Ïðåäñåäàòåëü "Åäèíîé Ðîññèè", ãëàâà Ïðàâèòåëüñòâà ÐÔ Äìèòðèé Ìåäâåäåâ íàïðàâèë ïîçäðàâèòåëüíóþ òåëåãðàììó ñåêðåòàðþ Ðåãèîíàëüíîãî îòäåëåíèÿ ïàðòèè "Åäèíàÿ Ðîññèÿ" Àíàòîëèþ Êîçà÷êî:
"Ïîçäðàâëÿþ Âàñ, Êàëìûöêîå ðåãèîíàëüíîå îòäåëåíèå ïàðòèè è åå ñòîðîííèêîâ ñ ïîáåäîé "Åäèíîé Ðîññèè" íà âûáîðàõ â Íàðîäíûé Õóðàë (Ïàðëàìåíò) Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ.
Èçáèðàòåëüíàÿ êàìïàíèÿ ïðîõîäèëà â óñëîâèÿõ ñåðü¸çíîé êîíêóðåíöèè, è å¸ èòîã ïîäòâåðæäàåò âûñîêèé àâòîðèòåò ïàðòèè "Åäèíàÿ Ðîññèÿ" â ðåãèîíå, ÿâëÿåòñÿ ðåçóëüòàòîì ýôôåêòèâíîé ðàáîòû âñåãî ðåãèîíàëüíîãî îòäåëåíèÿ.
Óâåðåí, ÷òî äåïóòàòû, ïðåäñòàâëÿþùèå ïàðòèþ "Åäèíàÿ Ðîññèÿ", ïðèëîæàò âñå óñèëèÿ äëÿ ðåàëèçàöèè ñîöèàëüíî çíà÷èìûõ ïðîåêòîâ, ðàçâèòèÿ ýêîíîìè÷åñêîãî ïîòåíöèàëà Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ è ïîâûøåíèÿ óðîâíÿ æèçíè ëþäåé. Óñïåõîâ â ðàáîòå è âñåãî ñàìîãî äîáðîãî".
Åäèíûé äåíü ãîëîñîâàíèÿ ïðîøåë 9 ñåíòÿáðÿ 2018 ãîäà. Ñîñòîÿëèñü 84 èçáèðàòåëüíûå êàìïàíèè â 53-õ ñóáúåêòàõ ÐÔ.
Íàïîìíèì, "Åäèíàÿ Ðîññèÿ" íàáðàëà 68,58% è ïîëó÷èëà 21 ìàíäàò.

Îäàõí ìàíà òàœº÷ä Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) çóðºàäã÷ õóðàëòûí äåïóòàòíðèã ñóœºëºí áîëâ, ñåíòÿáðèí 20-ä ïðàâèòåëüñòâèí ãåðò ïàðëàìåíòä ñóœºãäñí øèí õàíèí äåïóòàòíð ò¢ð¢í ñåññÿí êåâ. Ýí¢ã òàœº÷èí ñóœºâðèí êîìèññèí àõëà÷ Àëåêñàíäð Äèêàëîâ ñåêâ. Ñóœºâðèí éîâóäûí áîëí àøèí òóñêàð ýí òîäðõàºàð êåëâ. Øèí ïàðëàìåíòèí õàíüä ºóðâí ïàðòèí ýë÷íð îðâ, òåð òîîä "Åäèíàÿ Ðîññèÿ" ïàðòÿñ -21 äåïóòàò, ÊÏÐÔ-³ñ - 4, "Ñïðàâåäëèâàÿ Ðîññèÿ" ïàðòÿñ - 2 äåïóòàò îðâ. Ýí òóñò ñóœºâðèí éîâóäò ºàðñí äóòó-äóíäñèí òóñêàð äåïóòàò Íàòàëüÿ Ìàíæèêîâà ¢ã êåëâ.
Äàðóíü ñåññüò ìàíäàòí êîìèññü ñóœºãäâ, ýäí äåïóòàòíðèí ê¢öö ç´âèí òóñêàð ñåëâëö³ êåâ. Õ´´ííü êîìèññèí àõëà÷ äåïóòàò Âàëåðèé Áîëäûðåâ øèí ïàðëàìåíòèí õàíüä êåí îðñíà òóñêàð êåëâ. Òåð òîîä äåïóòàòíðèí 61 ïðîöåíò ò¢ð¢í áîëš Óëñèí Õóðàëä ñóœºãäñí á³³í³, êåñã ýðäìò³ óëñ ïàðëàìåíòèí øèí õàíüä îðâ, òåð òîîä á³³ðí éîñíà îðãàíìóäò ê´äëš³ñí óëñ. Òèèì êåâ³ð öóã äåïóòàòíðèí ê¢öö ç´â ìåä¢ëãäâ, àøòíü Õóðàëûí òîãòàâðèí ò´ñâ áàñ áàòëãäâ.
