢äò Õàëüìãèí áóääèñòíð øàší ëàìèí óò íàñíà ò´ë³ ïóäæà øàšíà éîñðõë áàñ ê¢ö³š éîâëà. Ýí šèë èèì øàšíà ¢¢ëäâð ê¢ö³õ ñåäâ³ðèã Šååšèõí³ ³œãèí ³ìòí ºàðºâ. Ýäí³ ñåäâ³ðèã Öóòõëœ õóðëä ä´œí³ä, ÿìàðàí ´äð êåõë³ ñ³í áîëõíü éè뺚 àâãäñìí.
Òåðíü òåã³ä äåêàáðèí 19 áîëš ºàðâ. Öóã õàëõàðí òààñòà ýí ´äð Õàëüìãèí öóã ³ìòí Òýëî Òóëêó ðèíïî÷åí óò íàñ 碢ëºíä íåð³äñí ïóäšà øàšíà éîñðõëä îðëöõìí. Òàœº÷èí ³ìòí³ñ íàíü òàëäàí ºàçðò á³³äã îëí õàëüìãóä ýí êåðã-¢¢ëäâðèã ä´œíš, ì´ðã¢ëä îðëöõ ñåäêë³í ìåä¢ëš³í³. Òàœº÷èí ìåš³ ºàòö ÷èãí ýâð³ öóöðëòàí óãà ¢¢ëäâð³ðí øàší ëàì îëí óëñèí òààñëò îëñìí.
Õàëüìãèí øàší ëàì ²ð³ñ³ä, Ìëä, ÑÍÃ-í íóòãóäò Äàëà ëàìèí ãåã³í³ ê¢íäò³ ýë÷ áîëñíü òåã³ä éèðèí éîâäë áèø. Ýíòí øàšíà íîì äåëãð¢ë뺳ð, óëñèí õîîðíäê çàëºëäàã áàòðóëëºàð Òýëî Òóëêó ðèíïî÷å êåš³õ èê ê´äëìøèã ¢íëñí éîâäë áîëšàíà.
Ïóäæà ãèñí éèð í³ðí áîëí èê äààâðòà øàšíà éîñðõë áîëšàíà. Áóðõí Áàãøèí Àëòí ñ¢ìèí àäìèíèñòðàòîð Éîíòåí ãåëœãèí êåëñ³ð, òåð¢ã ê¢ö³ëºíä øàšíà èê ÷èíð 碢ëºãäí³. Áóðõí Áàãøèí öîãöèí, êåëí³ áîëí óõàíà ÷èíðò³ òåìäãíü áîëã÷ òîîò ì´ðã¢ëä îëçëãäíà. Áóðõí Áàãøèí ê´ø³, íîìòà ºàð áè÷ìð, ñóâðºí, òåð ìåò óò íàñ çàÿäã áóðõäûí ä¢ðì¢ä, ×àêâàðòèí (Äåëê³í ýçí³) äîëàí ¢íò³ òåìäã, í³³ìí ¢íò³ êåãäëì¢ä, ê¢ö³ìšèí, áîëí àìóëœ-ìåíä šèðºëèí í³³ìí éèëºë òåìäã¢ä, òàâí ç¢ñí ýä, áóóäÿí 碢ò³ òîîò (è÷ì³í, òóòðº, öàºàí áóóäÿ, ôàñîëü, ãîð÷èö, çàðì), öåöã³ñ, êåâñì¢ä, äàðöãóä, øèí õóâöí áîëí íàíü ÷èãí òîîò ì´ðã¢ëèí éîâóäò îëçëãäíà. Îëçëãäšàõ òîîò áîëºí ýâð³ ÷èíðò³ áîëñí äååð³í óò íàñ 碢ëºíä òóñëäã åâ³ëò³ áîëíà.
Áóðõíà íîì òàðõàšàõ Áàãøèí óò íàñèã äóðäëºíä ì´ðã¢ë èê ÷èíð 碢š, Áàãøèí áîëí ñóðºóëü÷íðèí õîîðíäê çàëºëäàºèíü óëì áàòðóëíà. Òåðíü òåã³ä éèðèíä³í šèðºë ÿñðëºíä, øàšíà íîì áàòðóëºíä òóñëíà. Ïóäæà êåš³õ éîâóäò ãåëœã¢äèã äàõš, ì´ðã¢ëä èðñí óëñ ÷èãí íîì óìøš ÷àäšàíà. Òåð¢í³ ò´ë³ õàëüìã áîëí îðñ êåë³ð áàðëãäñí íîì áåëäãäñí á³³í³.
Øàšíà ýí éîñðõëä Ìëûí ãåëœã¢ä, Ìîñêâàí, Ñàíêò-Ïåòåðáóðãèí, ²ð³ñ³í íàíü ÷èãí áàëºñäàð á³³õ áóääèñòíð îðëöõìí. Õàëüìã Òàœº÷èí 13 ðàéîíà áîëí Ýëñò áàëºñíà ýë÷íð áàñ óò íàñ äóðäëºíà éîñðõëä îðëöõìí.
Áóðõí-øàšíà íîìèí êå糜ê àâúÿñàð áîëí çîêàëàð êåãäõ óò íàñ äóðäëºíà éîñðõë Áóðõí Áàãøèí åâ³ëä ê¢ðòõ òààë ´ã÷³í³. Õàëüìã îëí ³ìòí îþíè Áàãøòàí áîëí ºàðäà÷äàí - øàší ëàìäàí óò íàñ äóðäàä, öóã óëñèí àìóëœòà áîëí õ´âò³ šèðºëèí ò´ë³ ì´ðãõìí.
ÓØÊÀÍÀ Ñóâñí

Ýòîò âîïðîñ ñòàë îäíèì èç îñíîâíûõ â õîäå çàñåäàíèÿ êîìèññèè ïî ïðåäóïðåæäåíèþ è ëèêâèäàöèè ×C è îáåñïå÷åíèþ ïîæàðíîé áåçîïàñíîñòè ðåñïóáëèêè ïîä ïðåäñåäàòåëüñòâîì ïðåìüåð-ìèíèñòðà Èãîðÿ Çîòîâà.
Êàê ñîîáùèë âðèî çàìíà÷àëüíèêà ÃÓ Ì×Ñ Ðîññèè ïî ðåãèîíó Ñåðãåé Êîðîáåéíèêîâ, â öåëÿõ ïðåäóïðåæäåíèÿ ïîæàðîâ è îõðàíû áåçîïàñíîñòè ëþäåé âî âðåìÿ ïðàçäíèêîâ â ïåðèîä ñ äåêàáðÿ ïî ÿíâàðü 2019 ãîäà áóäåò ïðîâîäèòüñÿ ñåçîííàÿ ïðîôèëàêòè÷åñêàÿ îïåðàöèÿ "Íîâûé ãîä", âêëþ÷àþùàÿ â ñåáÿ êîìïëåêñ îðãàíèçàöèîííûõ è íàäçîðíî-ïðîôèëàêòè÷åñêèõ ìåðîïðèÿòèé.
 ÷àñòíîñòè, â íàñòîÿùåå âðåìÿ îñóùåñòâëÿþòñÿ âíåïëàíîâûå ïðîâåðêè â îòíîøåíèè âñåõ îáúåêòîâ, ãäå ïðîéäóò íîâîãîäíèå è ðîæäåñòâåíñêèå ìåðîïðèÿòèÿ, ïëàíèðóåòñÿ çàäåéñòâîâàòü 294 îáúåêòà.
Îòäåëüíîå âíèìàíèå áûëî óäåëåíî ïðåäîòâðàùåíèþ íàðóøåíèé, ñâÿçàííûõ ñ íåñàíêöèîíèðîâàííîé ðåàëèçàöèåé ïèðîòåõíè÷åñêîé ïðîäóêöèè. Êàê áûëî îòìå÷åíî, ïðîäàæà íåñåðòèôèöèðîâàííîé ïèðîòåõíè÷åñêîé ïðîäóêöèè àêòèâèçèðóåòñÿ â ïîñëåäíåé äåêàäå äåêàáðÿ.  öåëÿõ íåäîïóùåíèÿ íàðóøåíèé â òåêóùåì ìåñÿöå áóäåò îðãàíèçîâàí êîìïëåêñ ìåð äëÿ óïîðÿäî÷èâàíèÿ òîðãîâëè ïèðîòåõíè÷åñêèìè èçäåëèÿìè ñîâìåñòíî ñ ÌÂÄ.

