Гүн ухани өөдән цолта номт

07-04-2021, 16:46 | Таңһчин зәңгс » Сурєуль-эрдм

Хальмг ик сурһулин номнтр дунд Хальмг багшнрин деед сурһуль тогтҗасн цагт көдлмшин түрүн ишкдл кеҗәсн улс бәәнә. Теднә негнь Хальмг Таңһчин ачта номт, гүн ухани доктор Наднин Анҗукан Кермн мөн.


Кермн Анджукаевна 1941-ч җилин мөрн сарин 4-д Элст балһснд һарсмн. 1943-ч җилин бар сарин 28-д цуг хальмг улсиг хар гөрәр цааҗла харһулсна көлтәс хө мөстә Кермн сиврүр туугдла. Тууврин түрүн җилмүдт теднә өрк-бүл Алтайск крайин Алейск района Полтава селәнд бәәршлсмн. Хөөннь Хаскин ССР-ин Узун-Агач селәнүр нүүһәд тенд бәәсмн. Хальмгудыг сулдхсна дару теднә өрк-бүл Элст балһснур нүүҗ ирәд, Кермн Анджукаевна 10-ч классан Элст балһсна 1-ч сурһульд төгсәсмн.
Сурһулян чиләснә дару 1958-1963-ч җилмүдт Сарпулин багшнрин ик сурһульд сурв. Ик сурһулян төгсәчкәд, Хальмгурн хәрү ирәд, Целинн района Бургуста селәнд орс келнә багшар көдлсмн. Тер цагт 1964-ч җилд мана таңһчин залврин седвәрәр Хальмг багшнрин ик сурһуль бәәһүлсмн. Тегәд шин тогтаҗах Хальмг ик сурһульд эврә гүн медрлтә багшнр кергтә гиҗ санад, баахн көвүд-күүкдиг Москва, Ленинград болн нань чигн балһсдур йовулад сурһдг бәәҗ. Тегәд Кермн Андҗукаевна 1966-ч җилд Н.К.Крупскаян нертә Московск мүҗин багшнрин ик сурһульин аспирантурт орсмн. 1969-ч җилд таңһчурн хәрү ирәд, Хальмг багшнрин ик сурһульд орад көдлсмн. Кермн Анджукаевна Сиврәс ирсн хальмг баһчудас хамгин түрүн гүн ухана номин кандидатын цол харссн күн болҗана. Хальмг ик сурһулин гүн ухана кафедриг Наднин Кермн Хальмг багшнрин ик сурһулин түрүн ректор Джал Дарбакович Орловин һардврт бәәһүлсмн. Тер цагиг Кермн Анджукаевна маш тодрхаһар тодлна. Юңгад гихлә тер цагт тедн түрүн ишкдлән кеҗәсн, кергтә цуг тоотан, кичәлмүдин зура, дегтрмүд, девтрмүд, шин оютнриг сурһульд орулҗ авлһн, цуг юмн шин болн соньн болҗ медгддг билә. Тегәд эн кафедриг босхҗ тогтаснд Кермн Анджукаевна седклән-чидлән тусхасн күн болҗана гиҗ келхлә буру болшго.
Хальмг багшнрин ик сурһульд шинкән ирәд көдлсн саамдан, биологин тиңкмд сурчах оютнр Кермн Анджукаевнаг күндлҗ. Хөөннь тер әңгин оютнрас дөрвнь: Н.М. Бакташова, Х.Б. Бораев, Э.Б. Габуншина, Р.Р. Джапова, номтнр болад, докторин цол харссн билә.
Цаг негәрн бәәдмн биш гиҗ хальмгуд келдгәр, эндрк оютнр тер Советин цага оютнрас йилһрнә. Дәкәд болхла багшнр олзлдг эндрк эв-арһс тас талдан болсмн. Тер бийнь Кермн Анджукаевна цагин некврәр шин эв-арһ дасч авад, нег үлү сүл җилмүдин компьютерин шин программ, ZOOM, завср-зәәһин арһ кичәлдән өргнәр олзлдг болв.
Оютнртан кичәл зааснла зерглҗ Кермн Анджукаевна номин халхд бас ик көдлмш кеҗәнә. 2001-ч җилд Санкт-Петербургин ик сурһульд «Буддизм махаяны в Республике Калмыкия (философско-культурологический анализ)» гидг төрәр көдлмшән харсад, Хальмг Таңһчд гүн ухани номин доктор болв. Профессор К.А. Наднеева бурхна шаҗна, гүн ухани, эндрк ниигмин, бурхн-шаҗна сойлын тускар болн нань чигн төрәр 100 һар монографь, дегтр, илдкл, номин статья чигн бичсн бәәнә. Кермн Анджукаевна кесг дәкҗ нарт-делкән, Цугәрәсән болн нань чигн чуулһнд орлцад, эврәннь көдлмшин аш һарһна. Кермн Анджукаевна грантын көдлмшин халхар бас йилһән сәәнәр үүлдҗәнә. Энүнә һардврар РГНФ-н «Культурная самобытность монголоязычных народов» нертә төсвәр һурвн дегтр барлгдад, улсин һурвн чуулһн давулгдсн бәәнә.
2001-ч җиләс авн 2011-ч җил күртл Кермн Анджукаевна мана гүн ухани болн сойлын ухани тиңкмиг һардҗ йовла. Тегәд кезә чигн Кермн Анджукаевна тиңкмин ах үйин багшнриг, тер тоод – Д.Д. Орловиг, А.Н. Овшиновиг, В.А. Сависьког, К.Л. Корнеевиг, Т.Б. Манджиевиг, Н.С. Лиджиевиг, А.А. Сокальскийиг, Е.Ю. Куликовиг даңгин бүлән үгәр тодлад, маднд теднә тускар медүләд, кезә чигн зүркндән бәрәд санад йовна. Кермн Анджукаевна насан, седклән, зүркән Хальмг ик сурһульдан, Хальмг Таңһчин сурһуль-эрдмдән нерәдсн төләдән “Хальмг Таңһчин ачта номт”, «Әрәсән сурһуль-эрдмин ачта көдләч» гидг цол зүүнә.
Эн өдрмүдт мана ах номт сәәхн өөнән темдглҗәнә, тегәд ут нас наслҗ, кезә чигн эрүл-дорул, байрта-бахта йовхитн гиҗ бидн дурдҗанавидн.

Буринә Артур,
гүн ухани номин кандидат,
Хальмг ик сурһулин доцент

Видео