Норзуна Овшин туурмҗта йовдлыг шинҗлхәр

12-10-2021, 14:43 | Общество

Эн сарин 5-д Әрәсән һазр-зүүһин ниицәнә (Русское географическое общество) салврин толһач Ванькан Алексей, хальмг кел делгрүллһнә Төвин толһач Корнин Геннадий, Хальмг ик сурһулин багш, доцент Омакан Эллара харһад күүндвр тогтасмн. Харһлтын һол учрнь ямаран гихлә, эн җил хальмг номт Омакан Эллара XIX–ХХ-ч зун җилин эклцәр әмдрҗ бәәсн хальмг ик-дөрвдә зәәсң Норзна Овшин туск шинҗллтин мөрә шүүҗ авсмн.

Эн төсвин күслнь «XIX-XX зун җилмүдт Әрәсән һазр-зүүһин ниицәнә гешүн Норзна Овшин Лхасур кесн һурвн зуульчллһ: нууц Төвдин зургуд» гиҗ нерәдгдҗәнә. Әрәсән һазр-зүүһин ниицәнә талар шүүҗ авсн төсвин саначлһар Норзна Овшин Төвдт һурвн дәкҗ кесн нууц экспедицин туск кино, Лхасын хамгин түрүн кесн зургудта дегтр-цомг барлҗ һарһхар бәәнә. Әрәсән һазр-зүүһин ниицәнә салврин толһач Ванькан Алексейин келсәр, Хальмгин Норзна Овшин нернь бурядын Цыбикин Гомбожавин нернд орхнь тиигҗ өргнәр тархагдсн уга. Тер бийнь түүнә кесн Лхасын, Төвдин хамгин түрүн зургуд цуг нарт-делкәд тархагдад, ик гидг өврмҗ үүдәсмн. Тегәд ода мана хальмг күүнә тускар нарт-делкәд медүлх цаг ирсн болна.
– Эллара Уляевна, иим төсл кех санан кезә төрсмб?
– Бидн мөрәг шүүҗ авхин төлә мана хальмг кел көгҗүлх төвлә хамдан көдлмшән эклләвидн. Төвин ахлач Корнин Геннадий намаг икәр дөңнв. Эн төсвин Норзуна Овшин үүл-көдлмшиг герлтүлх кергтә. Норзуна Овшин кесн зургуд төв Азийин һазр-зүүһин тууҗд маш ончта. Эн җил хальмг номтын Төвдт кесн туурмҗта һурвдгч зуульчллһна 120 җилин өөн темдглҗәнәвидн. 1901-ч җилд туула сарас авн моһа сар күртл Төвдт бәәһәд, делкәд алдршсн зургуд цокҗ авч чадсмн. Тер цагт Төвдт, нег үлү Лхасад, талдан орн-нутга улс зург цокулҗ бәргдхлә цааҗла харһулх билә.
– Тер туурмҗта зургудын тууҗ ямаран?
– Әрәсәд хәрҗ ирхләрн Норзуна Овш зургудан Әрәсән һазр-зүүһин ниицәнд йовулсмн. Хойр җил болад Норзуна Овшин болн буряд номт Цыбикин Гомбожавин 50 герл-зургуд шүүҗ авад, белг бәрүлдг Төвд, Лхасин сәәхн зургта цомг барлсмн. Хөөннь Пранцин «Делкән төгәлңд» седкүлд «Норзуна Овшин Лхасур кесн һурвн зуульчлһн» гидг зургудта илдкл барас һарсмн.
Эн харһлтд Корнин Геннадий Хальмг Норзуна Овшин намтрла таньлдулсмн. “Овш Мучкинович Норзунов 1877-ч җилд Ик-Дөрвдә улст Авһнр әәмгт зәәсңгин өрк-бүлд төрсмн. Бичкндән эцк уга үлдәд, эктәһән талдан селәнүр нүүһәд тенд дунд сурһулян төгсәсмн. 1913-ч җил күртл Норзуна Овш зарһчд орчулач болҗ көдләд, түүнәс һарад буряд Хамбо лам Дорҗин Агванд нөкд болҗ көдлсмн.
Эн төсвиг Хальмг Таңһчин олн улст нерәдҗ кехәр бәәнәвидн, гиҗ күүндврин аш сүүлднь Корнин Геннадий болн Омакан Эллара темдглв. Ода эдн архивн материалыг цуглулҗ авхар көдлмшән эклсмн.
МӨҢКӘН Бат-Насн

Видео