Нертә номтын ик күцәмҗ

02-02-2021, 09:38 | ---

Тер мет Тамара Тавиновна Яшкулин района күндтә иргнә өөдән нер зүүнә, Хальмг ик сурһулин болн экономическ дацнгин номтнрин хүүвин гешүн болҗ олн халхар үүлдҗәнә.
Профессор Тамара Цатхланова Хальмг Таңһчд ик сурһулиг делгрүллһнд, экономистнр-финансистнриг болн залврин халхин мергҗлтнриг белдлһнд ик нилчән күргҗәнә гиҗ экономическ дацнгин профессормуд болн багшнр, Хальмг ик сурһулин төгсәһәчнр онц темдглнә. Номин болн дамшлтын шинҗллһнд улм өөдән күцәмҗд күрдг, гүн медрлтә номт гиҗ хамдан көдлҗ йовдг багшнр күндлнә. Үүрмүдләһән, баһ наста номтнрла хамдан экономикин болн үүлдвриг заллһна тиңкмин көдлмшиг өдгә цагин кемҗәнд бүрдәхәр седнә. Цуг эн төриг Тамара Тавиновна олн җилин дамшлтан, хоршасн эв-арһан олзлҗ амрар күцәнә. Энүнә тускар бидн одахн номтла күүндвр келәвидн.
-Тамара Тавиновна, экономистин эрдм яһад шүүҗ авлат?
- Экономист күн эдл-ахуг яһҗ делгрүлхин, бәәдл-җирһлиг яһҗ ясрулхин тускар селвг өгнә, тегәд энтн ик дааврта болн олн әмтнд ик туста эрдм болҗана. Тиигчкәд мини элгн-саднас, таньл-үзләс зәрмнь экономистнр болҗ көдлҗ йовла. Эдн бас нанд селвгән өгч йовла. Тиигәд тавн җилдән ик сурһульд сурад, тааста эрдмәрн медрл хоршалав. Түүнә төлә мана багшнрт ханлтан өргҗәнәв. Зәрм нәрн тоотыг эдн маднд, оютнрт кесг дәкҗ цәәлһҗәсмн, тегәд бидн гүн медрл хоршалавидн, мана багд кесг оютнр сәәнәр сурч йовла.
Тегәд ик сурһулян 1979-ч җилд төгсәснә хөөн нанд багшнрм цааранднь аспирантурт сурх селвг өглә. Болв дамшлтан чигн авх кергтә билә, тегәд би түрүләд Яшкулин района «Кормовой» совхозд ах экономист болҗ нег җилдән көдлүв.
Тер эдл-ахуд услврин һазрмуд өргнәр олзлгдҗала, малын хотын сән урһц авчала. Талдан чигн әңгүд сәәнәр көдлҗәлә, дундын шин школ үүлдҗәлә. Тегәд тенд көдлхд тааста, соньн болв.
- Зуг удл уга таниг аспирантурт ортха гиҗ ик сурһульд дуудв, тиим эсий?
-Мел тиим. Хальмг ик сурһульд тиигхд, эндр өдр чигн номин кадрмуд өсклһнд һол оньган өгчәсмн. Тегәд би 1980-ч җилд Мордовск ик сурһулин аспирантурт шүүврән өгәд орув. Дәкәд терүг төгсәһәд, номин кандидатын диссертациг харслав. Тиим нәрн номин көдлмш күцәхин төлә би Москвад чигн одад, Ленинә нертә дегтрин саңд ховр-ховр дегтрмүд олҗ авад белдҗәләв. Тиигҗ мини номин хаалһ эклсмн. Хөөннь төрскн ик сурһульдан багш болҗ көдлдг болув. Тиим кевәр ик сурһульд бийән сән кевәр үзүлхлә, эврә эрдмәрн соньмсхла, номин хаалһар үүлдҗ болхмн, тиим селвгиг би ода школан төгсәҗәх арвтнрт өгх биләв.
Ик сурһулин багш тасрхан угаһар мергҗлтән өөдлүләд бәәх зөвтә. Тегәд би 1990-1993-ч җилмүдт нарт-делкән грант шүүҗ авад, Европин нертә вузмудын негнднь, Гумбольдтын нертә Берлинә ик сурһульд, Германьд хойр дәкҗ дамшлтд одлав.
Немш номтнрас би дала туста юм дасҗ авлав, эдн көдлмшән кинәнәр кенә, цуг тоотыг йилһҗ авна, тер эв-арһинь би бас дасҗ авлав. Үүлдвриг заллһна өдгә цагин шин кесг эв-арһинь эдн цәәлһҗ өглә, талдан хәләцлә, дамшлтла таньлдхд кезә чигн номт күүнд туста болна. Немш кел чигн һурвн җилин эргцд би сәәнәр дасҗ авлав, тер дамшлтан би ода эврәннь аспирантнртан, баһ наста номтнртан цәәлһҗ өгчәнәв.