Íàø êîðð.

Îäàõí, äåêàáðèí 10-ä, ÐÀÍ-à Õàëüìã íîìèí öóòõëœãèí (ÊÍÖ) äèðåêòîð Âèêòîðèÿ Êóêàíîâà áîëí öóòõëœãèí íîìèí ê´äë³÷ Äåëÿø Ìóçðàåâà, Èê Áóóðë ñåë³í³ õóðëûí ºàðäà÷ Ðàâäàí Ãîðäååâ Öàºàí Àìíà ààâ Ò¢ãìä ªàâš ò´âä êåëí³ñ îð÷óëñí Áóðõí Áàãøèí íîìèí òóñê "¡ëã¢ðèí äàëà" ãèäã ¢¢ä³âðèí õîéð áîòü áàðàñ ºàðñíà òóñêàð ꢢíäâð êåâ. Òåð ìåò ýí õàðºëòä Öàºàí Àìíà ààâèí ýëãí-ñàäí Ëþáîâü Áàñàíãîâà îðëöš òîäëâðàðí õóâàëöâ. Ààâ îíüäèí ³ìòíë³ ýýëò³, èê ìåäðëò³ ê¢í á³³ñìí.
Ëþáîâü Ìàíäæèåâíàí ꢢêíü íèëõä³í ÷èäë òàòó á³³ñìí, òåã³ä ààâ Ò¢ãìä ªàâš ´äð ñ´ óãà íîì óìøàä, ꢢêí³ ³ìèíü àâðñìí, ýì÷íð áîëõëà óäàí á³³øãî ãèš êåëš³ñìí. Òèèãš Ëþáîâü Ìàíäæèåâíà íîìèí ê¢÷í ÿìàðàí áîëäãèíü ìåäñìí. Îäà ꢢêíü ³ìä-ìåíä, ºóðâí ¢ð³í àñðš á³³í³.
Öàºàí Àìíà ààâ Ò¢ãìä ªàâš Áóðõí Áàãøèí íîìèí ó÷ð-óòõèíü, ò´âä êåë, òîä áè÷ã ñ³³í³ð ìåääã á³³ñìí. Òåã³ä èðã÷ä³í ³ìòí ´âêíðèí íîìèã äàñõàð ñåäõ ãèñí èöãò³ á³³ñìí. Òåã³ä ò´âä êåëí³ñ Áóðõí Áàãøèí íîìèã ö³³ëºš³õ ò´âä êåë³ð áè÷ñí "¡ëã¢ðèí äàëà" ãèäã äåãòðèã ø¢¢š àâñìí, òåíä Áóðõí Áàãøèí çààâðàð êåñí øàð øàšíà íîìèí óë-ñ¢¢ðíü éè뺳í ñ³³í³ð ö³³ëºãäš³ñìí.
Ò´âä êåëí³ñ îð÷óëñí íîìèí ö³³ëºâðèã íîìò, ôèëîëîã íîìèí êàíäèäàò Äåëÿø Ìóçðàåâà îðñ êåëíä îð÷óëš. Òîä áè÷ã ÿºš îëçëãäš á³³ñèã Ò¢ãìä ªàâšèí îð÷óëâðàñ ¢çš áîëõìí ãèš íîìò êåëí³. Òåð ê´äëìø³í Öàºàí Àìíà ààâ 1968 šèë ê¢ö³ñìí, òåã³ä òåð öàãàñ íààðàí 50 šèë äàâš éîâíà.
Êåç³í³ íîìò, òîä áè÷ã ¢¢ä³º³÷ Çàÿ Ïàíäèòà áàñ ýí "¡ëã¢ðèí äàëàã" îð÷óëš éîâñìí. Áóðõí Áàãøèí íîìàð ê¢í áîëºí ÿºš á³³õ ç´âò³í òóñêàð ýí ¢¢ä³âðò êåëãäš³í³. Ýí äåãòðèã ºàíöõí ëàìíð áîëí øàšíà óëñ áèø, áîëâ éèðèí óëñ ÷èãí óìøš íîìèí ºîë ó÷ð-óòõèíü ìåäòõ³ ã躳ä ýí äåãòðèã Ò¢ãìä ªàâš ´äã³ öàãèí õàëüìã êåëíä îð÷óëñìí.
- Ýí õîéð äåãòð êå-ñ³³õí³ð áàðëãäñìí, õàòó øàð ºàäðíü Ò¢ãìä ªàâšààâèí ãåðò õàäºëšàñí íîìèí ºàäðëà ³äë. Ýí äåãòðì¢ä õàìãèí ò¢ð¢íä áèáëèîòåê¢ä³ð òàðõàãäàä, ýí õîéð áîòèã áàðëëºíà ºàðóã äàœöàñí Ò¢ãìä ªàâšààâèí ýëãí-ñàäí õîîðíä õóâàãäõ, ýäíä Õàëüìã íîìèí öóòõëœãèí íåðí äååð³ñ èê õàíëòàí ´ðãš³í³âèäí,- ãèš öóòõëœãèí ºàðäà÷ Âèêòîðèÿ Êóêàíîâà êåëâ.
Èê Áóóðëà õóðëä ýí äåãòð áàñ ê¢ðòâ, ýí ³ð¢í íîìàñ á³³ðí ³ìòí ³äñ àâàä õ³ðí³. Õóðëûí ºàðäà÷ Ðàâäàí Ãîðäååâ èðñí óëñò Ò¢ãìä ªàâšèí òóñêàð êåëš ´ãí³. Ààâ èê ã¢í íîìòà ê¢í á³³ñìí, ÿìàðàí íîì ÿìàðàí êåðãò îëçëãääãèí òóñêàð áàñ éè뺳í ñ³³í³ð ìåäš³ñìí, êåñã ³ìòí Öàºàí Àìíä èð³ä, Ò¢ãìä ªàâšàñ ýìíëº, ä´œ-í´êä àâ÷àñìí, îëí ³ìòí Ýëñò³ñ ðàéîäàñ õóðàä, ààâèí ºàðäâðò ºàë ò³êëº, íàíü ÷èãí èê êåðã-¢¢ëäâð ê¢ö³š³ñìí.
Òåð öàãò øàšíà óëñèã éîñí 䴜횳ñìí óãà, Ò¢ãìä ªàâš ÷èãí õîéð ä³êš öààšëà õàðºñìí, òèèì áîëâ ÷èãí ³ìòíä ä´œã³í êåç³ ÷èãí ê¢ðãš éîâëà, ãèš Ðàâäàí Ãîðäååâ êåëâ. Ààâèí îð÷óëâð ´äã³ öàãèí õàëüìã êåëíë³ èê ´´ðõí, òåã³ä ê¢í áîëºí òåð¢ã ìåäš ÷àäõìí.
Öóã ýçëš³ñí ç´´ð³í, äåãòð³í Ò¢ãìä ªàâš Õàëüìã íîìèí öóòõëœä ãåð³ñëš³ñìí, òåð ¢íò³ äåãòðì¢äèí òîîä ìë "ªàíšóðèí" öóã ãèëò³ áîòüìóä, ò´âä êåë³ð áè÷ñí êåñã ¢¢ä³âðì¢ä, òåð òîîä ýìíëºí³ äåãòðì¢ä á³³í³. ¥´ðõí ýëãí-ñàäíäàí ýí áàñ êåñã òîîòàí ¢ëä³ñìí, òåð ³ð¢í þìèã Ëþáîâü Áàñàíãîâà õàäºëšàíà, Ò¢ãìä ªàâšèí ´ðê-á¢ëèí íåðí äååð³ñ ýí èê õàíëòàí Õàëüìã íîìèí öóòõëœãèí ê´äë³÷íðò ´ðãâ.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

¥öêëä¢ð Õàëüìã Òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí ñ¢¢ð áîëâ. Òåð¢íä Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ, òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷èí íåãäã÷ äàðóê Ñàãëàð Áàêèíîâà, ç´â-éîñíà îðãàíìóäûí ýë÷íð, ðàéîäûí ìóíèöèïàëüí á¢ðä³öñèí òîëºà÷íð îðëöâ. Ñ¢¢ðò óò òîîäàí çóðºàí ò´ð õ³ë³ãäâ, òåäí³ òîîä êåëí-óëñèí ò´ñâñèí ðåãèîíàëüí ïàñïîðò áåëäëºí³, ãåìò³-øàëòãòà óëñò ñ³í òààë òîãòàëºíà, îëí äàâõð ãåðì¢äò ÿñâð êåëºí³ ðåãèîíàëüí ïðîãðàìì á³³äë-šèðºëä òîõðàëºíà, òåëåìåäèöèí³ ýâ-àðº äåëãð¢ëëºí³ ò´ðì¢ä.
