Окн Тењгрин аршанд Олн-імтн кўрттхі!

11-02-2021, 16:29 | Таңһчин зәңгс » Сойл

Цаєан – хальмг улсин байрин ґдр. Учр-утхнь ямарамб гихлі, кезін-кезініс нааран орчлњгин йосар эврі зањ-авъясар ґґрд хальмг улс хаврин эклц угтљ кедг байриг Цаєан гиљ нерідсн болдг. Ўвлин киитніс, шуурєн-боранас гер-бўлтієін, дґрвн зўсн малтаєан менд-амулњ єарсндан байрлдг біісмн. Тґрскнч седклті, авъяс-зањшалмудан медљ тодлљ авх саната, хальмг келін дасхар, делгрўлхір бііх баєчуд дегтріс, газетіс, ээљ-аавасн болну энўг дасљ авх зґвті. Ґдгі цагт хальмг улсин уул авъясмуд, сойл хадєлдг улс мана аавнр-ээљнр болљана.

Эдні љирєлин хаалєднь Тґрскін харсгч Алдр дін, тґрскн єазр-уснасн хар гґрір туугдлєн, киитн сиврин єазрт тамин зовлњ эдллєн, нань чигн му юмн ўзгдсн болљана. Тер бийнь мана кґгшд сувсн болсн сойлан, келін хадєлљ єарсмн. Мана кґгшн ээљ маднд, эвріннь ачнр-зеенртін, Цаєана байрин ґмн ґргнд Цаєан Сарин байрин тускар ціілєљ келљ ґгв. Кґгшн кўўнлі кўўндсн кўн керсў ухата болхнь лавта. «Ґндр уул деер єархла – нўдні сергмљ, ґвгн кўўнлі кўўндхлі – чеељин сергмљ» гиљ хара биш келсн ўг бііні. Эн келвриг баєчуд умшад бийдін тодлљ авх гиљ сангдна.
«Цаєан» гидг ўг хальмг улсин келнд йир сііхн ўндсті ўг. Цаєан гисн тењгріс шињкн унсн цасн мет, ірўн цевр зўсн болн дўр. Цаєан хурє белглхлі сін йорта белг. Ґрк-бўл болєнд цаєан тосн, ўсн-ґрм, ээдмг-хґґрмг, іірг-чигін, хґґні цаєан хорєнд шарад болєсн боорцг болн ўсні зўўті талдан чигн кесг зўсн хот хальмгуд белдні. Ямаран чигн ґрк-бўл єалдан ґґк хайљ кўњшў єарєдг бііљ. Цаєан ґдр ґрўн эрт босдмн. Эрт босад цаєана ціієін чанад, деељ бірід, герин эзн залу ўўдні эркиг барун кґлірн алхад, деегшін Окн Тењгрт нерідж ціієір деељ ґргх зґвті.
Идін-чигін элвг болљ,
Эзнь мґњк нас зўўљ,
Љил болєн љил-ґґн немгдљ,
Эсрњ эн ґдртін цаєаєан кељ,
Окн Тењгрин аршанд
Олн-імтн кўртљ,
Амр-ањхун бііљ,
Амулњ эдлх болтха!- гиљ йґріл тівні.
Кўн болєн белгін бірід, шуугад-ниргід, нег-негніннь герўр орад, цаєаллдад, мендлід, эркн сііхн йґрілін тівід, байран кецхіні. Цаєан Сарин ґдрмўдт гер-гертін орлдад, боорцг-тоєшарн белгін ґглцљ, нір-наадан єарєдг біісмн. Цаєана боорцг йирин кедг боорцгас оњдан, олн-зўсн болна. Єалуна баасн – хавр авч ирдг боорцг, єалун нисід ирснь ўзгдхлі дікљ ўвл уга. Хуцын толєа – хуц гисн сўргин эк мал, малын ґслт мґрідљ кељіх йорта юмн. Љола – тернь эклц чилгч уга, ут љирєл гиљ йорлљ кегдљіх боорцг. Хорха боорцгиг кехлірн мал-аєурсн хорха мет то-тоомљ уга болљ ґстхі гиљ йорлад кељіх юмн. Кўўнд белг ґглєні учрнь ямаран гихлі, сін седклин авъяс бііљ. Кен ахан кўндлсн, кен баєан эрклўлсн ўр-ґњг улс хоорндан иньг-амрг бірлдх иим сііхн гўн утхта болна. «Ўвліс менд єарвта?» – гиљ імтн нег-негнлірн мендлдмн. Хойр хальмг харєчкад, барун єариннь ханцан атхљ тер єаран дота бийдк тоха кўртлін харєулдмн. Тўрўн мендлсн насарн бає кўн барун ґвдгін дарљ чґклід, хойр альхан намчлад мањнадан кўргдг йоста. Ґрўєір ирсн гиичнртін цаєана ціієін кеєід йґрілєчкід, махна йґріл тівхлірн тевшті махиг сањгин идієір ірўслчкід, ўўдн тал хілієід зогсад ґвгн кўн йґріл тівдмн. Цааранднь єалд ґґк хаяд деељін ґргід тўрўлід кґгшдт мах тівчкід: «Зе кўн зееєін біртн!» – гиєід єурв дікљ хіікрдг. Зеенрт хґґні шиир атхулад бірўлні (зеенр олн болхла, хавста мах бірўлдг). Наєцхнь бііхті болхла теднд мал заадг. Баєчуд онц цуглрад биилід, дуулад ніірлдг бііљ. Цаєанла цасн біісн бийнь ичініс зурмн єардг гиљ хальмгуд иткні. Тернь орта, хавр эклсиг ањ меддг біісмн.
Іркін цацсн цагт цацлан єал-єулмтд, Деедсин олн бурхдт неріддмн. Хґґннь кґгшдт кељ ґгдмн.
Кґгшд идін-чигіні ур-деељ бірљ, амулњ-љирєлті йовхиг деедсіс сурдмн. Тиигід хальмгуд бўкл сардан цаєалад ніірлдг біісмн.
ХУДАН Булєн,
Элст балєсна «Незабудка»
бичкдўдин садын хальмг келні багш

Видео