Таңһчин бәәдл-җирһлиг үзүлдг билә

14-03-2022, 11:59 | История, Память

1967-ч җилд мана таңһчд түрүн болҗ телеүзл көдлдг болв. Би тер цагиг сәәнәр тодлнав. Тиигхд бидн Целинный поселкд биләвидн. Мана уульнцд бәәсн Кичиковихн цугтаһаснь түрүләд телеүзл хулдҗ авла. Урднь бидн түүнә тускар зуг дегтрмүдәс меддг биләвидн, тегәд телеүзл гидг юмн ик өврмҗ үүдәдмн.
Мана уульнцд бәәсн бичкдүд Кичиковин тал ирәд герин эзн Арашаһас телеүзл хәләх зөв сурдмн. Тиигхлә эн: «Һосн-башмган тәәләд орад хәләтн», – гидмн. Заасн хораднь орҗ ирхлә пол деер дала күүкд-көвүд суудмн. Тедн хар цаһан хойр өңгтә «Рекорд» гидг бичкхн телеүзл хәләҗәдг болна. Ташр тернь йир мууһар үзүлдг бәәсмн. Үзүлҗәсн зургуд торлзад бәәдмн.

Тиигхлә герин эзн: «Саша, альков, босад дарлтнь хәләчк», – гиҗ ач көвүндән закдмн. Тернь босад хәләчкәд, авһдан дарлтин үзмҗин тускар зәңглхлә, Араша:«А, станц мууһар көдлҗәнә», – гиҗ маднд зәңглдмн.

Келхд, тер цагт таңһчд телеүзләр нурһлҗдан кинозурцс үзүлдг бәәсмн. Сардан 300 час соңсхвр үзүлдмн, теднәс 40 час бәәрн то-дигин ул деер кесн зурцс үзүлдг билә. Түрүн соңсхвр Октябрьск революцин 50-ч җилин өөнд нерәдсн болдг.

Таңһчин телеүзлин түрүн оператормудар М. И. Остапенко, А. К. Вутеро болн И. Ф. Короткий үүлдҗәсмн. Тедн зург цокдг тулслң аппаратар көдлдмн. Болв 1968-ч җилд таңһчин телеүзл Москва балһснас ирсн кино цокдг «Адмира» болн 16-СП гидг техникәр теткгдлә. Эн аппаратуриг олзлхин төлә баһчуд Ирчнә Алексей, Мукан Владимир, Хулхачин Николай болн Морчка Баатр телеүзлд көдлхәр ирсмн. Тиигхд ахр зәңгсин 1-2 минутд, кинозурцс болхла 10-20 минутд үзүлдг билә. Давсн зун җилд мана телеүзл түрүн ишкдлән кеҗәхд түрүн һардачнр кен билә гихлә Советск Союзин Баатр Манҗин Лиҗ болн Васькан Сергә мөн. Үүдәгч халхар Алексей Староверкин, Шугран Вера, Аршин Зоя, Бадмин Зурһан, Удҗан Николай, Намин Ульяна, Шарапа Алла түрүн седкүлчәр көдлсмн. Тиигхд мана таңһч цуг халхар делгрҗәлә, өдр болһн ик чинртә болн соньн керг-үүлдвр болдг бәәсмн, тегәд тер үйин телеүзлин көдләчнр цаглань хәләһәчнртәһән шин зәңгәрн хувалцхар цуг чидлән һарһад көдлдмн. Шин зәңгс диктормуд Лебедев Евгений, Эрднин Алла умшдмн. Дарунь эн халхар кесг җилдән Ченкалин Бадм көдлсмн.
Телеүзлин һардвр көдләчнрин мергҗлтынь өөдлүлхәр шундмн, энүнә төлә Москва балһснур режиссермүдин сурһульд Л. Обуховиг, М. Ильяноваг, А. Шараповаг йовулсмн. Бас орн-нутгин хотл балһснд телеоператормуд А. Иванов болн Ирчнә Алексей мергҗлтән өөдлүлсн болдг.

Баһ-саһар таңһчин телеүзлин көрң өсәд бәәлә. Ода Хальмг телеүзл кино цокдг өңгтә өдгә цагин техниктә. Хальмг Таңһчин көдләчнр белдсн соңсхврмуд Цугәрәсән телеүзлин программар үзүлгднә.

Сүл җилмүдт мана таңһчд Моңһлас, Китдәс, Германяс, Бельгияс, Канадас, Японяс ирсн телекомпаньс Хальмгин тускар кино цокч авла. Хальмг тележурналистнр теднд нөкд болдмн. Үлгүрнь, Канадас таңһчд ирсн «Примедия» гидг телекомпань теегин гөрәсдин туск 13 серийтә кино цокч авад 45 орн-нутгт үүдәврән үзүлсмн.
Түүнә хөөн Японя «Асахи» гидг телекомпань хальмгудын тууҗин, сойлын, эндрк өдрин бәәдл-җирһлин туск фильм цокад эврәннь телехәләһәчнртән үзүлсмн.
55 шаху җилин туршт хальмг телеүзл хәләһәчнртән ицгтәһәр церглҗәнә. Өдгә цагт хальмг телеүзлд өөдән мергҗлттә седкүлчнр Надбита Тамара, Кекән Герл, Харлун Бадм, Саңһҗ-Һәрән Делгр, Санҗин Сергә, Чуучан Валентина, Грицкән Роза, Энян Ольга болн нань чигн темдгтә көдләчнр өдр болһн телехәләһәчнрән таңһчин шин зәңгслә таньлдулна. Теднә күчәр «Өрүнә һарц», «Улсин йосн», «Хамдан шиидий», «Йөрәлин дун» болн нань чигн соньн соңсхврмуд мана оньгт тусхагдна. Өдгә цага седкүлчнр ах үйин көдләчнр тогтасн сән авъясинь цааранднь делгрүлҗәнә.

Барт белдснь
БЕМБИН Очр

Видео