Ìàíà òàœº÷ä ê¢ö³ãäõ êåëí-óëñèí ò´ñâñèí òóñêàð òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí äàðóê Áîîâà Áàäìàåâ òîäðõà òîîöàºàí ´ãâ. Òèèã³ä, ìàíà òàœº÷ 22 ðåãèîíàëüí ïàñïîðò áåëä³ä, 9 êåëí-óëñèí ò´ñâä îðëöõèí ò´ë³ áåëäâðèí ê´äëìø ê¢ö³ñí á³³í³. Ìàíà òàœº÷ä õààëºä ³³ìøã óãà á³³äë òåòêëºí³, ðåãèîíàëüí áîëí á³³ðí õààëºñ òîñõëºíà, ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà, ñóðºóëü-ýðäìèí, äåìîãðàôèí, ãåð-ᢢðèí, áàëºñíä ñ³í êåö òààë òîãòàëºíà áîëí ýêîëîãèí ò´ñâñò îðëöõèí ò´ë³ êåðãò³ ïàñïîðò áåëä³ä, ôåäåðàëüí öóòõëœä òåäíèã áàòëš àâõèã ê¢ë³š³í³. 2019 šèëä ðåãèîíàëüí ò´ñâñ ê¢ö³ëºíä 3 šóâà àðñëœ çóðàëãäñí áèë³, áîëâ "Ñóðºóëü-ýðäì" ãèäã êåëí-óëñèí ò´ñâä äîêóìåíòñ áåëäñí³ àøò íåìð 200 ñàé àðñëœ éèëºãäõìí ãèš ê¢ë³ãäš³í³. Äààâðòà ºàðäà÷èí 糜ãëñ³ð, ñóðºóëü-ýðäìèí ìèíèñòåðñòâèí áåëäñí äîêóìåíò³ñ èøò³ ÁຠĴðâä ñåë³íä øèí øêîë òîñõõìí ãèš çóðàëãäšàíà. Òåìäãëõ³ñ, êåëí-óëñèí ò´ñâñ³ð éèëºãäõ ì´œãí³ 30 ïðîöåíòíü, ýñ ãèš 1 šóâà àðñëœ õààëºñò ³³ìøã óãà á³³äë òåòêëºíä éèëºãäõìí.
- Ìàíà äîêóìåíòñ áàòëãäñíà äàðó òàœº÷èí ìèíèñòåðñòâñèí ºàðäà÷íð êåëí-óëñèí ò´ñâñ³ð ê¢ö³ãäõ êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí äèã-äàðà òîãòàºàä, ³ìòí äóíä ö³³ëºâðèí ê´äëìø äàâóëõ ç´âò³. Ìàíà îðí-íóòãò ê¢ö³ãäõ êåëí-óëñèí ò´ñâñèí òóñêàð ³ìòíä ö³³ëºõ êåðãò³, ÿìàðàí ò´ð ýäí³ ñåë³íä, áàëºñíä õàºëãäõèí, ÿìàðàí îáúåêòñ òîñõãäõèí, êåä¢ ê´ëãí-ê¢÷í éèëºãäõèí òóñêàð ³ìòí ìåäõ ç´âò³ ãèš îäàõí ²ð³ñ³í Ïðåçèäåíò Â.Ïóòèí êåëñí áèë³. Êåëí-óëñèí ò´ñâ ê¢ö³ëºíä ºóðâí šèëèí òóðøàðò ìàíà òàœº÷ä 11 šóâà àðñëœ éèëºãäõ ç´âò³. Òåã³ä îëíà îðãàíèçàöñ éèëºãäš³õ ì´œãèã îëçòà-òóñòàºàð áîëí ÷èê³ð îëçëãäšàõèã á¢ðòêõ ç´âò³. ÎÍÔ, Îëíà ïàëàò, òàëäàí ÷èãí îëíà îðãàíèçàöñ, âîëîíòåðìóä ýí êåðãò îðëöõëà ñ³í áîëõìí. Îäàõí "Íåãäñí ²ð³ñ³" ïàðòèí ñúåçää áàñ ýí ò´ð áîñõãäñí áèë³, ïàðòèí ãåø¢ä ýí ò´ðèã áàñ îíüãàñí àëäøãî. ßíâàðü ñàðèí ýêëö³ð òàœº÷èí îëíä 糜ãëëºí³ ýâ-àðºñò ðàéîäò áîëí Ýëñòä êåëí-óëñèí ò´ñâ³ð ÿìàðàí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ê¢ö³ãäõèí òóñê "äîðîæí êàðò" áàðëãäõ ç´âò³. Ðàéîäûí òîëºà÷íð ýí ê´äëìøò îðëöš, 22 ðåãèîíàëüí ïàñïîðòä ýäí³ ðàéîäò ÿìàðàí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä ê¢ö³ãäõèí òóñêàð äàðóê ñ¢¢ðò òîîöàºàí ´ãõ ç´âò³,- ãèš Àëåêñåé Ìàðàòîâè÷ ñ¢¢ðò îðëöà÷íðò äààëºâð ´ãâ.
Äàðóíü ãåìò³-øàëòãòà óëñò ñ³í òààë òîãòàëºíà ò´ð³ð ñîöèàëüí äåëãðëòèí ìèíèñòðèí äàðóê Åâãåíèÿ Ãîðäååâà "Äîñòóïíàÿ ñðåäà" ïðîãðàììàð ê¢ö³ãäñí ê´äëìøèí òóñêàð êåëâ. Îíö ýçä¢äèí ëàâêñò, àìðëºíà áîëí íàíü ÷èãí á³³ðíä, çîãñàëìóäò øàëòãòà óëñò ñ³í òààë òîãòàõ íåêâð ò³âõ ç´â óãà áîëšàíà ãèš êåëñíë³ À.Îðëîâ ç´âø³ðñí óãà. Ýí ò´ðèã õàºëõèí ò´ë³ îëí ç¢ñí ýâ-àðº á³³í³, àðºëà÷íðëà ꢢíäš, øèí îáúåêò ýäëâðò îðóëñí öàãòíü øàëòãòà óëñèí ò´ë³ òààë òîãòàõèã íåêõ êåðãò³ ãèš òàœº÷èí Òîëºà÷ êåëâ. Ñ¢¢ðò îðëöñí "Øèí šèðºë" ãèäã ò¢øã ê´íäðëºí³ àïïàðàòíü ýðìäãò³ óëñèí îëíà îðãàíèçàöèí àõëà÷ Àëåêñàíäð Êàìàíäæàåâèí êåëñ³ð, ïàíäóñ áîëí òðîòóàðìóä òîñõëºíà òóñò øèøëœ íåêâð á³³í³. Çóã ìàíà òîñõëòûí êîìïàíüñèí èíæåíåðì¢ä, àðõèòåêòîðì¢ä òåð íåêâðì¢äèí òóñêàð ìåääãî áîëš ºàðíà. ÊàëìÃÓ-ä èíæåíåðí ôàêóëüòåòä ýäí³ ò´ë³ ñóðºóëü á¢ð䳚, òåð íåêâðì¢äèí òóñò ö³³ëºâð ´ãõë³ ñ³í áîëõìí ãèñí ñ¢â-ñåëâã ýí îðóëâ. ijê³ä ìàíà òàœº÷ä òîñõãäšàõ îáúåêòñèã øàëòãòà óëñèí îðãàíèçàöèí ç´â óãàºàð ýäëâðò îðóëøãîã ñóðâ. Òåð öàãò öóã îáúåêòñ øàëòãòà óëñò òààëòà áîëõ ãèš À.Êàìàíäæàåâ êåëñíë³ À.Îðëîâ ç´âø³ð³ä, ñ¢¢ðèí øèèäâðò ýí ñåëâãèã îðóëõèã íåêâ.
