Õîéð ¢ðò³ áààõí ýê Îëüãà Òþðáååâà ºàðòàí ´´ò³ ꢢêä ê¢í ãèš êåëõë³ ¢íí áîëõ. Ýí êå-ñ³³õí õóâö-õóíð ´ëãí³, óéíà, óòöàð áîëí ¢¢ðìã ñóâñàð õàòõìð õàòõíà, äå㳺³ð íèëõ áè÷êä¢äò íààäºàñ áîëí ñëèíãîáóñû êåí³. Áààõí áåðèí êåëñ³ð, ýýšíü ýí¢íä þì ´ëãäã äàñõâ. Ýýš³í äàõàä ꢢêí ¢¢ë á³ð³ä, ´´ìñ-áååë³ ´ëãäã á³³ñìí. Øêîëä ñóð÷àñí öàãòàí Îëüãà äå㳺³ð ´ëãäã äàñâ. ªàðèí ýðäìèí êðóæîêä ꢢêä îëí ç¢ñí êåãäëì¢ä ´ëãäã áèë³.

Íåã ä³êš îëí ç¢ñí ´œãò³ øèë³ð êåñí êå-ñ³³õí Òèôôàíè øàì ¢ç÷ê³ä, Ãåðë Áåìáååâà òåð¢ã ýâð³í êåš ¢çõíü ãèš ñàíâ. Éèðèí õóó÷í öàãà çóðãóäò âèòðàæí çóðãóä ¢çõë³ðí, ýí ´â³ðö êåãäëì¢ä êåäã óëñ ÿìàðàí áèëãò³ áîëõâ ãèš ñàíäìí. Èíòåðíåòä âèäåî-êè÷³ëì¢ä õ³ë³º³ä, ÿìð êåâ³ð âèòðàæí çóðãóä êåäãèã ýí ñîíüìñš õ³ë³äã á³³ñìí. Õîéð šèë õîîðàí Ñàíêò-Ïåòåðáóðã áàëºñíä ê´äëš³ñí öàãòàí Ãåðë âèòðàæí óð÷èí ìàñòåðñêîéä äàìøëò õîðøàõàð øèèäâ. Òèèã³ä êåñãò³í óõàëš, ñàíš éîâñí ñàíàºàí ýí ê¢ö³š ÷àäâ.

Ýëñòä á³³äã Åêàòåðèíà Õóöàåâà ñîíüí ê¢í ì´í. Ýí äóóëäã áèëãò³ áîëäã äååð³í õàëüìã óëñèí àìí óðí ¢ãèí ç´´ð ñ³³í³ð ìåäí³. Ýëãí-ñàäíü, ¢¢ðì¢äíü, òàíüë óëñ ýí¢ã ÿìð íåã í³³ðò, õ¢ðìä ýðê áèø äóóäíà. Åêàòåðèíà Ëèäæèåâíà é´ð³ë ò³âš, óò äó äóóëš, ³ìòíä áàéð-áàõìš ¢¢ä³í³. ijê³ä áîëõëà ýíòí í³³ðèã, õ¢ðìèã ñ³³õí õàëüìã êåë³ð ºàðäš äàâóëäãèíü éèð êå áîëíà.

Ìàíà ´âêíðèí á³³äë-šèðºë êåç³í³ñ íààðàí ä´ðâí ç¢ñí ìàëëà çàëºëäàòà. Ìàëàð òåš³ë ê庳ä, àðäíü äàõàä, ´ñê³ä éîâäãèã öóºàð ìåäí³. Òåð äîòð õ´´í³ íîîñàð ãåð³í á¢ð³ä, èøê³ ´´ìñ, øèðäã, äåâñêð, òîõì-äåëòð ê庳ä ýäëš éîâñìí. Õàëüìã óëñèí ñîéëûã, àâúÿñ-çàœøàëìóäûã, ºàðèí ýðäìèã ñåð㳚 äåëãð¢ëõ ê¢ñëò³º³ð "Èíüãë³í" ãèäã òàœº÷èí ꢢêä óëñèí íèèö³í îëí êåðã-¢¢ëäâð á¢ð䳚 äàâóëíà. Îäàõí ýí îëíà íèèö³í³ ñåäâ³ð³ð ÐÀÍ-à íîìèí öóòõëœä èøê³ êåëºí³ ìàñòåð-êëàññ äàâóëãäâ. Ýí êåðã-¢¢ëäâð éîñòà áàéðò õ¢âðâ.

Äàâñí àìðëºíà ´äðì¢äò Ýëñòä ¢¢ä³ã÷ ò´ñâñ á³³äë-šèðºëä òîõðàëºíà "ÁëàãîÄà" ãèäã Öóòõëœãèí ñåäâ³ð³ð "Õàëüìãèí ñóâñí" ãèäã III Öóã³ð³ñ³í ìàðºàí-ôåñòèâàëü áîëâ. Ýí ìàðºà äàâóëëºíä Õàëüìã Òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèí áîëí íîìèí, ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòåðñòâñ ä´œ-òóñàí ê¢ðãñìí. Ï.×îíêóøîâèí íåðò³ èñêóññòâèí êîëëåäæä áîëñí ìàðºàíä òàœº÷èí áóëœ áîëºíàñ áè÷êä¢ä èðâ. Ôåñòèâàëü îëí íîìèíàöàð äàâóëãäâ: ºàðèí ýðäìèí, áèèºèí, äóóíà, êëàññè÷åñê áîëí îëí-³ìòí³ çåâñã¢ä³ð íààäëºíà, õîðåîãðàôè÷åñê áèëã-ýðäì.

