Эдні заавр мартгдшго

10-06-2020, 17:00 | Таңһчин зәңгс » Сурєуль-эрдм

Хальмгин ик сурєуль 1970-ч љилд секгдлі. Эндр ик сурєуль мана Хальмг улсин алдр ўрн, инрл-лейтенант, Советск Союзин Герой, Хальмг Тањєчин тўрўн єардач йовсн Басан Бадьминович Городовиковин ончта нер зўўљіні.
Гўн медрлті, байн дамшлтта, хальмг келін йилєін сіінір меддг багшнр-профессормуд: Б.Б. Бадмаев, Д.А. Павлов, У.У. Очиров, И.М. Мацаков, Н.О. Кокшаева, П.Б. Федорова, Р.П. Харчевникова, Р.О. Орлова, Н.У. Бакбушева, И.У. Илишкина болн нань чигн ачта улс ик сурєулин тўрўн оютнриг сурєљ йовсмн.
Ода санад бііхнь, бидн хґвті улс бііљвидн, терўгін нам меддго, ањхрдго баєчуд билівидн. Цаєан седклті, ґр-ґвч, кергті цагтан некврті, шоглх саам харєхла, хаєшад инієід, шоглад чигн оркдг багшнр билі.
Уул хальмг келін геелго, соньн тууљ-авъясан, сойлан, утх-зокъялан мартлго, сіінір медљ, улм гўўнір дасххин тґлі цуг арє-чидлін, медрлін зґрўлљ, эдн зўткљ йовсмн, гиљ нанд ода тодлгдна.
1-ч курст сурчаєад, би Павла Дорљин лекцсірнь ик ґврмљ кељ бахтлав. Хальмгин ик сурєулин филолог номин доктор, профессор, Хальмгин болн Ірісін номин ачта ўўлдіч, 240 єар номин кґдлмшин тўўрвіч – мини Багш.
Мадниг медрлті болтха гиєід, умшсн лекцснь ик соньн болн туста болдг билі. Икл оньгтаєар маднла багш кўўнддг билі, сурврмуд ґгід, ўлгўрлљ келдг билі. Номтын лекцсин гўн учр-утхнь медхд амр таалнь мадниг ґврўлдг билі. Эвріннь кичілмўдтін Дорљ Антонович нег агчмд чигн дутдго билі. Оютнр кичілд оратхла, икір шооддго, ормурн тагчгар орх зґв ґгдг билі. Болв лекцсинь бидн икнкдін дутадго билівидн. 1987-1994-ч љилмўдт багштаєан хамдан «Тґрскн ўг» гидг 2-ч классин умшлєна дегтр бичљ барллавидн. Эн йоста гидг гўн номта єардач. Дегтрмўд бичљіх кемд багшиннь медрлин тўрўн булгас хііљ, шинљлљ кґдлхиг дасч авлав. Багшан дураєад, эвріннь медрлін гўўдўлхір шунљ, хамгин тўрўн бийдін чањє некврті, сурєульчнртан чигн чањє неквр тівљ, сіінір номан дасхиг бас сурєдг билів. Иигід би медрл ўўдігч болн шинљллєні кґдлмшір соньмсад, дегтрмўд болн методическ дґњцлмўд бичдг боллав. Социалистическ Кўч-кґлсні Герой Н.Г.Сергиенкон нерті, 3-ч тойгта дундын сурєульд багшин дамшлтан давулад, хґґннь 35 љилин туршарт кґдллів. Тґрскн келін хадєлљ, цааранднь делгрўллєнд ґрк-бўл аєу ик нилчін хальдах зґвті гиљ Дорљ Антонович тоолдг билі. Тегід чигн би багшин тоолврла кўцц зґвшірдг билів. Ямаранчн кўн эврі келін медх зґвті. Ода юуєинь нуухв. Дорас ґсч йовх бичкдўд дунд келін меддгонь олн. Тернь зґвір ичрті, єундлта йовдл болљана. Эркљін уга, терўг чиклх кергтінь медгдљіні. Мадн цугтан біісн арє-чидлін негдўлід, эн тґрт оньган ґгх зґвтівидн. Эн хамгин тускар ухалхларн, би дањгин эвріннь кўндті багшан саннав. Багштаєан харєљ, селвлцљ, кесг олн кичілмўдін бўрдієід, ўрвр кеєід, дууддг билів. Нег дікљ ирід: «Айта сін кичіл болв, зуг сурєульчнран юњгад эс буульнач?» – гиљ селвг ґглі. Мини хойрдгч классин кўўкдлі таарч кўўндљіхинь ўзід, би икір алњ болљ дотран байрллав. Номтыг кўўкд тґгілљ зогсад, хальмг келірн шўлгўд умшад, ду дуулад, Дорљ Антоновичин седкл байрулла. «Буульмљ уга, баатр угалм» – гиљ номтын ўлгўрлљ келсн селвг-сурємљнь ода мини педагогическ ухан-кўсл болљ ўлдлі.
Дорљ Антонович кўњкл ухата, билгті, тоомсрта, чик седклті, эвріннь кељіх кґдлмшт итклті кўн билі.