Öààðàíäíü õàìãèí ÷èíðò³ ò´ð³ð ꢢíäâð áîëâ. Äåïóòàòíð Óëñèí Õóðàëûí Àõëà÷èã ñóœºâ. Ýí òóñò òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ ¢ã àââ. Óëñèí Õóðàë (Ïàðëàìåíò) ìàíà òàœº÷ä ïîëèòèêèí, ýêîíîìèêèí áîëí ñîöèàëüí õàëõàð òîãóðòà á³³äë òîãòàëºíä èê íèë÷³í ê¢ðãí³, ìàíà äåëãðëòèã éèëºí³. Ïàðëàìåíòèí Àõëà÷ä Àíàòîëèé Êîçà÷êîã äåïóòàòíð ñóœºòõà ãèš òåð¢í³ êàíäèäàòóðèã îðóëšàíàâ. Áèäí õàìäàí 20 ºàð šèëèí òóðøàðò õàìäàí ê´äëš³í³âèäí, òåð òîîä ïðàâèòåëüñòâèí õàíüä. Ñ¢ë šèëì¢äò Àíàòîëèé Âàñèëüåâè÷ Óëñèí Õóðàëûí Àõëà÷àð ê´äëš çàêà òîãòàëºíà éîâöä èê äàìøëò õîðøàñí ºàðäà÷ áîëšàíà ãèš òàœº÷èí Òîëºà÷ òåìäãëâ.
ijê³ä ïàðëàìåíòèí àõëà÷ä ýâð³ííü êàíäèäàòóðàí äåïóòàò Íàìñûð Ìàíäæèåâ îðóëâ, òåð¢ã äåïóòàò Íàòàëüÿ Ìàíæèêîâà ä´œíâ. Äàðóíü Í.Ìàíäæèåâ êàíäèäàòûí àõð ¢ã³í êåëâ. Òåð äàðóíü ñóœºâð áîëâ. Àøòíü 25 äåïóòàò À.Êîçà÷êîí êàíäèäàòóðèã ä´œíâ. 2 äåïóòàò Íàìñûð Ìàíäæèåâèí ò´ë³ äóóºàí ´ãâ.
Õ´´ííü ïàðëàìåíòèí Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî ¢ã³í êåëš, òåð¢ã ä´œíñí öóã óëñò õàíëòàí ´ðãâ. Ìàíà ê´äëìøèã îëçòà-îðóòàºàð á¢ðä³õèí ò´ë³ áèäí öóã ÷èäë³í çàëõâèäí. Áèäí öóã ïàðòüñèí íåêâðèã îíüãòàí àâõ ç´âò³âèäí, ÿºàä ãèõë³ òåäí³ ò´ë³ ìàíà òàœº÷èí îëí óëñ äóóºàí ´ãñí áîëšàíà. Îíö ïðîãðàììñ áîëí ò´ñâñ éè뺚, òåäíèã àðäíü îðš ê¢ö³š ê´äëõ ç´âò³âèäí.
Ìàíà òàœº÷èí ïðåäïðèÿòüì¢äèã õàìãèí ò¢ð¢íä ä´œíõ êåðãò³. Ïàðëàìåíòèí áîëí ïðàâèòåëüñòâèí ñîœñõâðèí ýâ-àðºèã îëçëš á¢ðòê뺳í áîëí íåêâð³í ÷àœºàõâèäí. Ýêîíîìèêèí áîëí ñîöèàëüí õàëõèí òîäðõà êåðã¢äò áèäí ºîë îíüãàí ´ãõ ç´âò³âèäí, òåð öàãò áèäí íè-íåãí êåâ³ð ê´äëš ÷àäõâèäí.
Öààðàíäíü ïàðëàìåíòèí Àõëà÷èí ò¢ð¢í äàðóêä öóã äåïóòàòíðèí ãèëò³ ä´œíëò³ð Ñàãëð Áàêèíîâà ñóœºãäâ. Òåð ìåò Óëñèí Õóðàëûí Àõëà÷èí äàðóêä ÊÏÐÔ-èí ýë÷ Íèêîëàé Íóðîâ ñóœºãäâ. Òèèì êåâ³ð ò¢ð¢í ñåññüò ñóœºâðèí îëí ò´ð õ³ë³ãäâ. ¡ëã¢ðíü, ïàðëàìåíòèí êîìèòåòì¢äèí õàíü áîëí òåäí³ àõëà÷íð ñóœºãäâ.
Èèã³ä ñóðºóëü-ýðäìèí, ýð¢ë-ìåíä õàðëºíà, ñîéëûí, áàº÷óäûí ïîëèòèêèí áîëí ñîöèàëüí õàðñëòûí êîìèòåòèí àõëà÷íü Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð, äåïóòàò Áàäì Ñàëàåâ áîëâ. Çàêà òîãòàëºíà, çàêîííîñòèí, îðí-íóòãèí òîãòàöèí áîëí á³³ðí çàëâðèí êîìèòåòèí àõëà÷íü Ìèõàèë Ìóòóëîâ áîëâ. Áþäæåòèí, ýêîíîìè÷åñê ïîëèòèêèí, àðºëà÷íðèí áîëí ç´´ðèí êîìèòåòèí àõëà÷ä Âàëåðèé Áîëäûðåâ ñóœºãäâ. Àãðàðí ò´ð³ð áîëí éèðòìšèí ç´´ð îëçëëºíà êîìèòåòèí àõëà÷íü Âàëåðèé Î÷èðîâ áîëâ.
Ïåíñèîíí çàêîíîäàòåëüñòâèã óäë óãà øèíð¢ëõ³ð á³³í³, òåð¢íë³ èðëö¢ëš ²ð³ñ³í Àëâíà êîäåêñò ñîëüâðìóä îðóëãäšàíà. Òåð ôåäåðàëüí çàêàíà ò´ñâèí òóñò òîîëâðàí ìåä¢ëëºí³ ïàðëàìåíòèí òîãòàâðèã äåïóòàòíð áàñ ä´œíâ.
