1981-ч љилд би Уралын ик сурєулин седкўлчин факультет тґгсієід, Элст балєсур ирід, орс келір єардг «Советская Калмыкия» гидг тањєчин чинрті газетд зіњгчір кґдлдг болув. Газетин ах редакторар Станислав Роцинский кґдлдг билі. Хамгин тўрўнд газетин агитацин болн пропагандын іњгд тусув. Терўг хальмг улсин шўлгч Инљин Лиљин аваль Нина Ипполитова єардљала.

Давсн долан хонгин басң өдрлә, така (июль) сарин 3-ла әрәсән, тер тоод мана таңһчин школан төгсәҗәх сурһульчнр түрүн ЕГЭ шүүврән өгв. Эдн географин, литературин, информатикин халхар хоршасн медрлән сөрв. Ут турштан Элстин болн райодын 371 арвт ЕГЭ өглһнә керг-үүлдврт орлцв. Эднә өгсн шүүврин ашнь кирцхд така сарин 17 күртл медгдх. Роспотребнадзорин тәвсн цуг неквр эн саамд күцәгдв.

Ода зірм улс пандемийіс кґлті сурєулин шин љил цаглань эклхий аль угай гиљ маєдлљана. Эн тґрір одахн Ірісін гегін-герлин министр Сергей Кравцов «Ірісі-24» гидг телеканалд тоолвран келљ сурєулин шин љил єаха сарин 1-д авьяст тохрсар эклх гиљ темдглв.

Ґґрд-хальмгин аєу ик тууљин келн-улсин љирєлин хаалєд ач-тусан кўргсн тоомсрта улс бає биш. Ямаран чигн тўрў-зўдў, діісн, зовлњ харєв чигн, уњг-тохмарн бат болад, дааєад, тесід, ґсід-ґргљід йовдг улсвидн. Эн мана келн-улсин ґвкнрин, ах ўйнріс кўрсн герісн. Хальмг амн-ўгин ўўдіврин, бичг-тамєин, авъяс-зањшалын, авц-бірцин ик сањгин зґґриг чикір, зокмљтаєар келљ, ціілєљ ґгдг, тархадг, ґргљўлдг улс – хальмг келн улсин гегітнр, мана багшнр.

Хальмгин ик сурєуль 1970-ч љилд секгдлі. Эндр ик сурєуль мана Хальмг улсин алдр ўрн, инрл-лейтенант, Советск Союзин Герой, Хальмг Тањєчин тўрўн єардач йовсн Басан Бадьминович Городовиковин ончта нер зўўљіні. Гўн медрлті, байн дамшлтта, хальмг келін йилєін сіінір меддг багшнр-профессормуд: Б.Б. Бадмаев, Д.А. Павлов, У.У. Очиров, И.М. Мацаков, Н.О. Кокшаева, П.Б. Федорова, Р.П. Харчевникова, Р.О. Орлова, Н.У. Бакбушева, И.У. Илишкина болн нань чигн ачта улс ик сурєулин тўрўн оютнриг сурєљ йовсмн.

Сүл хоңхин байр түрүн болҗ учрснас авн далн хойр җил болв. Тер цагас авн мана орн-нутгин дунд сурһульмудт энүг җил болһн темдгләд бәәнә. Хәрн, эн җилд Сүл хоңхин байр йирин биш, өвәрцтә болҗ һарла. Учрнь юундв гихлә, ковид гидг гем икәр тархсн болад, көл-хөрән (карантин) зарлгдад, олн зүүлин бүрдәцс, тер тоод сурһулин бүрдәцс чигн, онлайн-җурмар көдлдг болв. Тегәд чигн сүл әңгин сурһульчнр нег һазрт олар цуглрх арһ уга болцхав.

Җил ирвәс Хальмг ик сурһуль һазадын орн-нутгудла залһлдаһан батрулҗ делгрүлдг мөн. Сольлцлһна көтлврәр хальмг оютнр Нарт-Делкән олн балһсдт сурһуль сурад бәәнә, һазадын оютнр Элстүр ирәд сурна. Һазадын орн-нутгудын оютнр дунд Моңһлас ирсн оютнр бас олн бәәнә. Теднә негнь болдг Һовь-Алтай әәмгт төрсн Нимә-Сурңгин Төмр-Очр гидг күүнлә сурһулин болн нань чигн кесг төрәр күүндвр тогталавидн.

Хальмг университет профориентацин кґдлмшт єол оньган ґгні, яєад гихлі ґдгі цагин вузд тернь єол зґрўллтин негнь болљана. Љил ирвіс улм олн абитуриентнр тањєчин єоллгч вузд иртхі гиєід, тер ўўлдврт ик оньг ґггдні, олзлљах эв-арєнь чигн сольгдад йовна. Тер кґдлмш орн-нутгин экономикин біідллі, школан тґгсіљіх баєчудын тоола, кўч-кґлсні рынкла, дундын болн ах сурєулин системд болљах шинрўлтслі залєлдата.

Би дґчн єурвн љилин туршарт Бає-Чонса дундын школд хальмг келні багшар кґдлљінів. 1994 љилд мана школд келн-улсин эклц класс секгдлі. Тегід тер цагас авн ода кўртл дигті 25 љил болв. Эн цагин туршт бидн, хальмг келні єурвн багш, бичкдўдиг дасхад, тґрскн келинь ґргљўлід, келн-улсин ду-би делгрўлљ йовнавидн. Келхд, зірм школмуд келн-улсин классан нег цґґкн љилд хааєад, дікід секід бііні. Мана тоолврар, келн-улсин классиг хааљ болшго, нег ўлў ода, мана тґрскн келн кўнд біідлд туссн кемд.

Эн ґдрмўдт Элстд сурєульчнрин тањєчин олимпиад 21 предметір болљана, Ірісін хамгин чинрті марєана єоллгч девсњнь эн болљана. Ґґдін балл хоршаєад, федерацин неквриг дављ єарсн билгті сурєульчнр Ірісін олимпиадт орлцљ чадљана. Англь, орс келні, экологин, болн нань чигн предметмўдір тањєчин сурєульчнр Ірісін олимпиадт чигн йилєрні.