Îëí äàâõð ãåðì¢äèí îðà ÿñëºíà áîëí ëèôòèí îáîðóäîâàíü ñîëüëëºíà òóñêàð ÆÊÕ-í ìèíèñòðèí äàðóê Âèêòîðèÿ Ìàíãóòîâà òîîöàºàí ´ãâ. Äààâðòà ºàðäà÷èí 糜ãëñ³ð, ýí šèë 19 îëí äàâõð ãåð ÿñãäâ, 23 ëèôò ñîëüãäâ. Áîëâ øèí ëèôòì¢ä³ñ çóã ä´ðâíü ýäëâðò îðóëãäñí á³³í³ ãèñèã ñîœññí òàœº÷èí Òîëºà÷ ºàðäà÷èã øîîäâðëà õàðºóëâ. "Áè ºóðâí šèëä³í "Ñîçëèôòìîíòàæ" êîìïàíÿ ºàðäâðëà ꢢíä³ä, ìàíà òàœº÷ä ê´äëõèã ñóðàä ýýðë³â. Ýäí íåã šèëèí òóðøàðò õîòë áàëºñíä 23 ëèôò ñîëüâ. Îëí äàâõð ãåðì¢äò øèí ëèôòì¢ä óãëš ò³âãäâ, çóã îäà ÷èãí ³ìòí éîâºàð éîâšàíà. Ýí ò´ð õàºëëºíä äîëàí õîíã ´ã÷³í³â", - ãèš Àëåêñåé Ìàðàòîâè÷ ø¢ð¢ò³º³ð êåëâ.
Ñ¢¢ðò õ³ë³ãäñí öóã ò´ðì¢ä³ð øèøëœ òîãòàâð áàòëš àâãäâ, ç³ðì ò´ðì¢ä³ð ìèíèñòðì¢äò áîëí ÐÌÎ-ñèí òîëºà÷íðò äààëºâðìóä ´ããäâ.
Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ

Ñåãîäíÿ, 12 äåêàáðÿ, - Äåíü Êîíñòèòóöèè Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè. Ýòî - îäíà èç çíà÷èìûõ ïàìÿòíûõ äàò ðîññèéñêîãî ãîñóäàðñòâà. Ðîâíî 25 ëåò íàçàä âñåíàðîäíûì ãîëîñîâàíèåì áûëà ïðèíÿòà Êîíñòèòóöèÿ Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè. Ïîëíûé òåêñò Êîíñòèòóöèè Ðîññèè áûë îïóáëèêîâàí â "Ðîññèéñêîé ãàçåòå" 25 äåêàáðÿ 1993 ãîäà. Ðåñïóáëèêà Êàëìûêèÿ, êñòàòè, èìååò îòíîøåíèå ê âûõîäó íîâîé Êîíñòèòóöèè ÐÔ. Îäíèì èç åå ðàçðàáîò÷èêîâ ÿâëÿëñÿ êàëìûöêèé ó÷åíûé, äîêòîð èñòîðè÷åñêèõ íàóê ïðîôåññîð Êîíñòàíòèí Ìàêñèìîâ.
Ðîññèéñêàÿ Êîíñòèòóöèÿ - ýòî ïðî÷íûé ôóíäàìåíò äåìîêðàòè÷åñêîãî ðàçâèòèÿ ðîññèéñêîãî ãîñóäàðñòâà, ðåàëüíî ðàáîòàþùèé äîêóìåíò ïðÿìîãî äåéñòâèÿ, à íå äåêëàðàöèÿ äîáðûõ íàìåðåíèé. Êîíñòèòóöèÿ äëÿ ãðàæäàíèíà ëþáîé ñòðàíû - Çàêîí, êîòîðûé îí äîëæåí çíàòü â ïåðâóþ î÷åðåäü, âåäü çíàíèå è ãðàìîòíîå ïðèìåíåíèå çàêîíîâ - íîðìà öèâèëèçîâàííîé æèçíè, ìîùíûé ðû÷àã äëÿ ïîâûøåíèÿ åå êà÷åñòâà.
 2014 ãîäó â Êîíñòèòóöèþ âíîñèëèñü èçìåíåíèÿ ïîñëå îáúåäèíåíèÿ Âåðõîâíîãî ñóäà è Âûñøåãî àðáèòðàæíîãî ñóäà ÐÔ, ïðèíÿòèÿ â ñîñòàâ Ðîññèè Ðåñïóáëèêè Êðûì è ãîðîäà ôåäåðàëüíîãî çíà÷åíèÿ Ñåâàñòîïîëÿ, à òàêæå â ñâÿçè ñ ââåäåíèåì èíñòèòóòà ôåäåðàëüíûõ ñåíàòîðîâ.  òå÷åíèå äåñÿòè ñ ëèøíèì ëåò Äåíü Êîíñòèòóöèè ÿâëÿëñÿ îôèöèàëüíûì âûõîäíûì. Îäíàêî â äåêàáðå 2004 ãîäà Ãîñäóìà ïðèíÿëà ïîïðàâêè â Òðóäîâîé êîäåêñ ÐÔ, èçìåíÿþùèå ïðàçäíè÷íûé êàëåíäàðü Ðîññèè. Çàêîí ïðåäóñìàòðèâàåò îòìåíó âûõîäíîãî äíÿ â Äåíü Êîíñòèòóöèè, à ñàì ïðàçäíèê â èþëå 2005 ãîäà ïðè÷èñëåí ê ïàìÿòíûì äàòàì Ðîññèè.
Íåñìîòðÿ íà ýòî, 12 äåêàáðÿ ïî âñåé ñòðàíå ïðîõîäÿò ðàçëè÷íûå ìåðîïðèÿòèÿ â ÷åñòü ãëàâíîãî çàêîíà ñòðàíû, îñîáåííî â îáðàçîâàòåëüíûõ è êóëüòóðíûõ ó÷ðåæäåíèÿõ ðîññèéñêèõ ãîðîäîâ: óðîêè ïðàâîâåäåíèÿ, "êðóãëûå ñòîëû", òåìàòè÷åñêèå ïðåçåíòàöèè è âûñòàâêè, ïðàçäíè÷íûå êîíöåðòû, ìàññîâûå àêöèè, ìèòèíãè, ôëåøìîáû...
Ñ Äíåì Êîíñòèòóöèè Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè, óâàæàåìûå ñîãðàæäàíå!

×èíãèç ÁÀÄÌÀÅÂ

Â÷åðà â Ãëàâíîì óïðàâëåíèè Ì×Ñ Ðîññèè ïî ÐÊ ñîñòîÿëîñü ðàñøèðåííîå ñîâåùàíèå, ïîñâÿùåííîå ïîäâåäåíèþ èòîãîâ äåÿòåëüíîñòè òåððèòîðèàëüíîé ïîäñèñòåìû Åäèíîé ãîñóäàðñòâåííîé ñèñòåìû ïðåäóïðåæäåíèÿ è ëèêâèäàöèè ÷ðåçâû÷àéíûõ ñèòóàöèé ÐÊ (ÐÑ×Ñ) â óõîäÿùåì ãîäó è îáñóæäåíèþ çàäà÷ íà 2019 ãîä.  í¸ì ïðèíÿëè ó÷àñòèå Ãëàâà Êàëìûêèè Àëåêñåé Îðëîâ, ôåäåðàëüíûé èíñïåêòîð ïî ÐÊ Áîðèñ Êîðîòêîâ, ÷ëåíû ïðàâèòåëüñòâà ðåñïóáëèêè, ãëàâû ÐÌÎ, ðóêîâîäèòåëè ó÷ðåæäåíèé è âåäîìñòâ, ñòóäåíòû-âîëîíòåðû.
Íà÷àëüíèê ðåãèîíàëüíîãî Óïðàâëåíèÿ Ì×Ñ Àíäðåé Êîëäîìîâ âûñòóïèë ñ îñíîâíûì äîêëàäîì.  2018 ãîäó ïðîèçîøëî 205 ïîæàðîâ, â íèõ ïîãèáëè èëè ïîëó÷èëè òðàâìû 7 ÷åëîâåê (â 2017 ãîäó - 1 ãðàæäàíèí).  õîäå 417 ïðîâåðîê âûÿâëåíû ñîòíè íàðóøåíèé ïîæàðíîé áåçîïàñíîñòè. Ïîñëå òðàãåäèè â ã.Êåìåðîâî â 243-õ îáúåêòàõ ñ ìàññîâûì ïðåáûâàíèåì ëþäåé îáíàðóæåíî îêîëî òûñÿ÷è ãðóáûõ íàðóøåíèé, ïðèíÿòû ðåøåíèÿ î ïðèîñòàíîâêå 7 îáúåêòîâ.
