Шинҗәнәс ирсн зун цаһан хадг

14-10-2020, 16:10 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Одахн Хальмг Таңһчин Толһач Хаска Батун медлд хальмг кел делгрүллһнә хүүвин сүүр болв. Терүнд хальмг кел босхҗ авлһна, дорас өсч йовх баһ үй төрскн келән дасхиг урмдуллһна, баахн бичәчнриг дөңнлһнә болн нань чигн чинртә төрәр өргн күүндвр болв. Сүүрт орлцачнр секдлин киләсән медүлҗ, эндр бидн төрскн келән хадһлҗ эс авхла маднас талдан күн эн төриг хаһлшго гиҗ темдглсмн. Хальмг кел делгрүллһнә төр хаһлхин төлә мана ууһн бичәчнрин үүдәврмүдиг барас һарһҗ, эндр төрскн келәрн бичдг бичәчнрт урмд өгч эднд дөң-тусан күргхин тускар келгдв. Шидр бидн Әрәсән болн Хальмгин бичәчнрин «Шинрлт» ниицәнә гешүн Осорин Утнаснла харһҗ күүндәд, эндрк хальмг утх зокъялын болн хальмг кел хадһллһна төрмүдәр ухан-тоолврарн хувалцхиг сурвидн.
- Хальмг кел хадһллһна төр ик бачм төр болҗана. Мана келн – энтн мана чирә, ээҗин үснлә әдл болҗана. Күн болһн бий деерән даавр авад, хальмг келән дасх зөвтә. Мана һарт амн үгин зөөр эдләд төрскн келән хадһлх керг күцәлһн бәәнә. Хальмг улсин алдр «Җаңһр» дуулвриг, тууль, үлгүрмүд, домг чееҗләд авх кергтә. Йорал уга суулһд ус кехлә, терүг дүүргҗ болшго гиҗ келдгәр, хальмг келән усн-цасн болтлан дасх кергтә. Эк-эцкнр хамгин түрүнд гертән күүкдтәһән күүндх зөвтә. Гертән өдр болһн төрскн келән соңсад бәәхлә тернь чикнднь иҗлдҗ, тодлҗ шиңгрҗ үлдх. Мини тоолврарн төрскн келән дасхд амр, юңгад гихлә тер мана цусн дотр бәәх юмн болҗана. Ик-бичкн уга, эгл-ик ахлач уга, баахн-көгшн уга цуһар эн төрт орлцҗ седклән тәвхлә бидн мана аав-ээҗин төрскн келиг хадһлҗ чадхвидн, – гиҗ мана күүндврин эклцд Утнасн эгч келв.
Осорин Утнасн хальмг һазрт 1993-ч җиләс авн бәәнә. Эн Китдин Шинҗәнә Эрин Хәврһ нутгин Тәвлхт Моңһл Сумнд төрсн болдг. Нааран нүүҗ ирснәс авн эн «Дееҗ», «Күүкн хәәр», «Үвлин цецг» гидг дегтрмүд барлсмн. Хальмг олн-әмтнә шүлгч Шугран Вера энүнә үүдәврмүдиг өөдәнәр үнлҗ, шүлгүднь эврә кев-янзта, хурц келтә, умшхд соньн, ухата гиҗ темдглнә. Билгтә шүлгчин зәрм шүлгүднь дуунд хүврәд, олн-әмтн дунд тааслт олсмн. Шүлгч Хальмгин нертә көгҗмч Манҗин Аркадьла болн баахн дууч Увшан Адьянла үүдәгч халхар залһлда бәрнә. Эн хаврар пандемий эклсн цагт Манҗин Аркадьла хамдан «Эн цуһар хәәр» гидг ду һарһв. Нидн Осорин Утнасн ончта өөнән темдглсн билә. Тегәд өөнд нерәдҗ дәкәд нег дегтр барлх санан билә гиҗ келнә. Болв өдгә цагт дегтр барлна гидг зөвәр чинртә төр тегәд тер санаһан күцәхд берк. Тегәд хальмг кел делгрүллһнә сүүрт хальмг бичәчнриг дөңнҗ дегтрмүдинь барллһна төр хаһлгдхла баһ наста шүлгчнр, бичәчнр һарад чигн бәәх. Бичәчнрт дөң күргхлә тернь ик омг өгхмн гиҗ Утнасн тоолҗана.
Сүл җилмүдт Моңһлд, Китд, Өвр Моңһлд бәәдг мана ахнр-дүүнр хальмг улсин амн үгин зөөрәр, «Җаңһр» дуулврар икәр соньмсҗ бәәнә. Шинҗәнд бәәдг хальмгуд нег цусн, нег махн болҗах хальмг ахнр-дүүнртән ирҗ, Иҗл һолын көвәд мөргҗ мана өвкнр бәәсн һазриг нег дәкҗ болв чигн үзхнь гиҗ санна. Хальмг һазриг санҗ, хальмг ахнр-дүүнртән нерәдҗ эдн шүлг болн дуд үүдәҗ һарһна. Тиигәд теднә бичсн шүлгүдиг Осорин Утнасн цуглулад, «Теегин герл» седкүлд барлна, Хальмг радиод умшна. Энүнә келсәр, Шинҗәнә билгт Канругин Цедн Дорҗ хальмг ахнр-дүүнртән нерәдсн шүлгүдән барлхар бәәнә. Хальмг Ик сурһулин хальмг келнә болн дорд үзгин институтын һардач Лиҗин Мингиян тер хураңһун нүр үгинь бичв. Тод болн кирл бичгәр барлгдх хураңһу «Белг» гиж нерәдгдхмн. Харм төрхд, Цедн Дорҗ мана таңһчур ирәд уга.
Осорин Утнасна тодлврар нег дәкҗ Астраханск мүҗд бәәдг хальмг баахн залу Шинҗәнд одад ирв. Тенд ик холас ирсн күндтә гиичнриг ова деер тосад, аав-ээҗнр үмсәд-теврәд, ик гидгәр күндлнә. Тегәд тер залуг тенд ач иктә гиич гиҗ тосад, өвкнриннь авг-бәрцәр тооһад, Иҗлин көвәһәс ирсн ах-дүүдән суулһх орм олҗ чадлго бәәв. Тегәд тер хәрхиннь өмн ова деер һархларн татх хадг уга болхла өмсҗ йовсн киилгән шуулад, тенд уйсн бәәҗ. Нег цусн-нег махн ахнр-дүүнртән бәәһәд, өдр болһн төрскн келән соңсҗ чикнә хуҗрнь ханҗ, седклнь байрар дүүрч тер күн оңдан күн болҗ хәрҗ ирсмн. Тегәд Утнасна тоолврар, хальмг келән дасх саната баһчудт Моңһлд, Шинҗәнд, Өвр Моңһлд бәәдг ах-дүүнртән золһҗ тендәс омг авх кергтә. Сүл җилмүдт баһчуд интернет олзлҗ хальмг келән даслһна эв-арһс үүдәҗ һарһна, моңһл дуд соңсна, тернь бас эн чинртә төр хаһллһнд ик урмд өгчәхнь маһд уга гиҗ шүлгч тоолна.
Мана күүндврин йовудт пандемий учрсна тускар бидн бас күүндвидн. Эн хальдврта гем учрад күн болһна җирһлд харшлт учраҗ, кесг сана күцәлһнд үлмәһән күргв. Нарт-делкәд бәәдг улст эн гем эндр күртл ик әәмшг учраҗана. Эн күчр болн үүмәтә цагла буйнч секдлтә улс баһ тетквртә, җирһлин күнд таалд туссн болн уга-яду әмтнә тускар ухалҗ дөңгән күргхәр шунна. Тиим улсин негнь Осорин Утнасн болна. Эн күүкд күүнә седвәрәр Шинҗәнд бәәдг хальмг улс хойр өдрин туршарт 500 миңһн арслң цуглулҗ, Хальмг Таңһчд бәәдг улст демән күргв. Шинҗәнд бәәдг Байсху залу – олна үүлдәч, гемтә-шалтгта бичкдүдт дөң күргдг буйнч седклтә күн болна. Утнасн эгч терүнлә таньлдҗ, бичг авлцад, хальмг һазрт бәәдг улст дөң күргх кергин седвәр татсмн. Ут тоодан 185 өрк-бүлд, һанцарн бәәдг медәтнрт, күнд бәәдлд туссн күүкд улст эдн дөңгән күргв. Эн буйнч седклин кергиг эдн «Зун цаһан хадг» гиҗ нерәдв. Гемтә-шалтгта бичкдүдин саңгин ахлач Эльза Шамова, җирһлин күнд таалд туссн күүкд улст дөң күрглһнә төвин һардач Наталья Аккай, таңһчин социальн делгрлтин болн көдлмшәр тетклһнә министерств дөң керглгдҗәх улсин то-диг тогтав. Тиигәд, хол Шинҗәнә һазрт йовх ахнр-дүүнрин дем эн күчр цагла чидл-омг өгсмн.