Ôåâðàëü ñàðèí 23-ä Öóòõëœ òåëå¢çëèí íåãäã÷ êàíàëàð "Áîåâàÿ åäèíè÷êà" ãèäã êèíîôèëüì ¢ç¢ëâ. Ýí ôèëüìä õàëüìã àêòåð Áàèí Áîâàëüäèíîâ íààäšàíà. Ðåæèññåð Êèðèëë Áåëåâè÷ áåëäš ò³âñí ôèëüìä Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³í³ éîâäëìóä îðìàí îëâ. 1944 šèëä ä³í Äîðä ¢çãèí ºàçðò, Ïîëüøò ñîâåòñê ³³ðìèí öåðã ä³³ëäš éîâñí êåìèã êèíîçóðãò ñ³³í³ð ¢ç¢ëš³í³. Íåìøèí ºàçðóð ä³âðš éîâõ öåðã³ ³œã¢ä äàâš ºàðõ òàãòûã õàðõ äààëºâð àâñí öåðã÷íðèã ýíä ¢çí³âèäí. Òåð öåðã÷íð äóíä õàëüìã ê´â¢í Áàèí Áîâàëüäèíîâ á¢ðä³ñí ä¢ð éèð ñîíüí.

"Õàëüìã êåëí - õààš áîëøãî íàðí", ãèš íåðò³ ø¢ëã÷ Òà÷èí Àíšà êåëñí ¢ã á³³í³. Õàëüìã êåë³í ´ð㚢ëõèí, äåëãð¢ëõèí ò´ë³ Ëàãàíÿ îëí õàëõèí ãèìíàçüä îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâð äàâóëãäíà. Îäàõí ìàíà òàœº÷èí ñóðºóëü-ýðäìèí ó÷ðåæäåíüñàð ò´ðñêí êåëí³ ¥äðò íåð³äãäñí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä áîëâ. Ìàíà ãèìíàçüä ÷èãí ò´ðñêí êåë³í äàñëºíà, õàäºëëºíà ò´ðò íåð³äãäñí ìàðºàñ, õàðºëòñ áîëâ. Òåð¢íä áàãøíð, ñóðºóëü÷íð áîëí ýäí³ ýê-ýöêíð øóíìºàºàð îðëöâ.

Îäàõí Ýëñòä "Êàëìûêèÿ" òàœº÷èí 糜ãëëºí³ àãåíòñòâä Õàëüìãèí Ãåðîé, ²ð³ñ³í áîëí Õàëüìãèí èñêóññòâèí ¢¢ëä³÷, íåðíü òóóðñí à÷ èêò³ áàëåòìåéñòåð, "¥´ðäíð" áèèºèí ãîñóäàðñòâåíí òåàòðèí õóäîæåñòâåíí ºàðäà÷ Ïåòð Íàäáèòîâëà õàðºëò áîëâ. Ïåòð Òèìîôååâè÷ ýí šèëä ¢¢ä³ã÷ êîëëåêòèâèí çóðàñèí òóñêàð êåëš ´ã³ä, òàœº÷èí îëíä 糜ãëëºí³ ýâ-àðºñèí ýë÷íðèí ñóðâðìóäò õ³ð¢ ´ãâ.

Ýí šèë ìàíà òàœº÷ Õàëüìãèí óëñèí ø¢ëã÷, Ñîöèàëèñòè÷åñê Ê¢÷-ê´ëñí³ Ãåðîé, Ãîñóäàðñòâåíí ì´ð³í ëàóðåàò Ê´ãëòèí Äàâàí 95 šèëèí ´´í òåìäãëš³í³. Îäàõí Ýëñòä "Êàëìûêèÿ" ÐÈÀ-ä áîëñí áðèôèíãèí éîâóäò òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòðèí äàðóê, "Øèíðëò" ãèäã ÐÊ-í áè÷³÷íðèí Íèèö³í³ àõëà÷ Íèêîëàé Ñàíäæèåâ ø¢ëã÷èí îí÷òà ´´íä íåð³äãäš³õ êåðã-¢¢ëäâðì¢äèí òóñêàð æóðíàëèñòíðò êåëš ´ãâ.

1720 šèëèí ìàðò ñàðèí 10-ä ϸòð I ãîñóäàðñòâåíí àêò ºàðºñíàñ àâí ²ð³ñ³ä àðõèâñ á¢ðä³ëºí ýêëñìí. Õàëüìã êåëí-óëñèí àðõèâèí òóóš áîëõëà, 1921 šèëä Õàëüìã îáëàñòèí ñóðºóëü-ýðäìèí ³œãèí çàêâðàð ¢¢ä³ãäñí àðõèâí-ìóçåéí ñåêöèí ¢¢ëäâð³ñ ýêëö³í àâëà. ²³äðõí³ óíèâåðñèòåòä ýòíîãðàôèí, àðõåîëîãèí, ôîëüêëîðèí, êåëí³ áîëí íàíü ÷èãí ò´ðì¢äò ºîë îíüãàí ´ã÷ éîâñí Í. Ïàëüìîâ òåð ñåêöèã ºàðäñìí.