Õ´´ííü äåïóòàòíðò òåäí³ èòêë öààñèã Óëñèí Õóðàëûí Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî á³ð¢ëš ´ãâ. Ýí éîâäëëà äåïóòàòíðèã òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ é´ð³š, õàìöó êåâ³ð îëçòà-òóñòàºàð ê´äëèé ãèš çààâ. Õàìãèí ò¢ð¢íä á¢êë òàœº÷èí, ìàíà ºàçðò á³³õ îëí óëñèí ñ³ õ³³ëºí òàíà ê´äëìøèí ºîë ê¢ñëíü áîëõ ç´âò³ ãèš Àëåêñåé Ìàðàòîâè÷ àõð ¢ãä³í òåìäãëâ.
Ýí¢ã³ð çóðºàäã÷ õóðàëòûí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) ò¢ð¢í ñåññü ê´äëìø³í ò´ãñ³â.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà

 òóðåöêîì ãîðîäå Ãåáçå çàâåðøèëñÿ ÷åìïèîíàò ìèðà ïî øàõìàòàì ñðåäè þíèîðîâ. Øàõìàòèñòêà èç Êàëìûêèè Äèíàðà Äîðäæèåâà íå ïðîèãðàëà íè îäíîé ïàðòèè, íàáðàâ âîñåìü áàëëîâ. Îíà îòñòàëà ïî äîïîëíèòåëüíûì ïîêàçàòåëÿì è ñòàëà ïÿòîé. Òàê, Äèíàðà ÷åðíûìè ôèãóðàìè âûèãðàëà ó Ìåðèåò Êàìîëåòäèíîâîé èç Êàçàõñòàíà, à òàêæå Êñèíóå Ëè èç Êèòàÿ, Íàòàëüè Êàíàêîâîé èç ×åõèè, Ñåñèëü Õàóñåðíîò èç Ôðàíöèè è Íèíî Õîìåðèêè èç Ãðóçèè.
Îòìåòèì, ÷òî â ïîñëåäíåì òóðå Äèíàðà ÷åðíûìè ôèãóðàìè èãðàëà ñ Ãóëðóõáåãèì Òîõèðäæîíîâîé, íå óñòóïèëà åé, è òåì ñàìûì ïîìîãëà Àëåêñàíäðå Ìàëüöåâñêîé ñòàòü ïîáåäèòåëåì ÷åìïèîíàòà ìèðà. Ìàëüöåâñêàÿ íàáðàëà 8,5 áàëëà. Ãóëðóõáåãèì Òîõèðäæîíîâà èç Óçáåêèñòàíà ñòàëà âòîðîé, Íèíî Õîìåðèêè èç Ãðóçèè - òðåòüåé.
Ñòîèò îòìåòèòü, ÷òî ó þíîøåé 1-å ìåñòî çàíÿë èðàíåö Ïàðõàì Ìàãñóäëó, â àêòèâå êîòîðîãî 9,5 î÷êà èç 11. Ïî 8,5 î÷êà íàáðàëè Ïóðàíèê Àáõèìàíüþ (Èíäèÿ), Ñåðãåé Ëîáàíîâ è Àíäðåé Åñèïåíêî (îáà - Ðîññèÿ).
Íà÷èíàëà ÷åìïèîíàò ìèðà Äîðäæèåâà ñåäüìîé ïî ðåéòèíãó - 2318 ïóíêòîâ, çàâåðøèëà ïÿòîé ñ ïåðôîìàíñîì - 2393. Âñåãî æå îíà äîáàâèëà â ðåéòèíãå ÔÈÄÅ 21,8 ïóíêòà.

Ñ 12 ïî 15 ñåíòÿáðÿ â ã.Âîëãîãðàäå ïðîøåë òóðíèð ïî õóäîæåñòâåííîé ãèìíàñòèêå ïàìÿòè çàñëóæåííîãî òðåíåðà Ðîññèè Îëüãè Êóêóøêèíîé. Âñåãî â òóðíèðå ïðèíÿëè ó÷àñòèå áîëåå 500 þíûõ ñïîðòñìåíîê 2001-2009 ãîäîâ ðîæäåíèÿ èç Ýëèñòû, Ðîñòîâà, Ñî÷è, Âîëæñêîãî, Âîëãîãðàäà è äðóãèõ ãîðîäîâ Ðîññèè.
Ñîðåâíîâàòåëüíàÿ ïðîãðàììà òóðíèðà ñîñòîÿëà èç èíäèâèäóàëüíûõ è ãðóïïîâûõ óïðàæíåíèé. Â íèõ êîìàíäà ãèìíàñòîê èç Êàëìûêèè 2007-2008 ãîäîâ ðîæäåíèÿ çàíÿëà 1-å ìåñòî ïî ïðîãðàììå II ñïîðòèâíîãî ðàçðÿäà. Â ñîñòàâå êîìàíäû âûñòóïàëè Äàðèíà Àíäæóêàåâà, Êàðèíà Ìàøòàáäóëîâà, Ýëèàíà Ñâèðèäåíêî, Èðèíà Âîäîïüÿíîâà, Àëåêñàíäðà Êàçèìèðîâà è Ïîëèíà Áàìáàåâà. Òðåíèðóåò ãèìíàñòîê Ëàðèñà Ãàéâîðîíñêàÿ.
 ãðóïïîâûõ óïðàæíåíèÿõ êîìàíäà ÊÌÑ (2003-2005 ãîäà ðîæäåíèÿ) çàíÿëà 2-å ìåñòî.  ñîñòàâå ýòîé êîìàíäû: Àëåêñàíäðà Áîâàåâà, Àëèíà Áîãäàíîâà, Èëÿíà Äîðæèåâà, Àìóëàíãà Áîëäàíîâà, Àíãèðà Ìàíäæèåâà è Âàëåðèÿ Ïîïåíêî. Òðåíåðû: Ëþäìèëà Ãàëü÷åíêî è Àëèíà Ìàêàðåíêî.