 ñåíòÿáðå òåêóùåãî ãîäà îáåñïå÷åíà ïîæàðíàÿ áåçîïàñíîñòü âî âðåìÿ ÷åìïèîíàòà ìèðà ïî áîêñó ñðåäè ñòóäåíòîâ. Ïîäðàçäåëåíèÿìè ôåäåðàëüíîé è ñóáúåêòîâîé ïðîòèâîïîæàðíîé ñëóæáû ñïàñåíî ìàòåðèàëüíûõ öåííîñòåé íà ñóììó áîëåå 81 ìëí 750 òûñ. ðóáëåé, à ãëàâíîå - íå äîïóùåíî êðóïíûõ ïîæàðîâ ñ ìàññîâîé ãèáåëüþ ëþäåé.  2018 ãîäó ïðîâåäåíî áîëåå 100 ó÷åíèé è òðåíèðîâîê ñ îðãàíàìè Óïðàâëåíèÿ, ñèëàìè è ñðåäñòâàìè ÐÑ×Ñ, àâàðèéíî-ñïàñàòåëüíûìè ñëóæáàìè è îáùåñòâåííûìè îðãàíèçàöèÿìè áûëî ïðèâëå÷åíî áîëåå 3 òûñ. ÷åëîâåê è îêîëî 400 åäèíèö òåõíèêè.
Ñðåäè äîñòèæåíèé ýòîãî ãîäà À. Êîëäîìîâ íàçâàë îòêðûòèå ïîæàðíî-ñïàñàòåëüíîãî ïîñòà ñóáúåêòîâîé ïîæàðíîé îõðàíû â ï. Óëàí Õîë Ëàãàíñêîãî ðàéîíà ÐÊ. Â áëèæàéøåå âðåìÿ çàïëàíèðîâàíî îòêðûòèå åùå äâóõ ìóíèöèïàëüíûõ ïîäðàçäåëåíèé ïîæàðíîé îõðàíû â ï. Óòòà ßøêóëüêîãî è ï. Îâàòà Öåëèííîãî ðàéîíîâ.
" î÷åðåäíîé ðàç ðàä ïðèâåòñòâîâàòü âàñ çäåñü, íà ñîâåùàíèè, ïîñâÿùåííîì ïîäâåäåíèþ èòîãîâ äåÿòåëüíîñòè Óïðàâëåíèÿ Ì×Ñ Ðîññèè ïî ÐÊ, - ñêàçàë Ãëàâà ðåñïóáëèêè. - Çàâåðøàåòñÿ ãîä, íî íå ïðåêðàùàåòñÿ íè íà ñåêóíäó âàøà ñëóæáà. Âû, âàøè êîëëåãè, êîòîðûå íàõîäÿòñÿ ñåé÷àñ íà ñâîèõ áîåâûõ ïîñòàõ, íèêîãäà íå çàáûâàåòå î ãëàâíîì â ñâîåé æèçíè: âåðíîñòè äîëãó, ïðèñÿãå è ñëóæåíèþ íàðîäó. Ñîòðóäíèê Ì×Ñ íåñïðîñòà íîñèò òàêîå ãîðäîå çâàíèå, êàê ñïàñàòåëü. Âû ïðèõîäèòå ëþäÿì íà ïîìîùü â òðóäíóþ ìèíóòó. Ãðàæäàíå çíàþò, ÷òî ðÿäîì âñåãäà íà÷åêó âûñîêîïðîôåññèîíàëüíûå, ãðàìîòíûå è îòâàæíûå ñïàñàòåëè.
Ïîäðàçäåëåíèå Óïðàâëåíèÿ Ì×Ñ íàõîäèòñÿ íà õîðîøåì ñ÷åòó íà óðîâíå ÐÔ è ÞÔÎ è, êîíå÷íî, ïîëüçóåòñÿ îãðîìíûì óâàæåíèåì, àâòîðèòåòîì ñðåäè æèòåëåé ðåñïóáëèêè".
À. Îðëîâ ïîçäðàâèë âñåõ, êòî îáåñïå÷èâàåò áåçîïàñíîñòü ðåñïóáëèêè è å¸ æèòåëåé ïðè ×Ñ ñ óñïåøíûì çàâåðøåíèåì î÷åðåäíîãî ãîäà, ïîæåëàë óñïåøíîé áåçàâàðèéíîé ðàáîòû. Ãëàâà ÐÊ âûðàçèë óâåðåííîñòü, ÷òî è â íàñòóïàþùåì ãîäó ÐÑ×Ñ áóäåò äåéñòâîâàòü ñëàæåííî, íà äîëæíîé âûñîòå è ñïðàâèòñÿ ñî âñåìè âîçëîæåííûìè çàäà÷àìè.
Ñ äîêëàäàìè î ðàáîòå ïî ïðîôèëàêòèêå ×Ñ, ïîâûøåíèþ êóëüòóðû áåçîïàñíîñòè âûñòóïèëè ìèíèñòð îáðàçîâàíèÿ è íàóêè ÐÊ Íèêîëàé Ìàíöàåâ, ïðåäñåäàòåëü ÊÐÎ ÎÎÎ "ÐÎÑÑÎÞÇÑÏÀÑ" Àðòóð Ìóäæèêîâ è ãëàâà Ëàãàíñêîãî ÐÌÎ Àíäðåé Ìàíäæèåâ.
 ýòîò äåíü çà ñëàæåííóþ ðàáîòó ïî îáåñïå÷åíèþ áåçîïàñíîñòè ãðàæäàí Êóáêàìè Ì×Ñ áûëè íàãðàæäåíû ìèíèñòåðñòâî îáðàçîâàíèÿ è íàóêè ÐÊ, ÊàëìÃÓ, àäìèíèñòðàöèè Ëàãàíñêîãî ÐÌÎ, ÅÄÄÑ ã. Ýëèñòû è äðóãèå îðãàíèçàöèè, íàçâàíû ëó÷øèå ïîäðàçäåëåíèÿ è ñîòðóäíèêè ÃÓ Ì×Ñ Ðîññèè ïî ÐÊ.
Áààòð ÀÌÒÅÅÂ

7 äåêàáðÿ 2018 ãîäà â Ãîñóäàðñòâåííîì öåíòðàëüíîì êîíöåðòíîì çàëå "ÐÎÑÑÈß" ñîñòîÿëñÿ áàë "Çâåçäû ñòóäåí÷åñêîãî ñïîðòà" - òîðæåñòâåííàÿ öåðåìîíèÿ, ïîñâÿùåííàÿ ÷åñòâîâàíèþ ëó÷øèõ ñòóäåíòîâ-ñïîðòñìåíîâ, îáùåðîññèéñêèõ ñïîðòèâíûõ Ôåäåðàöèé, óíèâåðñèòåòîâ, ãîñóäàðñòâåííûõ, îáùåñòâåííûõ è êîììåð÷åñêèõ îðãàíèçàöèé, âíåñøèõ áîëüøîé âêëàä â ðàçâèòèå è ïîïóëÿðèçàöèþ ñòóäåí÷åñêîãî ñïîðòà. Ïîáåäà â íîìèíàöèè "Çà ïðîâåäåíèå âñåðîññèéñêèõ è ìåæäóíàðîäíûõ ìåðîïðèÿòèé" â 2018 ãîäó äîñòàëàñü îðãêîìèòåòó ÷åìïèîíàòà ìèðà ïî áîêñó ñðåäè ñòóäåíòîâ â Ýëèñòå. Çàñëóæåííóþ íàãðàäó äèðåêòîðó "Ðåãèîíàëüíîãî öåíòðà ñïîðòèâíîé ïîäãîòîâêè" ("Îéðàò-Àðåíà") Äîðäæèåâó Òåðåêó Àðòóðîâè÷ó âðó÷èëè çàìåñòèòåëü ìèíèñòðà íàóêè è âûñøåãî îáðàçîâàíèÿ Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè Ìàðèíà Àëåêñàíäðîâíà Áîðîâñêàÿ è ïÿòèêðàòíàÿ îëèìïèéñêàÿ ÷åìïèîíêà ïî ñèíõðîííîìó ïëàâàíèþ Àíàñòàñèÿ Äàâûäîâà.