Дәкәд 2013-ч җилд бас нег дамшлһ Чехий орн-нутгт: Прага балһсна экономикин болн менеджментин ик сурһульд авлав. 1999-ч җилд номин докторин диссертациг Шаңһа цергллтин Әрәсән академьд харслав.
-Хальмг ик сурһулин һардвр танд эврә номин школ бүрдәх селвг өглә, тер селвг туста болви?
- Тиим. Ода мини һардҗах номин школын ханьд һурвн профессор, 15 доцент, аспирантнр орҗана. «Экономик болн инновацин ул деер кесг салвриг болн комплексиг заллһн» гиҗ эн нерәдгднә. Номин кадрмуд белдлһнә болн сурһулин, номин-методическ, сурһмҗин үүлдвриг күцәхин төлә эн школ үүлдҗәнә. Шинҗллтиг делгрүллһнә өдгә цагин сән эв-арһ эн болҗана, номтнриг хоорнднь хамцулна. Школын номтнр 2030-ч җил күртл Хальмг Таңһчин экономикин делгрлтин стратегий белдлһнд нанла хамдан шунлттаһар орлцла.
Таңһчин йосна органмудт болн бизнест көдлҗәх аспирантнр номин кандидатын цолыг мини һардврт харсла, эдн бас номин школын ханьд орҗана, энүнә медлд болдг номин конференцст болн нань чигн керг-үүлдврт орлцҗ дамшлтарн хувалцна. Школын гешүд Әрәсән номин саңгудла өргн нөкцлт күцәнә, эн туст баһ наста номтнр болн аспирантнр номин соньн көдлмш яһҗ күцәхин туст сән дамшлт хоршана. Эдн дунд билгтә, седвәртә улс баһ биш, эднә шинҗллтин өдгә цагин янзта өргн көдлмшинь онц темдглхәр седләв.
Мана оютнр болн магистрантнр җил болһн дамшлт авхар Әрәсән, Казахстана болн Чехийин вузмудт одна. Мана тиңкмин багшнр бас һазадын орна вузмудт, тер тоод Чехийд, Кипрт, Китдт, лекцсән умшна, нөкцлтән гүүдүлнә.
-Тамара Тавиновна, тана һардврт бас аспирантур үүлдҗәнү?
- Урднь бидн талдан вузд одад, аспирантурт сурчасн болхла, ода мана оютнр сурһулян чиләснә хөөн энд төрскн ик сурһульд цааранднь мергҗлтән өөдлүлҗ чадҗана. Би ода «Экономика» гидг зөрүллтәр аспирантуриг һардҗанав. Тер мет магистрин кесг көтлврәр оютнран белдҗәнәв. Мини һардврт номин докторин болн кандидатын 17 диссертац харсгдла. Хальмг Таңһчин экономикин делгрлт – мини номин шинҗллтин һол төрнь болҗана.
- Дәкәд та Әрәсән болн һазадын орна вузмудын номтнрла хамдан оютнрин төлә сурһулин кесг дегтр барлҗ һарһлат. Теднәс һурвн дегтриг Әрәсән номин министерств онц темдглв яһв. Тиим олн янзта көдлмшт цаг яһҗ олдна?
-Номт күн кесг төрәр соньмсҗ шинҗллт кеҗ, статья болн сурһулин дегтр бичлһнә төлә цол олҗ авх зөвтә. Эврә эрдмәрн күн икәр соньмсхла юуна төлә чигн цаг олҗ авна. Залврин, арһлачнрин үүлдврин тускар бичсн кесг дегтриг Әрәсән номин саңгуд дөңнәд, төсв өгнә, тегәд шин дегтр үүдәхд оньдин таалта болн таасмҗта.
-Өрк-бүлтн танд дөң болну?
- Мел тиим, өрк-бүлин дөңнлт угаһар тиим дала юм күцәҗ чадшго биләв. Мини көдлмшт өрк-бүлм оньдин урмд өгнә, зеенрм нанд байр үүдәнә. Хойр күүкм болн Александр залум, Әрәсән зурачнрин ниицәнә гешүн, нанд оньдин түшг болна.
- Тамара Тавиновна, ончта өөнләтн йөрәҗәнәвидн, кеҗәх кергтн уралан йовтха, өрк-бүлтәһән, элгн-садтаһан, үүрмүдтәһән сән-сәәхн бәәтн!

ТҮРВӘН Һуна

Видео