Ñ 14 ïî 16 ñåíòÿáðÿ êàëìûöêèå ãèìíàñòêè ïðèíÿëè ó÷àñòèå â îòêðûòîì ïåðâåíñòâå ã.Ïÿòèãîðñêà ïî õóäîæåñòâåííîé ãèìíàñòèêå "Îñåííèå ãðàöèè" â ãðóïïîâûõ óïðàæíåíèÿõ. Çäåñü äåâóøêè èç ñòåïíîé ðåñïóáëèêè çàíÿëè 2-å ìåñòî.  ñîñòàâå êîìàíäû áûëè Àíàñòàñèÿ Ìàñëåííèêîâà, Þëèÿ Íàñòàåâà, Äæèðãàë Êèòíÿåâà, Äèàíà Öóòàåâà, Çàÿíà Íèìãèðîâà. Ïîäãîòîâèëà ãèìíàñòîê ê ñîðåâíîâàíèÿì òðåíåð-ïðåïîäàâàòåëü Ðåñïóáëèêàíñêîé êîìïëåêñíîé ñïîðòèâíîé øêîëû îëèìïèéñêîãî ðåçåðâà Èðèíà Îñåíêî.

Íà÷èíàÿ ñ ýòîãî ãîäà, äëÿ ó÷åíèêîâ Öàãàí-àìàíñêîé ñðåäíåé øêîëû ¹2 ïåðâîå ñåíòÿáðÿ - ýòî íå òîëüêî Äåíü çíàíèé, íî è äåíü ðîæäåíèÿ ñïîðòèâíîãî êëóáà "Þíûé ëó÷íèê". Íåìíîãèì ðàíåå òðîå ðåáÿò èç ýòîé øêîëû: Íîííà Ìóøàåâà, Ýëüçà Áàãàåâà è Íèêèòà Áîêøåâ ïðèíèìàëè ó÷àñòèå â ëåòíåé îçäîðîâèòåëüíîé êàìïàíèè ìèíèñòåðñòâà îáðàçîâàíèÿ è íàóêè ÐÊ.  Ýëèñòå áûë îðãàíèçîâàí äåòñêèé ëàãåðü, îñíîâíîé óïîð â êîòîðîì áûë ñäåëàí íà îáó÷åíèè ñòðåëüáå èç ëóêà.
Ñåé÷àñ öàãàí- àìàíñêèå ëó÷íèêè æäóò ïîñòóïëåíèÿ â øêîëó íåîáõîäèìîãî èíâåíòàðÿ. Ïî ñëîâàì ó÷èòåëÿ ôèçêóëüòóðû, ðóêîâîäèòåëÿ êëóáà "Þíûé ëó÷íèê" Åêàòåðèíû Êèêååâîé, îñíîâíûìè öåëÿìè äåÿòåëüíîñòè êëóáà ÿâëÿþòñÿ: ðàçâèòèå è ïîïóëÿðèçàöèÿ íàöèîíàëüíîãî âèäà ñïîðòà - ñòðåëüáû èç ëóêà, óêðåïëåíèå çäîðîâüÿ ïîñðåäñòâîì âîâëå÷åíèÿ â ðåãóëÿðíûå çàíÿòèÿ ñïîðòîì, âûÿâëåíèå ñïîñîáíûõ þíûõ ñòðåëêîâ è ôîðìèðîâàíèå çäîðîâîãî îáðàçà æèçíè.  ôóíêöèè êëóáà "Þíûé ëó÷íèê" âõîäÿò îðãàíèçàöèÿ è ïðîâåäåíèå ôèçêóëüòóðíî-îçäîðîâèòåëüíûõ è ñïîðòèâíî-ìàññîâûõ ìåðîïðèÿòèé, ôîðìèðîâàíèå êîìàíäû è îðãàíèçàöèÿ èõ ó÷àñòèÿ â ñîðåâíîâàíèÿõ ðàçëè÷íîãî óðîâíÿ. Çà âñåìè â êëóáå óñòàíîâëåí âðà÷åáíî-ïåäàãîãè÷åñêèé êîíòðîëü ìåäèöèíñêèìè è ïåäàãîãè÷åñêèìè ðàáîòíèêàìè. Êàê ðàññêàçàëà äèðåêòîð øêîëû Âàëåíòèíà Áàäìàåâà, â ðàìêàõ ðåàëèçàöèè ïðîãðàììû ìèíèñòåðñòâà îáðàçîâàíèÿ è íàóêè ÐÊ ïî ñîçäàíèþ â ñåëüñêèõ øêîëàõ óñëîâèé äëÿ çàíÿòèé ôèçè÷åñêîé êóëüòóðîé è ñïîðòîì, íà îòêðûòèå êëóáà ëó÷íèêîâ âûäåëåíî 330 òûñÿ÷ ðóáëåé, â òîì ÷èñëå èç ñðåäñòâ ôåäáþäæåòà - 282 òûñÿ÷è ðóáëåé, èç ðåñáþäæåòà - 18 òûñÿ÷ ðóáëåé, èç ìåñòíîãî - 30 òûñÿ÷ ðóáëåé. Ñðåäñòâà ðàññ÷èòàíû íà 12 ó÷åíèêîâ 5-9-õ êëàññîâ. Íà äàííûé ìîìåíò çàêëþ÷åíû äîãîâîðû ïî ïîñòàâêàì èíâåíòàðÿ äëÿ ñòðåëüáû èç ëóêà èç ãîðîäîâ Âåëèêèå Ëóêè, Ìîñêâà, à òàêæå èçîëîí-áëîêîâ èç Êàçàíè.