- Ýòî áûëà áîëüøàÿ ÷åñòü è îòâåòñòâåííîñòü äëÿ âñåé íàøåé Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ, áëàãîäàðÿ ñëàæåííîé, êîìàíäíîé ðàáîòå îðãêîìèòåòà ÷åìïèîíàòà ïîä ëè÷íûì êîíòðîëåì è ðóêîâîäñòâîì Ãëàâû Ðåñïóáëèêè Àëåêñåÿ Îðëîâà, ãåíåðàëüíîãî ñïîíñîðà êîìïàíèè "ÅâðîÑèáÎéë", ìèíèñòåðñòâ, âåäîìñòâ, âîëîíòåðîâ è, êîíå÷íî æå, âñåõ ëþäåé, êîòîðûå ïðèíèìàëè ó÷àñòèå â ïîäãîòîâêå è ïðîâåäåíèè ÷åìïèîíàòà ìèðà ïî áîêñó ñðåäè ñòóäåíòîâ, ïðè ïîääåðæêå Ìèíèñòåðñòâà ñïîðòà Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè, ÐÑÑÑ, FISU è ÀIBA ìû ïðîâåëè ýòî ãðàíäèîçíîå ìåðîïðèÿòèå íà ïðåêðàñíîì îðãàíèçàöèîííîì óðîâíå. Ýòî íàøà îáùàÿ ïîáåäà! Òîëüêî âïåðåä! Óðàëàí, Êàëìûêèÿ, - ïîäåëèëñÿ Òåðåê Äîðäæèåâ.

Íàø êîðð.

Îäàõí, äåêàáðèí 6-ä, Ýëñòä Ç-÷, 12-÷ áîëí 23-÷ òîéãòà øêîëìóäûí ñóðºóëü÷íðèí ò´ë³ êëàññèí êè÷³ëì¢ä áîëâ, ýíä àðâòíð áîëí áè÷êä¢ä "²ìä òóóšèí îí÷òà éîâäëìóä" ãèäã ò´ð³ð ꢢíäâð êåâ, ýäíä 1941-1942 šèëì¢äò Ìîñêâàí ýðãíä áîëñí ä³³ëä³í³ òóñêàð êåëš ´ãñí³ õ´´í ñóðâðìóäàí ´ã³ä, ó÷åáíèêä ýí ò´ð³ð óìøñí òîîòûí òóñêàð êåë³ä, îëí øèí òîîòûã ìåäš àââ.
Äàìøëòòà ëåêòîðìóä ýí àëäð ä³³ëä³í³ òóñêàð òîäðõàºàð êåëš ´ãâ. Òåð òîîä Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí ñåëâã÷ Êîíñòàíòèí Êèðïèëåâ, ä³³÷ ¢¢ëäâðèí âåòåðàí, Çàëó-ç´ðãèí îðäåí³ êàâàëåð Ñàíàë Õàíòûåâ, Öóã³ð³ñ³í áè÷êä¢äèí-óéí íàñòíðèí öåðã³-ò´ðñêí÷ "Þíàðìèÿ" ãèäã îëíà šèñ³í³ Õàëüìã ðåãèîíàëüí ³œãèí øòàáèí ºàðäà÷ ×èìèä Äæàíãàåâ ñóðºóëü÷íðò òóóšèí àëäð éîâäëûí áîëí ´äã³ öàãèí á³³äë-šèðºëèí, ýäí³ ê¢ö³š³õ êåðãèí, ýíäð ´äð ìàíà òàœº÷ä "Þíàðìèÿ" šèñ³í ÿìàðàí äåëãðëò àâ÷àõèí òóñêàð 糜ãëâ.
Òèèãš Ýëñòèí øêîëìóäûí áè÷êä¢ä áîëí àðâòíð ìàíà îðí-íóòãèí òóóšèí òóñêàð êåñã òîîòûã ìåäš àââ. Ìîñêâàí ýðãíä 1941 - 1942 šèëì¢äò áîëñí ä³³ëä³íä ò¢ð¢í áîëš íåìø ôàøèñòíðèã ꢢ÷š ä³âðëºèã ýêëñìí. Òèèì êåâ³ð áëèöêðèãèí, ä³³ã ò¢ðã³ð ò´ãñ³ëºí³ òóñê áàõìšòà òîîëâð áóðóøàãäâ. Íåìø äååðì÷íð ò¢ð¢í áîëš òèèãš ä³³í³ éîâóäò ꢢ÷ãäë³, òèèì êåâ³ð 1945 šèëèí àëäð Äèèëâðèí óë ò³âãäë³.
Ìîñêâàí ä³³ëä³íä õîòë áàëºñíà á³³ðí óëñ îëàð îðëöš òåð ò¢ð¢í àëäð äèèëâðò èê íèë÷³í ê¢ðãë³, òåð ìåò Ñèâðèí áîëí Õîë Äîðä ¢çãèí ä³³÷íð ê´ðœãèí ³³ðìä èðš éîâóäòà ä³âðëºèã òåòêâ. Ò¢ð¢ë³ä Óëàí ²³ðìèí ³œãñ èê á¢ñëâðò, êåñãíü á³ð³íä òóñàä èê ê¢÷ð-ê¢íäë³ õàðºñí áèéíü, 1941 šèëèí äåêàáðü ñàðèí ýêëö³ð ñîâåòñê ñàëäñìóä áîëí îïîë÷åíöíð ä³âðëºí³ éîâóäàí ò¢ðã¢ë³ä, ôàøèñòíð³ñ Ìîñêîâñê îáëàñòèã, Òóëàã áîëí íàíü ÷èãí áàëºñäûã ñóëäõàä, õîðòíà ³³ðìñèã Ìîñêâàºàñ õîëä ê´´š ºàðºâ.
Óëàí ²³ðìèí ñàëäñìóä, ìàíà ààâ-ýýšíð, ´âê ýöêíð Ìîñêâàí ò´ë³ áîëñí àëäð ä³³ëä³íä äèèëâð á³ð³ä, ì´œê áààòð éîâäë ºàðºñèíü ìàðòõ ç´â óãàâèäí. Ýíäð ´äð ò´ðñêí÷ ñåäêëò³ áàº÷óäûã ´ñêëºíä èê ò³âö³í þíàðìåéöíðèí šèñ³í ê¢ðãš³í³, òåð šèñ³íä Ýëñòèí ñóðºóëü÷íðèã ´ðã³ð îðëöóëõèí ò´ë³ ýí êåðã-¢¢ëäâð á¢ðä³ãäâ. Òåð ìåò ìàíà îðí-íóòãèí òóóšèã óëì ñ³³í³ð ìåäõèí, Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ áîëí íàíü ÷èãí ä³³ëä³ñèí, ìàíà òàœº÷èí áààòðìóä òåð ä³³íä çàëó-ç´ðãò³º³ð îðëöñíà òóñêàð áè÷êä¢ä áîëí àðâòíð óëì ñ³³í³ð ìåäòõ³, òàœº÷èí òóóšàí ê¢íäëòõ³ ã躳ä ýí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä á¢ðä³ãäâ.
Ýí õàðºëò êåëºíä èê ò³âö³í òàœº÷èí ñïîðòûí áîëí áàº÷óäûí ïîëèòèêèí ìèíèñòåðñòâ, áàº÷óäûí òàœº÷èí öóòõëœ, "Þíàðìèÿ" îëíà šèñ³í³ Õàëüìã ³œã îðóëâ, ýäí³ íèë÷³ð êåñã-êåñã ñóðºóëü÷íð òóóšàí, ´âêíðèí áààòð éîâäëûã ìåääã áîëâ.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Äàâñí äîëàí õîíãèí ÷èëã÷³ð, íîÿáðèí 30-ä, Ýëñòä, ïðàâèòåëüñòâèí ãåðò "Äîðä ¢çãèí êåë áîëí ñîéë øèíšëëºí³ õàìöó ê´äëìø: àìí ¢ãèí áîëí áè÷ìðèí àâúÿñìóä ñîéëìóäûí õîîðíäê õ³ðëö³í³ éîâóäò ÿºš äåëãðš³õèí òóñê" ò´ð³ð íàðò-äåëê³í ôîðóì Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí óë äååð áîëâ.
