ШАГШАВДЫН СҮҮР ЯМАРАМБИ?

02-09-2020, 13:13 | Таңһчин зәңгс » Бурхн-шаҗна төрәр

Алтн делкә деер бәәҗәх күмн-әмтн дотр түрүн уга кезәнәһәс авн ода күртл сүзгтә күүнә әрүн йовдл чинр иктә күндтәд үзгдн тоолгдҗ бәәдг мөн. Тер нүл-килнц уга үүл-йовдлыг мана хальмгуд «шагшавд» гиҗ нерәддг бәәҗ. Эн үг юн учрта болдгиг бидн ода цәәлһҗ өгий.
Эврә келәрн баатрльг дуулвр «Җаңһриг» умшсн күн Арслңгин Арг Улан Хоңһрин эк әрүн шагшавдта (с чистой нравственностью) Гернзлиг меддг болх. Зурһан насн деерән Җаңһр Бөк Мөңгн Шигшрһин зәрлгәр Байн Күңкән Алтн Чееҗин аду көөхәр һарад, ноолдад темцлдсн хөөн сумна шав авч үкн гиҗәҗ. Тер цагт Хоңһр Җаңһриг экүрн авч ирәд, эмнх-домнхиг сурад бәәв. Хоңһрин экнь, Гернзл, һурв алхад аввчн, сумн күцц һарсн уга. Тер цагт Гернзл, әрүн шагшавдта күн болв чигн, баһ насндан аҗрһ иңгн хойрин ниилхиг хәләсиг санад, тер йовдлан гемшәһәд авч, дәкн һурв алххлань, сумн һарч одв. «Җаңһрт» энүнә тускар иигәд келдг:

Хәрәд ирсн хөөт җилд
Хаврин эмнг гүүдән сахар эргҗ йовад,
Аҗрһ гүүнд һарсиг тачаҗ харсар
Һарл уга бәәдг биз? – гиһәд
Һаран намчлн сөгдәд суухла,
Сумн унад одв.

Эн йовдл юуна үлгүр болҗахв гихлә, өөрд-хальмгин күүкд улсин шагшавдын бат сүүр, нүл-килнц уга йовгчин чинр иктә темдг мөн. Ода теднәс үлгүр авх кергтә.
Хүвсхлин (революцин) өмн мана хальмгуд ик әрүн шагшавдта улс бәәҗ. Йир һарсн көгшдтә күүндәд, теднә санад келсинь ашглхла, тер цагин хальмгуд худл-хуурмг уга, нег-негнәсн хулха, була-деерм кедг уга бәәсн санҗ. Йөрәлән келхлә, «Арвн хар нүүлән тевчҗ, арвн цаһан буян делгрүлҗ йовтн» гиҗ йөрәдг бәәҗ. Эн арвн буйнта үүл юунас һардв гихлә, шагшавдас һардг мөн. Тегәд, «шагшавд» гисн юмби гихлә, бурхна номин үг болна. Учрнь гидм болхла, «бийән бәрх» гисн. Әмтә юмна әм хара зөңдән эс таслхла, эс өгсиг эс авхла, гертә күүнд эс җилвтхлә, худл-хуурмг, хар сана, хорта сана эс эдлхлә, хов-җив эс зөөхлә, хармнад сурсиг эс өгхәс цеерлхлә – буйнта үүл болна. Зуг терүг сәәнәр бүтәхин төлә күн болһн бийән бәрх йоста.
Бийән номин йосар эс бәрхлә, уяһасн алдрсн ноха кевтә энд-тенд гүүҗ, аҗг седклән алдад, медв эс медв – олн нүл-килнц һарһҗ, сүүлднь ик зовлңла учрхнь маһд. Бийән бәрх гисн келхд амр, кехд йир берк-кецү юмн. Күүнә седкл тогтун эс болхла, бийән бәрх ямаран арһ бәәхв? Тер төләд хамгин түрүнд эврә седклән номһрулх, тогтун болһх кергтә. Мана Бурхн Багш наһц эгчдән ном әәлдҗ өгхдән иим зәрлг болв:

Килнц ю чигн эс үүлдәд,
Буй хотл төгс үүлдҗ,
Эврә седклән оһат номһрул,
Эннь бурхна шаҗн мөн.

Бийән бәрҗ, әрүн шагшавдта болсн нег гелңгин тускар Ар Моңһлд йовхдан би иим домг соңслав: «Эрт-урд цагт нег дәәч нойн цергән дахулҗ йовад, зууран харһсн нег бичкн балһсиг нураһад, дәәләд авв. Цергнь дерм кеҗ, кү алҗ йовхлань, хурлын өөр диянд (медитацд) суусн нег гелңгиг үзсн болҗ. Дәәч цергин нойнь сана амр суусн гелңгүр довтлад ирәд, мөрнәсн бууҗ, көөрәд келв: - «Мини нер соңсм цацу делкән әмтн чичрн тарад зулцхана! Чи яһад нанас әәлго энд суунач! Би нүдән чирмәлго чамаг үлдәрн балв чавчад авх күн болдув!». Тиигәд келснднь гелң бат седкләр иим хәрү өгв: - «Та тиим күн болхла, би чавчгдад бәәсн бийнь нүдән чирмәшго күн!». Эн үг цергин нойна ухаг невтлн орҗ, Бурхна номин күчн дәәч цергин күчнәс үлү болдгнь ил медгдәд бәәв. Дәәч нойн цергән хураҗ, деерм-булаһан уурч йовҗ одв», - гиҗ тер домгт келгднә.
Эн домгин һол утх-чинрнь ямарамби гихлә, бийән бәрҗ, әрүн шагшавдын йосар йовх күн кедү чинән керцгә догшн дәәсн учрв чигн, үлү күчтә болх. «Уур күүг зована, уул мөриг зована» гиҗ хальмгуд келнә. Уурлад, аздлад, һацад, алятад гүүсн күн бийән бәрҗ чадлго, олн буру юм һарһҗ зовлң үзнә, эврә төрл-садан чигн генүлҗ зоваһад бәәнә. Мана өвкнрин дәәч зөргнь, дииләд йовх күчнь хар чидлд биш, шагшавдын, бийән бәрхин ик күчнд бәәсн санҗ. Өдгә цагт бидн цуһар һазадын әмтнәс үлгүр авлго, эврә өвк-деедсин йовдлас күч авч йовхла, харшлх зеткр-тотхр амрлҗ, аав-ээҗин заян-сәкүсн маднд туслҗ бәәх мөн.

Сетән Дорҗ

Видео