 ðàìêàõ ïðàçäíîâàíèÿ 80-ëåòèÿ Öåëèííîãî ðàéîíà Êàëìûêèè â ñåëå Òðîèöêîå ñîñòîÿëèñü ñêà÷êè. Ñðàçó íà íåñêîëüêèõ äèñòàíöèÿõ îòëè÷èëèñü æîêåè Êåò÷åíåðîâñêîãî ðàéîíà. Íà äèñòàíöèè 1600 ìåòðîâ 1-å ìåñòî çàíÿë Áààòð Ñàäæàåâ íà ðûæåì äâóõëåòíåì æåðåáöå ÷èñòîêðîâíîé ïîðîäû (Ôóê). Ïîáåäèòåëþ äîñòàëñÿ öåííûé ïðèç - ìîòîöèêë. Íà ýòîé æå äèñòàíöèè äëÿ ñêàêóíîâ-ïîëóêðîâîê 2-å ìåñòî çàíÿë Î÷èð Ëèäæèåâ èç ï.Êåò÷åíåðû íà ãíåäîé êîáûëå (Ôëåê÷åð). Íà äèñòàíöèè 2400 ìåòðîâ â ïîëóêðîâíîé ãðóïïå ëîøàäåé âòîðîå ìåñòî çàíÿë Äîðäæè Äîðæèåâ íà ãíåäîì æåðåáöå Áàðêëàå. Ãëàâíûé òðîôåé ñêà÷åê - ÂÀÇ 2121"Íèâà" äîñòàëñÿ âëàäåëüöó ãíåäîãî æåðåáöà (Íîáèëå-Êîâàëüî), âûõîäöó èç ï.Øèí Ìåð Ìóòëó Ïîâàåâó. Æîêåé - Áàìáóø Äîðæèåâ. Íàäî ñêàçàòü, ÷òî ïÿòü ëåò íàçàä íà 75-ëåòíèé þáèëåé Öåëèííîãî ðàéîíà ãëàâíûé ïðèç ñêà÷åê òàêæå äîñòàëñÿ ïðåäñòàâèòåëþ Êåò÷åíåðîâñêîãî ðàéîíà.
Êðîìå òîãî, íå òàê äàâíî äâå áëåñòÿùèå ïîáåäû íà ðîñòîâñêîì èïïîäðîìå îäåðæàë æîêåé Äîðäæè Äîðæèåâ íà ðûæåì æåðåáöå (Àñóï). Ïåðâûé ðàç îíè îòëè÷èëèñü â ñêà÷êå íà ïðèç ìèíèñòåðñòâà ñåëüñêîãî õîçÿéñòâà ÐÔ äëÿ ëîøàäåé ÷åòûðåõ ëåò è ñòàðøå ÷èñòîêðîâíîé âåðõîâîé ïîðîäû íà äèñòàíöèè 3200 ìåòðîâ. Ëîøàäü ïðèíàäëåæèò Î÷èðó Êàâäàëîâó èç Öåëèííîãî ðàéîíà, îí æå ÿâëÿåòñÿ òðåíåðîì. Ïîçæå êàëìûöêîìó æîêåþ Äîðäæè Äîðæèåâó óäàëîñü îáîéòè ëó÷øèõ æîêååâ Þãà Ðîññèè, âûèãðàâ â äîâåñîê ïðåñòèæíûå ñêà÷êè Ðîñòîâà íà ïðèç "Êóáîê ÷åìïèîíîâ". Ñåé÷àñ Äîðäæè ãîòîâèòñÿ ê ñêà÷êàì â Êðàñíîäàðå.
Ñàíäæè ÀËÅÊÑÅÅÂ

×åðåç òðè ãîäà ìû áóäåì îòìå÷àòü 130-ëåòíèé þáèëåé èçâåñòíîãî ó÷åíîãî-ÿçûêîâåäà, äîêòîðà ôèëîëîãè÷åñêèõ íàóê, ïðîôåññîðà, çàñëóæåííîãî äåÿòåëÿ íàóê ÐÑÔÑÐ Áîðèñà Êëèìåíòüåâè÷à Ïàøêîâà (1891-1970). Îí âíåñ áîëüøîé âêëàä â èññëåäîâàíèå è ðàçâèòèå êàëìûöêîãî ÿçûêà, âîñïèòàíèå íàó÷íûõ êàäðîâ äëÿ Êàëìûêèè. Áîðèñ Ïàøêîâ áûë ñïåöèàëèñòîì ïî ÿçûêàì è êóëüòóðàì íàðîäîâ Äàëüíåãî Âîñòîêà, ìàíü÷æóðèñòèêå, ïî êàëìûöêîìó, áóðÿòñêîìó, êèòàéñêîìó, ÿïîíñêîìó è êîðåéñêîìó ÿçûêàì, èññëåäîâàòåëåì êèòàéñêèõ äèàëåêòîâ.
Áóäóùèé ó÷åíûé ðîäèëñÿ 8 èþëÿ 1891 ãîäà â êðåñòüÿíñêîé ñåìüå, â äåðåâíå Åðìîëîâêà Ïåíçåíñêîé ãóáåðíèè, îêîí÷èë Ïåíçåíñêóþ äóõîâíóþ ñåìèíàðèþ. Çàòåì ïðîäîëæèë ó÷åáó â Âîñòî÷íîì èíñòèòóòå â ã. Âëàäèâîñòîêå îäíîâðåìåííî íà äâóõ îòäåëåíèÿõ: ìàíü÷æóðñêî-êèòàéñêîì è ÿïîíñêî-êèòàéñêîì, ïðîøåë ïîëíûé êóðñ ìîíãîëüñêî-êàëìûöêî-êèòàéñêîãî îòäåëåíèÿ è ïðîñëóøàë êóðñ ëåêöèé ïî êîðåéñêîìó ÿçûêó.
