Заяч тавн теңгр

24-07-2020, 16:42 | Таңһчин зәңгс » Бурхн-шаҗна төрәр

«Усынь уухла, йосинь дахад йовх кергтә» гидг цецн үг бәәдг биший? Дөрвн зун җилин турш Иҗлин әмтәхн ус ууҗ, мадн орсин йос эврә йоснас үлү меддг болувидн. Христосин номд күн болһна барун ээм деер буй кеһүлх сәкүсн суудг, зүн ээм деер килнцд түлкәд орулдг шулмс суудг гинә. Мана үндсн ном-шаҗнд терүг дурасн юмн бәәний?
Күүнә юм сурч дасхсн эврә юман сурхнь деер гидг хальмг көгшдин келсн үг эс бәәнә? Зуг, ода цагин күүнә ухан-санан тиим биш, «Холын юмн сүзгтә, өөрин юмн сеҗгтә» гисн йосар бәәдг юмн. Эн һарциг умшчасн улан залата хальмгуд тиим биш гиҗ санад, эрт-урд цагин хальмг әмтиг харсч бәәсн Заяч тавн теңгрин тускар аль медсәрн цәәлһҗ бичх саната бәәнәв. Таднд соньн болхла, маднд нуулго медүлтн, улм гүн кевәр чигн үүнә тускр бичх арһ бәәнә. Зуг бурхна номин үг бичәтә болсар, эн газетин халхиг бузр һазрт хайлго, деернь юм тәвлго бәртн. Керг уга болхла, һарһад хайх биш, цевр һазрт авад шатачктн!
Хүвсхлин (революцин) өмн мана улан залата хальмгуд олн бурхдыг тәкәд йовсн деерән нег онц зург-шүтән – тавн теңгрт зальврдг бәәҗ. Тер тавн теңгр гиснь күүг төрснәс үкх күртлнь сүүдр мет дахад йовад, харсад бәәдг тавн сәкүсн болдг. Эн күүнә тавн сәкүсиг «Заяч тавн теңгр» эс гиҗ «Хамт (Хамдан) төрсн тавн теңгр» гисн нерәр мана өвкнр меддг бәәҗ. Эн үгинм герч болхнь – нег җил өмн Хальмг Таңһчин күүнә герт олдсн тод бичгәр бичәтә ном-судр. Терүнд эн бурхдын нерд бәәнә, теднд зальврад, саңгин идәнә утаһар сән гидгәр тәкҗ күч өгдг ном чигн бәәнә.
Хальмг күн болһниг сәкч йовдг тер тавн теңгрин нерн чинр хойрнь иим: зүн сүүд суусн түрүңк теңгриг «Эк теңгр» нерәднә. Эннь гергчүдин тохмин теңгр болна. Наһцнрин күч тогтаҗ хадһлх сәкүсн мөн. Хойрдгчнь – «Әмн теңгр». Эн теңгр күүнә зүркнд сууҗ, күүнә әмнә күч харсч бәәдг. Һурвдгчнь – «Эцк теңгр». Эннь күүнә барун сүүд сууҗ, авһнрин күч тогтаҗ хадһлх сәкүсн мөн. Дөрвдгчнь – «Орна теңгр». Эн теңгр күүнә толһан оран үсн деер суудг болна. Хамгин сүүлңкнь – «Оңһн сүлд теңгр». Эн теңгр күүнә барун ээм деер сууҗ, хамг бий-цогцд харшлх юмнас эзән харсч, өшәтн дәәсиг дардг күчн иктә нег сәкүсн теңгр болна. Эн тавн теңгрин күчәр күн әмд-менд йовдг гиҗ бичәтә.
Бурхна номиг сәәнәр меддг күн эн тавн теңгрин зәрмиг көөҗ чадхла, эзнь зер-зев угаһар, алх талдан нөкцл угаһар чигн өңгрәд оддг гиҗ хуучн домгт келгднә. Үлгүрнь: кезәнә Төвд орна нег ик хан ширәһинь эзләд авх түшмлтәһән темцлдҗ бәәв. Мектә-ухата түшмлнь «Заяч тавн теңгриннь» хойриг көөһәд, хаанд өөрдсн уга болвчн, терүг алсн болдг. Кезәнә мана хальмг көгшд күүг өрчәр түлкдго, хойр ээмәр чичдго, толһаһар чигн цокдго бәәҗ. Эн йосна учрнь юундв гихлә, өргн ухата цецн хальмгуд эн тавн Заяч теңгриг күүнә бий-цогцас көөҗ алхас әәдг бәәсн санҗ. Терүнәс үлү толһа-махла хойртан күүнә һар күргдго бәәҗ. Тавн теңгр эзән хайвза гиһәд…
Эн «Заяч тавн теңгрт саң өргх оршв» гидг Номиг дөрвн өөрдин Богд Багш V Дала Лам бичҗ олна күртәл болһв. Тер номиг мана ухата мергн гелңгүд төвд келнәс орчулад, делгрңгү умшдг бәәснә тускар дала медә одаһин цаг күртл бәәнә. Бас немәд келхд, «Хамт төрсн тавн теңгр» хальмгудын келц үг болсн «тавн сүмсән алдув», «тавн сүмсн тарх» гисн үгмүдлә залһлдата бәәдг. Эннь кезәңк бөөһин шүтлһин күүнд олн сүмсн бәәдгин үзллә холвата бәәсн бийнь, «Заяч тавн теңгрлә» чигн бат холвата. Иим учрар мана өвкнр, хальмгуд, эн тавн сәкүсиг сәәнәр медәд, теднд номан умшҗ зальврад, төгәлң бәәсн өшәтнәсн үлү сүр-җивхлңтә бәәсн бәәҗ.
Өдгә цагт шаҗн-номин делгрлтд харшлх харш-тодхр уга болҗахла, мадн, хальмгуд, эн кезәңк йосан сергәҗ, Заяч тавн теңгриг шүтәд йовхла, ач-тусинь күн болһн эврән медәд авх. Иткв, эс иткв, медв, эс медв, эн тавн сәкүсн хальмг күн болһниг сәкәд, хәләһәд, әмн-насинь харсад бәәдг юмн. Орс эс болхла, эврә йосн-сойлан эврәһәрн медҗ, үнлҗ, терүндән иткҗ, баһчудт медүлн күргҗ келәд бәәхлә, эннь мана хальмгудын бийән харсад авх сән арһ болх. Иигәд эс йовхла, бурхна номин күчәр нег келн-улс болад эс ниилхлә, аав-ээҗнримдн нерн мартгдад, уңг-тохм тасрад, малч уга махлата мал мет һазр-делкәд гесән дүүргхин төлә тарад йовх әмтн болхм.

Сетән Дорҗ

Видео