Хальмг імтнд нег цецн ўлгўр бііні: «Усна гўўнд заєсн хурдг, кўўні сіінднь імтн хурдг». Ґґрхн элгн-саднь, таньл-ўзлнь, нег хотна імтн, дару-дарунь бидн, оютнр чигн, бас золєад ирдг билівидн (тиигхд ґрк-бўлнь Куйбышевин нерті уульнцд біідг билі). Багшан хіірлід, эцкин дуран ґгсн кўн гиєід, івр кўндлдг билівидн. Ширі эргід сууєад, герин эзн Прасковья Дмитриевна кўўкд кўўні белдсн кањкнсн ўнрті хальмг ціієинь ууєад, холас шинљлід, келсн бўлін ўгинь соњсад, тагчг сананднь байрлад, ик сурєулин эрк алхад орљ ирсн ґцклдўрк сурєульчнрт иим ик оньг ґгчіснднь тењкін уга тевчід хандг билівидн.
Орчлњ мет мґњк ўнлт біідмн. Кўўні эркн єол ўнлтнь болхла, шагшавдын чинрті ірўн нерн, кўўні нер-тґр, цевр, ірўн седкл. Цуг эн чинрмўд ґґдін дамшлтта, ик медрлті номтд, Дорљ Антоновичд билі. Номт ўнлљ болшго ухан-седклин зґґр ўйнртін ўлдів – эннь гўн номин халхиннь дегтрмўднь. «Чикір бичлєні толь» – болхла, сурєуль-эрдмин, сурєулин багшнрт, оютнрт, седкўлчнрт керглддг толь болад біів. Нанд багшм бас эн толян уйдлєта бичітієір белгллі. «Канан Катид: Тґрскн келін дурлљ сурч, тґрскндін ачта багш болхитн, эртіс би медљ, эн дегтрін белглљінів. Павла Дорљ, 20.10.1973 љил».
Иигід, мини туст Дорљ Антонович іілдіч кевтієір бичсн ўгмўд ода кўртл уханас тас єархш. Нернь туурсн алдр номт, профессор Павла Дорљ сурєульчан љирєлин адрута хаалєд кґтлљ орулла. Номтын килмљті єардврт, сурєуль-эрдм багшасн бийдін шингіљ дасч авсндан, нанд иткснд кишгті, хґвті кўўнд бийін тоолљанав. Номтын сін чинрті, љирєлті хаалєнь ґсч, босч йовх ўйнрт ўлгўр-ўзмљ болљ йовтха! Тер љилмўдт мадниг Хальмгин ик сурєульд сурхд ректор Н.П. Красавченко біісмн. Эн цаєан седклті, цецн ухан-тоолврта єардач билі. Оютнрт болн багшнрт ик килмљін кўргдг бііљ. Хургин йовудт дањгин келдг билі «Его величество, студент. Его величество, профессор». Ямаран болвчн сурєульд хамгин єол кўн багш болн оютнр гиљ бас дањгин келдгнь соњслав. Эн туст чигн эндрк мана Хальмгин ик сурєулин ректор Б.К. Салаев цецн ухата, билгті, цаєан саната єардач. Хальмгин ик сурєулин љолаг бат кевір бірљ йовна.
Мана баг ик сурєулин тўрўн оютнрин тоод орна. Сурєсн, ном заасн багшнртан оньдин кўргсн ачинь мартлго, ўнн-цаєан седклісн ханлтан ґргнівидн. Тегід хальмгин ик сурєулин 50 љилин ґґнлі халун седклісн йґріљінівидн. Оньдин дґрвн цагт мана багшнр, оютнр, кґдлічнр менд-амулњ, сін-сііхн бііцхітн. Хальмгин ик сурєулин нернь холд тууртха! Нанла хамдан сурад, 1975-ч љилд тґгсісн улс:
1. Айтаев В.Д.
2. Бадмаева В.Д.
3. Бадаева Л.Е.
4. Башаева – Даваева Г.Л.
5. Батаева – Артаева С.Д.
6. Бамбарыкова – Дуброва Л.М.
7. Боргукова – Батырева Н.Н.
8. Гедеева Д.Б.
9. Давашкина – Амнинова Т.А.
10. Джинцанова Е.А.
11. Кегельтеева В.Л.
12. Мушаева О.М.
13. Мукабенов Н.Е.
14. Мичитова Т.А.
15. Очирова З.Г.
16. Уланкиева – Цохурова Н.Д.
17. Тимашова Н.Н.
18. Хейчиева Л.Д.
Цуєар бидн эврі кергін медід, кўцісн деерін йир цаєан седклті, эк-эцклі ідл цань уга килмљін тусхаєад, ухан медрлірн, дамшлтарн хувалцад, хальмг келндін кўчр хару улс болад, сурєульд багшнрин нер єарєад, тањєчдан тусан кўргљ йовнавидн. Хіірті багшнртан ханлтын шўлгін нерідљінів.

Далдгч љилин зунар,
Деед сурєульд орхар
Дигті тањєчин булњ болєнас
Дўўвр баєчуд Элстўр ирлі.

Халуч зўркті мергн багшнр
Хамг љирєлин байн дамшлтан
Ховлљ ґгсн тана сурємљтн,
Хаалєдм алтн љола болла.

Медрл номин уурхан сањгасн
Мадниг дасхсн багшнрин ачиг
Мґњкинд чеељлљ, йоснднь ўнлљ,
Медљ, ухалљ, ґврљ байснав.

Орчлњгин эргцд, љилмўд урсвчн,
Омглх учр маднд бііні.
Очра Уташ, Павла Дорљ, Мацга Иван
Олн ўйнрт ўлгўр-ўзмљ болтха!

Харњєу сґґд чигн герлін ґгсн
Хіірті багшнран оньдин магтнав.
Хальмг келні багш болсндан
Халун зўркнісн ханлтан ґргнів.


ЉИНЦАНА Екатерина,
Ірісін ачта багш,
Хальмг Тањєчин кўндті иргн

Видео