 1919 ãîäó áûë ïðèãëàøåí íà ðàáîòó â Èðêóòñêèé óíèâåðñèòåò, ãäå ïîëó÷èë çâàíèå ïðîôåññîðà. Çäåñü îí âîçãëàâëÿë êàôåäðû êèòàéñêîãî è ÿïîíñêîãî ÿçûêîâ, îðãàíèçîâàë êàôåäðó ìîíãîëüñêîãî ÿçûêà, íà áàçå ýòîé êàôåäðû âïîñëåäñòâèè áûë ñîçäàí Áóðÿò-ìîíãîëüñêèé ïåäàãîãè÷åñêèé èíñòèòóò. Òàê íà÷àëàñü åãî êàðüåðà, êàê ñïåöèàëèñòà ïî âîñòî÷íûì ÿçûêàì.
 Äàëüíåâîñòî÷íîì óíèâåðñèòåòå (1923-1926) ðóêîâîäèë êàôåäðîé êèòàéñêîãî ÿçûêà.  1922, 1925 ãîäàõ îí äâàæäû áûâàë â êîìàíäèðîâêàõ â Êèòàå, ãäå îâëàäåë æèâûì ðàçãîâîðíûì ÿçûêîì áàéõóà. Ñ êîíöà 1926-ãî ïî 1928 ãîä, çàòåì ñíîâà (ñ 1937 ïî 1940 ãîä) ðàáîòàåò â Ìîñêâå â äîëæíîñòè ïðîôåññîðà êèòàéñêîãî ÿçûêà â Ìîñêîâñêîì èíñòèòóòå âîñòîêîâåäåíèÿ (ÌÈÂ).  1927-1931 ãîäû - íàó÷íûé ñîòðóäíèê Èíñòèòóòà ýòíè÷åñêèõ è íàöèîíàëüíûõ êóëüòóð íàðîäîâ Âîñòîêà. Ðàáîòàë â Èíñòèòóòå âíåøíåé òîðãîâëè.
 1929 ãîäó Áîðèñ Ïàøêîâ ïðèåõàë â ã.Ñàðàòîâ äëÿ îêàçàíèÿ ïîìîùè â ðàçðàáîòêå íîâîãî àëôàâèòà äëÿ êàëìûöêîãî ëèòåðàòóðíîãî ÿçûêà, èìåííî ñ ýòîãî âðåìåíè íà÷èíàåòñÿ åãî çíàêîìñòâî è óñòàíîâëåíèå îáùåíèÿ ñ ó÷åíûìè, àñïèðàíòàìè è ñòóäåíòàìè èç Êàëìûêèè.  1930 ãîäó ïî íàïðàâëåíèþ Íàðêîìïðîñà ÐÑÔÑÐ îí ñíîâà ïðèåõàë óæå â êà÷åñòâå ðóêîâîäèòåëÿ êàôåäðû êàëìûöêîãî îòäåëåíèÿ ïðè ïåäàãîãè÷åñêîì ôàêóëüòåòå Ñàðàòîâñêîãî ãîñóäàðñòâåííîãî óíèâåðñèòåòà èìåíè Í. Ã.×åðíûøåâñêîãî, ãäå ïî ðåêîìåíäàöèè ìåñòíîãî êðàéêîìà ïàðòèè áûëè îòêðûòû îòäåëåíèÿ ÿçûêà è ëèòåðàòóðû, èñòîðèè è ýêîíîìèêè.
Çäåñü ïðèãîäèëèñü åãî îïûò ðàáîòû â Èðêóòñêîì, Äàëüíåâîñòî÷íîì óíèâåðñèòåòàõ. Îí óìåëî íàïðàâëÿë ïðàêòè÷åñêîå îâëàäåíèå ñòóäåíòàìè ðîäíûì ÿçûêîì, âìåñòå ñ íèìè àíàëèçèðîâàë ÿçûêîâûå îñîáåííîñòè, è îíè âìåñòå ñîçäàâàëè ó÷åáíèêè, ó÷åáíûå ïîñîáèÿ. Ñïîñîáíûå ìîëîäûå ëþäè áûëè íå ïðîñòî ó÷åíèêàìè, îíè ñòàíîâèëèñü äëÿ íåãî êîëëåãàìè, ñîàâòîðàìè. Îäíèì èç òàêèõ òàëàíòëèâûõ ñòóäåíòîâ áûë áóäóùèé ïðîôåññîð Êàëìûöêîãî ãîñóíèâåðñèòåòà Áàòà Áàäìàåâ, ñîàâòîð ìíîãèõ åãî ó÷åáíèêîâ è ïîñîáèé.
