ГЕРТІН ХАЛЬМГАЄАР КЎЎНДТН

29-01-2020, 11:14 | Таңһчин зәңгс » Сурєуль-эрдм

Би дґчн єурвн љилин туршарт Бає-Чонса дундын школд хальмг келні багшар кґдлљінів. 1994 љилд мана школд келн-улсин эклц класс секгдлі. Тегід тер цагас авн ода кўртл дигті 25 љил болв. Эн цагин туршт бидн, хальмг келні єурвн багш, бичкдўдиг дасхад, тґрскн келинь ґргљўлід, келн-улсин ду-би делгрўлљ йовнавидн. Келхд, зірм школмуд келн-улсин классан нег цґґкн љилд хааєад, дікід секід бііні. Мана тоолврар, келн-улсин классиг хааљ болшго, нег ўлў ода, мана тґрскн келн кўнд біідлд туссн кемд.
Миниєір болхла, ґдгі цагт тґрскн кел ґргљўллєнд хальмг келні багшнр ик тівцін орулљана. Бидн кґдлмштін цуг медрлін, чидлін, дамшлтан ґгід, сурєульчнртан медрл зааєад, хальмг келін бичі марттха гиєід кґдлљінівидн. Ода багшнрас нань эн кґдлмшиг кедг улс ховр. Яєад гихлі бичкдўдин эк-эцкнрнь баахн, тегід ґрк-бўлдін хальмгаєар кўўндхш. Герин даалєвр ґгхлі, терўг кўціљ чадхш. Тегід ґдрин дуусн теднлі бидн, школын багшнр, кґдлнівидн.
Зірмдін би ухаєан туњєаєад, 70-80-ч љилмўдиг ґдгі цагла дўњцўлнів. Тиигхд хальмг келні багшар кґдлхд кесг холванд амр билі гиљ сангдна. Тер цага сурєульчнр цугтан хальмг келті біісмн, тегід чигн кґдлхд амр билі. Эн туст нер туурсн номт, филолог номин доктор, мана Бає Чонса кўн Кичгі Тґлін келсн ўг ухандм орна. Тер иигљ келсн болдг: «Оратад одхла, хальмг келін ґргхд кўнд болх». Эн ўгнь ода санхла чик бііљ, номт кўн урдаснь меддг бііљ гиљ сангдна. Тегід мадн сурєульчнртан хальмг кел дасхад, кесг даалєвр теднлі кўцієід, келнд орулхар гўљрхлі, гертнь теднд дґњ уга болна. Кемр ґрк-бўлд кґгшн ээљ-аав бііхлі, кўўкдин хальмг келнь му биш.
Мана селінд нег цґґкн чечен келн улс бііні. Тегід нег дікљ мана багшнрас негнь чечен кўўкд кўўніс сурв: «Яєад тана кўўкд эврі келін сіінір медні? Нуувчарн хувалцхитн эрљінів», - гихлі, тер кўўкд кўн иим хірў ґгсмн: «Би кўўкдтін оньдин келнів: «Герин ўўдні эрк алхад єазаран єархларн ямаран келір келхір бііхтн - тана дурн. Зуг гертін ирхлірн, тґрскн келірн кўўндтн!», - гиљ би тедніс некнів.
Тегід мадн эдніс ўлгўр авад, бас тиим зокалар бичкдўдін сурєх зґвтівидн гиљ санљанав. Гертін бидн зуг хальмг келірн кўўндх зґвтівидн. Ямаран чигн дегтр єарєад біів чигн, ямаран чигн компьютерн эв-арє олзлад біів чигн тґрскн келін багшнр, эк-эцкнр, ээљнр-аавнр угаєар дасххд кўнд.
Харм тґрхд, бає наста хальмг эк-эцкнр: «Маднд хальмг келн керг уга. Бидн бичкдўдін хальмг келні кичілмўдіс єарєнавидн», - гиљ келсиг бііљ-бііљієід соњснав. Мана Бає Чонс хотнд тиим ичрті йовдл учрхш. Эн туст би кўўкдтін иигљ келнів: «Керг уга ўг адєљ бичі келтн, ямаран чигн эрдм кергті. Дікід тана љирєлин хаалєд дасч авсн тоот таднд туста болхнь лавта. Хальмг келн таднд кергті. Келн уга болхла, кен гиљ таниг санхмн».
Москвад, Санкт-Петербургд сурч йовх оютнр амрлєндан герўрн ирхлірн, нан тал дањгин ирід: «Нина Дорджиевна, ода би хальмг келін улм сіінір дасч авхар біінів. Нанд даалєвр ґгхитн эрљінів, би даснав. Дікід хальмг келн-улсин авъясин тускар нанд келљ ґгхитн сурљанав»,- гиљ сурцхана. Тедн тиигљ келхлі, би дотран байрлад, эднд ухан орљана гиљ санад, сурсинь зааљ ґгнів.
Ода, хальмг келн унтрљах кемд, мини тоолврар, ямр нег керг-ўўлдвриг хальмг келір бўрдіх кергті. Урднь района кемљінд болну, тањєчин кемљінд болну келн-улсин халхар олн зўсн марєас давулгддг билі. Сўл љилмўдт болхла тиим марєасиг давулдган уурв. Юн учрар медгдљіхш. Цааранднь болхла, хальмг келиг ґргхин кергт хальмг кел меддго улсиг би дааврта кґдлмшт авшго билів. Єардачнр хальмг келті болх зґвті гиљ санљанав. Яєад гихлі тедн олн імтнд ўлгўр-ўзмљ болх зґвті.
Мини тоолврар, школ болєнд «Хальмг келні клуб» бўрдіх кергті. Кґдлмшин хґґн тиигірін келін дасхар бііх улс ирід, хоорндан тґрскн келірн кўўндід, хальмг ду дуулад, би биилід, хальмг келні багшнрин лекцс соњсад, эврі келін ґргљўлхлі, йир сін болхмн билі гиљ санљанав.

Нина БАЛЯШОВА,
Боован Бадмин нерті Бає-Чонса дундын школын хальмг келні багш,
Хальмг Тањєчин ачта багш

Видео