ДООҖАН Наталья

Осорин Утнасн

Мини Элст

Буурл теегин киисн болсн
Бумбин орн Элст минь,
Байр, җирһл бүүрң бәәсн
Буйн кишгтә Элст минь.

Маңна деерән нар тоссн
Мини Элст сарул Элст,
Саңма деерән сар саатулсн
Мини Элст сәәхн Элст.

Өргн таңһчин нер өргсн
Өргмҗ ик Элст минь
Өөр холын бахмҗ болсн
Өнр мөңк цецгәрсн балһсн.

Экин халун өвр болсн
Эңкр дулан Элст минь,
Эмнг теегин кеермҗ болсн
Эркмсг сәәхн Элст минь.

Хамг олндан җирһл өгч
Хадг деерән йөрәл өргсн,
Хотл дундан делкә багтаҗ
Хәәрин дун зүркнәс цальгрсн.

Төр шаҗан делгрүлсн
Мини Элст, тәәвң Элст!
Түүҗ деерән нерән туурулсн
Мини Элст баатр Элст!


Эн цуєар хіір

Ґрўн мандлсн нарн,
Ээљин ўнрті салькн,
Эн чилгр ґдр –
Эн цуєар хіір!

Теегт белчсн сўрг,
Тењгрт ниссн шовуд,
Эн цевр аєар –
Эн цуєар хіір!

Чамаг сансн зўркн,
Намаг хіісн седкл,
Эн дуулсн дунд –
Эн цуєар хіір!

Љивр урєасн насн,
Љирєл угтсн хаалє,
Эн сііхн нутг –
Эн цуєар хіір!

Видео