 íà÷àëå 30-õ ãîäîâ äëÿ óñòàíîâëåíèÿ íîðì ëèòåðàòóðíîãî ÿçûêà ïîä ðóêîâîäñòâîì çàâåäóþùåãî êàôåäðîé êàëìûöêîãî ÿçûêà è ëèòåðàòóðû ïðè Ñàðàòîâñêîì ïåäàãîãè÷åñêîì èíñòèòóòå Á.Ê.Ïàøêîâà áûëà îðãàíèçîâàíà äèàëåêòîëîãè÷åñêàÿ ýêñïåäèöèÿ íà òåððèòîðèè Ëàãàíñêîãî è Ñàðïèíñêîãî ðàéîíîâ. Ïðèìîðñêèé (Ëàãàíñêèé) ðàéîí áûë âûáðàí êàê íàèáîëåå ìîùíûé â ýêîíîìè÷åñêîì è íàèáîëåå õàðàêòåðíûé â ÿçûêîâîì îòíîøåíèÿõ. Îí áûë ïðèâëåêàòåëüíûì è ïî ÷èñëåííîñòè íàñåëåíèÿ, è ïî ðàçíîîáðàçèþ õîçÿéñòâåííîé äåÿòåëüíîñòè (ðûáîëîâåöêîå, ñêîòîâîä÷åñêîå è çåìëåäåëü÷åñêîå õîçÿéñòâà). Ýêñïåäèöèåé áûë ñîáðàí áîãàòûé ëåêñè÷åñêèé ìàòåðèàë.
Äàëåå â 1932-1934 ãîäû ïðåïîäàâàë â Ñàðàòîâñêîì, â 1934-1935 ãîäû ðàáîòàë â Àñòðàõàíñêîì ïåäèíñòèòóòàõ è â 1941-1942-å ãîäû â Êàëìûöêîì ãîñóäàðñòâåííîì ïåäàãîãè÷åñêîì èíñòèòóòå. Áëàãîäàðÿ åãî íàó÷íîé è ïðåïîäàâàòåëüñêîé äåÿòåëüíîñòè â Ñàðàòîâå, Àñòðàõàíè, êàëìûêè õîðîøî çíàëè ó÷¸íîãî è, ïðèåçæàÿ ïî äåëàì â Ìîñêâó, ÷àñòî îñòàíàâëèâàëèñü ó ïðîôåññîðà Ïàøêîâà. Èç-çà ýòîãî ó íåãî îñëîæíèëèñü îòíîøåíèÿ ñ ñóïðóãîé.
Íî Áîðèñ Êëèìåíòüåâè÷ íàøåë âûõîä èç ïîëîæåíèÿ. Âñêîðå â Ïîäìîñêîâüå, â Áàáóøêèíî, åìó âñòðåòèëàñü æåíùèíà, ó êîòîðîé áûë ó÷àñòîê çåìëè. Îí ñ íåé äîãîâîðèëñÿ, ÷òî ïîñòðîèò äîì è åé âûäåëèò îäíó êîìíàòó ñ îòäåëüíûì âõîäîì. Òàê îí è ñäåëàë: ïîñòðîèë äîì, ãäå ïðèíèìàë âñåõ ïðèåçæèõ êàëìûêîâ, è ñàì âñþ íåäåëþ æèë òàì, òîëüêî íà âûõîäíûå äíè åçäèë äîìîé, â ñåìüþ.  ýòîì äîìå îí ïðèíèìàë àñïèðàíòîâ, äèññåðòàíòîâ ïî ðàçíûì âîñòî÷íûì ÿçûêàì.
 ãîäû âîéíû, êîãäà Áîðèñ Ïàøêîâ ó÷àñòâîâàë â ïåðåãîíå ñêîòà èç Êàëìûêèè â Êàçàõñòàí, ÷òîáû íàêîðìèòü âñåõ êîðîâ, îí òàê äåðãàë ñåíî èç ñêèðäû, ÷òî ïîðåçàë âñå ïàëüöû íà ðóêàõ. È ïîñëå ýòîãî îíè îñòàëèñü ñêðþ÷åííûìè.
Âî âðåìÿ âîéíû ðàáîòàë â îòäåëå íåðóññêèõ øêîë Íàðêîìïðîñà, ñ 1943 ãîäà - â Èíñòèòóòå ÿçûêà è ïèñüìåííîñòè ÀÍ ÑÑÑÐ, ïîçäíåå - â Èíñòèòóòå âîñòîêîâåäåíèÿ ñòàðøèì íàó÷íûì ñîòðóäíèêîì äî ïîñëåäíèõ äíåé ñâîåé æèçíè.  èíñòèòóòå, â æóðíàëå ïîñåùåíèÿ,íàïðîòèâ ôàìèëèé óêàçûâàëèñü ñïåöèàëüíîñòè ñîòðóäíèêîâ, ïðîòèâ ôàìèëèè Ïàøêîâà ñòîÿëà ïîìåòêà - óíèâåðñàë.
Ïîñëå âîçâðàùåíèÿ èç äåïîðòàöèè êàëìûêîâ â 1957-1958 ãîäû îí âîçðîäèë Êàëìûöêèé íàó÷íî-èññëåäîâàòåëüñêèé èíñòèòóò ÿçûêà, ëèòåðàòóðû è èñòîðèè (ÊÍÈÈßËÈ) è ðàáîòàë åãî äèðåêòîðîì. Îáùåèçâåñòíî, ÷òî Á.Ê.Ïàøêîâ ïðèíèìàë àêòèâíîå ó÷àñòèå â ñîçäàíèè íîâûõ ïèñüìåííîñòåé (ñíà÷àëà íà îñíîâå ðóññêîé, çàòåì - ëàòèíñêîé, ïîòîì ñíîâà íà ðóññêîé ãðàôè÷åñêîé îñíîâå), íîâûõ îðôîãðàôèé, ïðîãðàìì, ó÷åáíèêîâ, â ïîäãîòîâêå ìîëîäûõ ïåäàãîãè÷åñêèõ, íàó÷íûõ êàäðîâ. Òðóäíî íàçâàòü âñåõ åãî ñàðàòîâñêèõ, àñòðàõàíñêèõ, êàëìûöêèõ ñòóäåíòîâ, íî íåêîòîðûå åãî ó÷åíèêè ñòàëè ïåðâûìè êàëìûöêèìè ó÷åíûìè: Áàòà Áàäìàåâ, Óòàø Î÷èðîâ, Äîðäæè Ïàâëîâ, Áåìáÿ Ìóíèåâ, Ñàíäæè Êàëÿåâ, Ñàíäæè Êåíçååâ è ìíîãèå äðóãèå, êîòîðûå ñîñòàâèëè îñíîâó êàëìûöêîé èíòåëëèãåíöèè.