Ïëåíàðí ñ¢¢ðèã Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ ºàðäâ. Ýí èê êîíôåðåíöä Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí, ²ð³ñ³í Íîìèí Àêàäåìèí, ºàçàäûí îðíà âóçìóäûí íîìòíð îðëöšàíà. Äàâñí šèë Õàëüìã ÃÓ-í óë äååð "Îëí õàëõèí õàìöó ýêñïåäèö êåëºí³ Íàðò-äåëê³í íîìèí öóòõëœ" òîãòàãäëà, òèèì êåâ³ð ýäí³ îëí õàëõèí í´êöëòèí óë ò³âãäâ. Òåð òîîä Êèòäèí, Ìëûí, Ïîëüøèí, ÑÍÃ-í îðí-íóòãóäûí ýë÷íð ìàäíëà í´êöëòõ³ð áîëí õàìöó ê´äëìø³í 㢢ä¢ëõ³ð, íîìèí ¢¢ëäâð³í ´ð㚢ëõ³ð, òåð¢ã óëì ´´ä³í êåìš³íä ´´äë¢ëõ³ð èðñí á³³í³ ãèš Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð òåìäãëâ.
Äàðóíü òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷èí äàðóê Áîîâà Áàäìàåâ íîìòíðèã ôîðóì ñåêñí éîâäëëà é´ð³š, ïðàâèòåëüñòâ êåç³ ÷èãí Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí ¢¢ëäâðèã ä´œíš, íîìèí øèí òåõíîëîãèéñèã ïðîèçâîäñòâ óëì ´ðã³ð îëçëëºíä íèë÷³í ê¢ðãí³ ãèâ. Öààðàíäíü ýí òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâèí é´ð³ëèí áè÷ã óìøš ´ãâ. Ýíäð ´äð âîñòîêîâåäåíü îëí êåìš³ò³, ò¢ðã³ð äåëãðš³õ ñèñòåì áîëšàíà, íàðò-äåëê³í í´êöëòèã öààðàíäíü óëì ´ðã³ð äåëãð¢ëõ àðº ýí ´ã÷³í³ ãèš áè÷ãò êåëãäš³í³. Òåð ìåò Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî áîëí òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ Èãîðü Çîòîâ èëã³ñí é´ð³ëèã óìøâ.
Öààðàíäíü ôîðóìä îðëöà÷íðèã ²ð³ñ³í Îðí-íóòãèí Õ¢¢âèí äåïóòàò Áàòîð Àäó÷èåâ áîëí Îðí-íóòãèí Õ¢¢âèí äåïóòàò Ìàðèíà Ìóêàáåíîâàí íåðí äååð³ñ òåð¢í³ í´êä Ïîëèíà Øàðâåíîâà, Ìëûí Õîâäñê óíèâåðñèòåòèí ðåêòîð Áàâóó Íÿìäîðæ, ÐÀÍ-à äåëê³í ëèòåðàòóðèí èíñòèòóòûí äèðåêòîðèí äàðóê Àíäðåé Êîôìàí, Êèðãèçñòàíà Èññûê-Êóëüñê óíèâåðñèòåòèí ïðîðåêòîð Áàêòûáåê Àòûãàåâ, ÐÀÍ-à âîñòîêîâåäåíÿ Èíñòèòóòûí íîìò Êåìà Îðëîâà áîëí íàíü ÷èãí íîìòíð é´ð³ë³í êåëš, ìàíà í´êöëò ñ³í àøòà áîëš øèíšëãä³ä óãà îëí êåëí-óëñèí ñîéëûí, êåëí³ áîëí ëèòåðàòóðèí, àìí ¢ãèí ç´´ðèí îëí øèí òîîòûã èëäêëºíä ê¢ðãòõ³ ãèš äóðäâ.
ijê³ä äîêëàäìóä ýêëâ. Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí êîëëåêòèâ ²ð³ñ³í, ÑÍÃ-í áîëí ºàçàäûí õîë îðí-íóòãóäëà ÿºš íèèò³ ê´äëìø³í ´ð㚢뚳õèí òóñêàð ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ êåëâ.
Äàâñí 2017 šèë "Îëí õàëõèí õàìöó ýêñïåäèö êåëºí³ Íàðò-äåëê³í íîìèí öóòõëœ" òîãòàãäëà, ò¢ð¢í õàìöó øèíšëëò êåõèí ò´ë³ íîìòíðèí íàðò äåëê³í êîëëåêòèâñ á¢ðä³ãäë³. Òåð í´êöëò ñ³í àøòà áîëâ, íîìèí ê´äëìøèí ÷èíðíü áîëí êåìš³íü êåñã õîëâàíä ´ñâ. ²ð³ñ³í íîìèí ñàœãóä íîìòíðèí 40 ò´ñâ ê¢ö³õèí ò´ë³ 30 ñàé àðñëœ ãðàíòìóä éè뺚 ´ãâ. Ýí õàìöó ¢¢ëäâðèã ôèíàíñàðí Õàëüìã ÃÓ ÷èãí ä´œíâ ãèš ðåêòîð òåìäãëâ.
Õàëüìãò íåðíü òåìäãò³ Ñàíêò-Ïåòåðáóðãèí Èìïåðàòîðèí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð áîëš 20-÷ çóí šèëèí ýêëö³ð ¢¢ëäš éîâñí Âëàäèñëàâ Êîòâè÷èí ´´ðä óëñèí êåëí³, òóóšèí, "Šàœºð" äóóëâðèã øèíšëëºí³ õàëõàð ê¢ö³ñí àºó èê ê´äëìøèí, òåð¢í³ òóñêàð òîäðõàºàð êåëãäš³õ Êðàêîâ áàëºñíà àðõèâä õàäºëãäšàõ äîêóìåíòñèí áîëí äåòãðì¢äèí, íîìèí ñòàòüÿñèí òóñêàð Âàðøàâàí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð, ôèëîëîã íîìèí äîêòîð Àãàòà Áàðåé Ñòðàæèíñêà êåëš ´ãâ.
Òåð ìåò Ìëûí ñóðºóëü-ýðäìèí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð, Õàëüìãò êåñã ä³êš èðñí íîìò áîëí îëíà ¢¢ëä³÷ Íàäìèä Ñóõáààòàð ´´ðä óëñèí òóóëüñèã áîëí àìí ¢ãèí ç´´ðèã õàäºëëºíà áîëí äåëãð¢ëëºí³ õàëõàð ÿìàðàí ¢¢ëäâð ê¢ö³ãäš³õèí òóñêàð 糜ãëâ.
"Òûâàí òóñê øèí øèíšëëòñ" ãèäã íîìèí æóðíàë íîìèí èíäåêñàöèí íàðò äåëê³í õàíüä ÿºš îðóëãäšàõèí òóñê äàìøëòàðí Ìîñêâàí ãóìàíèòàðí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð, ôèëîñîô íîìèí äîêòîð Ëàìàæàà ×èìèçà õóâàëöâ. Òåð ìåò ¥âð Ìëûí óíèâåðñèòåòèí ïðîôåññîð Äàâààí Òàÿ àëäð "Šàœºð" äóóëâðèã øèíšëäã öóòõëœä ýëåêòðîíí òîëü, àóäèî áîëí âèäåîìàòåðèàëìóä ÿºš îëçëãäšàõèí òóñêàð èëäêë³í êåâ.
Òàëäàí ÷èãí íîìòíð ôèëîëîãèí áîëí òóóšèí, âîñòîêîâåäì¢ä-ñïåöèàëèñòíðèã áåëäëºí³ ñîíüí ò´ð³ð òîîëâðàðí õóâàëöâ.
¡äèí õ´´í òîä áè÷ãèí 370 šèëèí ´´íä íåð³äñí ò´ãðã øèð³í ñ¢¢ð áîëâ, òåð ìåò âîñòîêîâåäåíÿ áîëí õîîðíäàí í´êöëòëºí³ îëí ò´ð íîìòíð 3 ñåêöèí ê´äëìøèí éîâóäò õ³ë³â. Íîÿáðèí 29-ä áîëõëà Õàëüìã ÃÓ-í íîìèí áèáëèîòåêä âîñòîêîâåäåíÿ ò´ðì¢äèã ê¢ö³ëºí³ ò´ë³ èíòåãðàö ÿìàðàí ÷èíð 碢š³õèí òóñêàð ò´ãðã øèð³í ñ¢¢ðò íîîìòíð òîîëâðàðí õóâàëöâ.
Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

Äàâñí íàðí ´äð, äåêàáðü ñàðèí 9-ä, Ýëñòä, "Îéðàò-Àðåíà" ñïîðòèâí êîìïëåêñò áèèä äóðàí, ñåäêë³í ´ãñí óëñ öóãëðâ. Ýíä Ýëñò áàëºñíà áîëí Õàëüìã Òàœº÷èí ñïîðòèâí áèèºèí èë ìàðºàí áîëâ. Ýí¢ã Õàëüìãèí ñïîðòèâí áèèºèí Ôåäåðàö á¢ð䳚 äàâóëâ. Òàœº÷èí áîëí õàì-õîøà á³³äã ðåãèîíìóäûí áèè÷íð ýâ-äîâàí, ìåðãšëò³í ¢ç¢ëš, õîîðíäàí ä´ðëäâ. Ìàðºàíä óò òîîäàí 250 øàõó ê¢í îðëöñí áîëäã.
Õàëüìãèí "Ìàximà", "Èìïåðèÿ DANCE", "Äæîìáà", "Ýñïåðàíñà" áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáìóä îðëöâ. Ýí êëóáìóä Îêñàíà Êîñòðèêèíà ºàðäšàõ òàœº÷èí ñïîðòèâí áèèºèí Ôåäåðàöä îðíà. Òåð ìåò Ýëñò áàëºñíà áîëí Õàëüìã Òàœº÷èí ñïîðòèâí áèèºèí èë ìàðºàíä îðëöõàð ²³äðõí áàëºñíàñ "Ëèäåð", "Èìïåðèÿ òàíöà", Àºø áàëºñíàñ "Îëèìïèÿ" áîëí Ñàëüñê áàëºñíàñ ÷èãí áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáìóä èðâ.
Ñïîðòèâí êåðã-¢¢ëäâð ´ð¢í³ñ àâí ýêë³ä àñõí îðà ò´ãñâ. Ò¢ð¢ë³ä ´ð¢í³ñ ¢ä ê¢ðòë "Âîñõîäÿùèå çâåçäî÷êè" ãèäã ôåñòèâàëü áîëâ. Òåð¢ã "Îëí óëñ îðëöäã ñïîðò" ("Ìàññîâûé ñïîðò") ãèäã áàãèí ïðîãðàììàð äàâóëâ. Áîëâ ç³ðì ꢢêä-ê´â¢ä ýíä îðëöñí äååð³í "¥´ä³í ¢çìšèí ñïîðò" ("Ñïîðò âûñîêèõ äîñòèæåíèé") ãèäã áàãèí ïðîãðàììä áàñ îðëöš, ìåðãšëò³í ¢ç¢ëâ.
Áè÷êä¢ä íàñàðí îëí ç¢ñí áàãìóäò õóâàãäàä, ñïîðòèâí áèèºèí ôåñòèâàëüä áîëí ìàðºàíä îðëööõàâ. "Âîñõîäÿùèå çâåçäî÷êè" ãèäã ôåñòèâàëüä õàìãèí áè÷êí ãèñíü ýííü ºóíòà, ä´íò³ áîëí òàâòà ꢢêä, õàìãèí èê ãèñíü 11-13-òà ꢢêä îðëöâ. Îëí óëñ îðëöäã áàãä (ìàññîâûé ñïîðò) áè÷êä¢ä ºàíöàðí áèèëâ, ýäí ò¢ð¢ë³ä "Àäºì óãàºàð áèèëäã âàëüñ" ("Ìåäëåííûé âàëüñ") áîëí "×à-÷à-÷à" áè áèèëöõ³â. Äàðóíü ä³ê³ä íåã ºàðàä, "Âåíñê âàëüñ" áîëí "Ñàìáà" áè áèèëöõ³â. Õóâàãäñí áàã áîëºíä äóíäëàä àðâí ýñ ãèš àðâí òàâí ꢢêí áèèëâ, òåäí çààãò çóã íåã ê´â¢í ¢çãäâ. Ìàíà òàœº÷ä ê´â¢ä ñïîðòèâí áè äóðëõø êåâò³ ãèš ñàíãäíà. Áè÷êíä³í èèì áè áèèëäã äàñ÷àñí ê´â¢ä íóðºëšäàí áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáä îðäãàí õàé÷êíà, þœãàä ãèõë³ õ´´ííü ýäí ôóòáîëàð ýñ ãèš á´ê á³ðë䳺³ð ýêë³ä ñîíüìñíà. ѳ³õí á¢øì¢äò³ ꢢêä áîëí êå庳 õóâöòà ê´â¢ä áèèëš³õèã ¢çõë³, èèã³ä áèèëš ÷àääãíü ÿìàðàí àéòà þìí ãèš ñàííà÷. Áîëâ, õàðì ò´ðõä, ê´â¢ä èê çóíü èèì áè áèèëõä³í äóðãî áîëíà. Òåã³ä ýë³ä ꢢêä õîøàäàð áèèëäã áèèã ºàíöàðí áèèëš³õèã ¢çõë³ ýâãî.
¡äèí õ´´í ñïîðòèâí áèèºèí òàœº÷èí èë ìàðºàí ýêëâ. Ýíä ´´ä³í ¢çìšèí ñïîðòûí (ñïîðò âûñîêèõ äîñòèæåíèé) áàãèí îðëöà÷íð ä´ðëäâ. Òåìäãëõä, îëí óëñèí ñïîðòûí áîëí ´´ä³í ¢çìšèí ñïîðòûí áàãìóäûí îðëöà÷íð ³äë áè áèèëöõ³â. Ýäí áèèºèí åâðîïåéñê áîëí ëàòèíîàìåðèêàíñê ïðîãðàììä îðäã áè ¢ç¢ëâ. Ýííü åâðîïåéñê ïðîãðàììèí áè: "Àäºì óãàºàð áèèëäã âàëüñ", "Òàíãî", "Êâèêñòåï", "Ò¢ðãí ôîêñòðîò" áîëí "Âåíñê âàëüñ" áèèëâ. Òåð ìåò ëàòèíîàìåðèêàíñê ïðîãðàììèí áè: "×à-÷à-÷à", "Ñàìáà" áîëí "Ðóìáà" áè æþðèí îíüãò òóñõàâ.
Êåðã-¢¢ëäâðèí éîâóäò ñïîðòèâí áèèºèí òàœº÷èí Ôåäåðàöèí ºàðäà÷ Îêñàíà Êîñòðèêèíàëà ꢢíäõ àðº ó÷ðâ. Ýí óéí öàãàñí àâí ñïîðòèâí áè躳ð ñîíüìñ÷, ýí êåðãë³ šèðºë³í çàëºâ. Õîðåîãðàôèéèí ýðäì³ð Ýëñòèí èñêóññòâèí ó÷èëèù áîëí Êðàñíîäàðñê ñîéëûí èíñòèòóò ò´ãñ³ñìí. "Èìïåðèÿ DANCE" ãèäã áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáä áè÷êä¢äèã áèèëäã äàñõíà. Ýí¢í³ êåëñ³ð, "Ìàximà" ãèäã áèèºèí-ñïîðòèâí êëóáä îðäã Ëàçîðñêèé Ìèõàèë áîëí Ãàéâîðîíñêàÿ Ïîëèíà, Øóðã÷èåâ Ìàêñèì áîëí ßìàíîâà Ïîëèíà, "Èìïåðèÿ DANCE" Êîðíèåíêî Àíàòîëèé áîëí Àðèíà Äîðäæèåâà, Âàñèëüåâ Åâãåíèé áîëí Êðèñòèíà Êîñòðèêèíà àõòà ¢çìšò³º³ð, îí÷òà êåâ³ð áèèëí³. Èðã÷ä³í ýäí ´´ä³í ê¢ö³ìšä ê¢ðõ ãèñí í³³ëâð á³³í³ ãèâ.
Ìàðºàí á¢ðä³ìšò³º³ð äàââ. Öóã îðëöà÷íð ç¢ñí-碢ë ñ³³õí áè áèèëš, áèëã³í ¢ç¢ëš, öóãëðñí óëñò áàéð ¢¢ä³â. Õàìãèí äàìøëòòàíü, ìåðãšëòò³íü äèèëâð á³ðâ.

Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ
Á.Êîëäàåâèí öîêñí çóðã