Хальмгин ик сурєуль 1970-ч љилд секгдлі. Эндр ик сурєуль мана Хальмг улсин алдр ўрн, инрл-лейтенант, Советск Союзин Герой, Хальмг Тањєчин тўрўн єардач йовсн Басан Бадьминович Городовиковин ончта нер зўўљіні. Гўн медрлті, байн дамшлтта, хальмг келін йилєін сіінір меддг багшнр-профессормуд: Б.Б. Бадмаев, Д.А. Павлов, У.У. Очиров, И.М. Мацаков, Н.О. Кокшаева, П.Б. Федорова, Р.П. Харчевникова, Р.О. Орлова, Н.У. Бакбушева, И.У. Илишкина болн нань чигн ачта улс ик сурєулин тўрўн оютнриг сурєљ йовсмн.

Сүл хоңхин байр түрүн болҗ учрснас авн далн хойр җил болв. Тер цагас авн мана орн-нутгин дунд сурһульмудт энүг җил болһн темдгләд бәәнә. Хәрн, эн җилд Сүл хоңхин байр йирин биш, өвәрцтә болҗ һарла. Учрнь юундв гихлә, ковид гидг гем икәр тархсн болад, көл-хөрән (карантин) зарлгдад, олн зүүлин бүрдәцс, тер тоод сурһулин бүрдәцс чигн, онлайн-җурмар көдлдг болв. Тегәд чигн сүл әңгин сурһульчнр нег һазрт олар цуглрх арһ уга болцхав.

Җил ирвәс Хальмг ик сурһуль һазадын орн-нутгудла залһлдаһан батрулҗ делгрүлдг мөн. Сольлцлһна көтлврәр хальмг оютнр Нарт-Делкән олн балһсдт сурһуль сурад бәәнә, һазадын оютнр Элстүр ирәд сурна. Һазадын орн-нутгудын оютнр дунд Моңһлас ирсн оютнр бас олн бәәнә. Теднә негнь болдг Һовь-Алтай әәмгт төрсн Нимә-Сурңгин Төмр-Очр гидг күүнлә сурһулин болн нань чигн кесг төрәр күүндвр тогталавидн.

Хальмг университет профориентацин кґдлмшт єол оньган ґгні, яєад гихлі ґдгі цагин вузд тернь єол зґрўллтин негнь болљана. Љил ирвіс улм олн абитуриентнр тањєчин єоллгч вузд иртхі гиєід, тер ўўлдврт ик оньг ґггдні, олзлљах эв-арєнь чигн сольгдад йовна. Тер кґдлмш орн-нутгин экономикин біідллі, школан тґгсіљіх баєчудын тоола, кўч-кґлсні рынкла, дундын болн ах сурєулин системд болљах шинрўлтслі залєлдата.

Би дґчн єурвн љилин туршарт Бає-Чонса дундын школд хальмг келні багшар кґдлљінів. 1994 љилд мана школд келн-улсин эклц класс секгдлі. Тегід тер цагас авн ода кўртл дигті 25 љил болв. Эн цагин туршт бидн, хальмг келні єурвн багш, бичкдўдиг дасхад, тґрскн келинь ґргљўлід, келн-улсин ду-би делгрўлљ йовнавидн. Келхд, зірм школмуд келн-улсин классан нег цґґкн љилд хааєад, дікід секід бііні. Мана тоолврар, келн-улсин классиг хааљ болшго, нег ўлў ода, мана тґрскн келн кўнд біідлд туссн кемд.

Эн ґдрмўдт Элстд сурєульчнрин тањєчин олимпиад 21 предметір болљана, Ірісін хамгин чинрті марєана єоллгч девсњнь эн болљана. Ґґдін балл хоршаєад, федерацин неквриг дављ єарсн билгті сурєульчнр Ірісін олимпиадт орлцљ чадљана. Англь, орс келні, экологин, болн нань чигн предметмўдір тањєчин сурєульчнр Ірісін олимпиадт чигн йилєрні.

- Дґрвн ґґрд улс Алта уулын белд, Урал єолын, Иљл єолын кґвід, Ґвр Моњєлын Алашань єазрт бііні, бидн хоорндан бат залєлда бірх зґвтівидн, тиигхлі келін, сойлан хадєлљ чадхвидн. Элстин Хальмг келн-улсин гимназин єардвр эн саамд ик туста ўўлдвр кўціљіні, бидн йисн љилин туршарт хоорндан бат кевір ўўрлљінівидн, гимназин цуг багшнриг ода меднівидн, - гиљ Элстд ноха (октябрь) сарин 30-д правительствин Герин сўўрин залд болсн нарт-делкін конференцин йовудт Китдин Ґвр Моњєлын Баянхот балєсна моњєл келн-улсин школын директор Љињг Бат келід, хальмг келні багшнриг урмдулв.

Октябрь сарин 19-д нарта намрин ґдрір тањєчин правительствин сўўрин ик залд Элстин техническ лицейин 25 љилин ґґнд нерідгдсн байрин хург болв. Байрин керг-ўўлдврт орлцсн улс дунд ідл хувц ґмссн багшнр болн лицеистнр цугтаєаснь йилєрљ олна оньг авлв. Лицейд урднь кґдлљ йовсн багшнриг эдн байртаєар тосад, кўн болєнд белг бірўлљ ґгснь, кўндті гиичнрт бас бичкн белгін нерідснь эдн эн ґґнд ик урдаснь сін белдвр кеснь медгдв. Дікід байрин хургт багшнр болн сурєульчнр билг-эрдмін ўзўлљ, ду-бииєірн гиичнрин седкл авлв.

Бичкдўдин садт ордг кўўкд-кґвўд школд орхларн сіінір сурна, багшин ўгиг оньган ґгч соњсљ, талдан бичкдўдлі таарч, бийін чикір бірљ чадна гиљ тоолгдна. Юњгад гихлі эдн батлгдсн диг-дараєар энд бііні, ямр нег занятьд тоолдг-бичдг дасна, умшљ чадна, сурємљлачнр эднлі кесг ду-би дасна. Тер тґлід школд орхлань эднд цугнь амр болљ медгдні. Яшкулин района Привольный селінд «Байр» гидг бичкдўдин сад ўўлдні. Эн љил 7 кўўкн-кґвўн 1-ч классин сурєульчнр болв, ирх љилд 12 кўн школд орх.

Єаха сарин 5-д Элст балєсна 15-ч школд Оєтрєуйин Дала Намкай Джамцо Зая-Пандитын 420 љилин ґґнд нерідсн керг-ўўлдвр давв. Кезіњк хуучн хальмг бичмр «Тодо бичгин» тањєчин 2-ч марєан болв. Эн сін зіњг соњссн хальмг келні багшнр ірўн љивр урєсн мет агчмин зуур кґлг олљ авад нисід ирцхів. Мадниг тосад, чирідін нарн урєсн Аршана багшнр эвріннь єардачтаєан школурн орулв, школын директор А. Эрендженов ирсн гиичнрін сііхн хальмг келір йґрієід байрлсан медўлв. Хальмг Тањєчин ачта багш, сурєуль-эрдмин болн номин министерствин кґдліч З.Убушиева хурсн багшнрт ханлтан ґргід йґрів.