 1957 ãîäó â Ñòàâðîïîëüñêîì ãîñóäàðñòâåííîì ïåäàãîãè÷åñêîì èíñòèòóòå îòêðûëè êàëìûöêîå îòäåëåíèå, ãäå çàâåäóþùèì êàôåäðîé, îòäåëåíèåì áûë åãî âûïóñêíèê Áàòà Áàäìàåâè÷ Áàäìàåâ, ïðåïîäàâàòåëÿìè ñíîâà ñòóäåíòû Á.Ê.Ïàøêîâà - âûäàþùèåñÿ çíàòîêè ñâîåãî äåëà: Óòàø Óëàçãàíîâè÷ Î÷èðîâ, Ñàíäæè Êàëÿåâè÷ Êàëÿåâ, Ñàíäæè Àëåêñååâè÷ Êåíçååâ, àñïèðàíòêà Èíñòèòóòà âîñòîêîâåäåíèÿ Êåðìåí Íàìûñîâíà Áóêàåâà, Àíàòîëèé Øàëõàêîâè÷ Êè÷èêîâ. Êîíå÷íî, ïðåïîäàâàë Áîðèñ Êëèìåíòüåâè÷ Ïàøêîâ, ñòàðøèé íàó÷íûé ñîòðóäíèê Èíñòèòóòà âîñòîêîâåäåíèÿ ÀÍ ÑÑÑÐ.
Òîãäà â ïåðâîì íàáîðå ó÷èëèñü: Àíäðåé Áàäìàåâ, Áåëëà Ëèäæèåâà, Íàäåæäà Ìóñîâà, Ðàèñà Äæàìáèíîâà, Âàëåíòèíà Äàðáàêîâà, Ïîëèíà Áîðëûêîâà, Ëèäèÿ Áåðäåíîâà, Âàëåíòèíà (Ãþíçüìÿ) Ìàíäæèåâà, Íèíà Ìåíêåíîâà, Ãðèãîðèé Ïþðáååâ, Àëåêñàíäð Êàëÿåâ, Íèêîëàé Óáóøàåâ, Òàìàðà Áîñõàåâà, Àëåêñàíäðà Òåìèðîâà, Âàëåíòèíà Ìàíäæèêîâà, Êëàâäèÿ Ìàíäæèêîâà, Âèêòîð Ìàíäæèêîâ, Ëîïàñàí è Ñåðãåé Áàðòóíîâû, Èííà Äîëäóíîâà, Íàäåæäà Øàðìàíäæèíîâà è äðóãèå.
Áîðèñ Êëèìåíòüåâè÷ ïðåäëàãàë íåêîòîðûì êàëìûöêèì ñòóäåíòàì ïðîäîëæèòü îáó÷åíèå â àñïèðàíòóðå, ìíîãèõ ïðèãëàøàë ê ñåáå â Ìîñêâó â ãîñòè, îáåùàë îïëàòèòü (òóäà è îáðàòíî) äîðîãó è îáåñïå÷èòü òðåõðàçîâûì ïèòàíèåì (óòðîì - ÷àé, â îáåä - ÷àé, âå÷åðîì - ÷àé). Ýòî áûë î÷åíü óäà÷íûé íàáîð èç ñèáèðñêèõ âûïóñêíèêîâ. Ìíîãèå ñòàëè ó÷åíûìè, îïûòíûìè ïðåïîäàâàòåëÿìè ðîäíîãî è ðóññêîãî ÿçûêîâ, çàñëóæåííûìè ó÷èòåëÿìè. Èç íèõ âûøëî 3 êàíäèäàòà íàóê, 5 äîêòîðîâ íàóê.
Êàê óæå ãîâîðèëîñü, õîçÿéêà ó÷àñòêà çåìëè â äîìå Ïàøêîâà çàíèìàëà îäíîêîìíàòíóþ êâàðòèðó. Ñûí ýòîé æåíùèíû - ó÷àñòíèê âîéíû, êîíòóæåíûé, âñåãäà íàõîäèëñÿ â ãîñïèòàëå, íî ìàòü èíîãäà åãî áðàëà äîìîé. Êîãäà îí íàïàäàë íà ìàòü ñ òîïîðîì, îíà óåçæàëà â Ìîñêâó ê äî÷åðè. Ñûí, îñòàâøèñü îäèí, â ïîèñêàõ äåíåã âñåãäà ðûëñÿ â êíèãàõ ïðîôåññîðà Ïàøêîâà, èìè áûëè íàáèòû ÷åðäàê è êîðèäîðû.
Îäíàæäû â ôåâðàëå 1963 ãîäà, íè÷åãî íå íàéäÿ ïîñëå î÷åðåäíûõ ïîèñêîâ, ñèëüíî ðàññòðîèâøèñü îò ýòîãî, îí ïîñðåäè ñâîåé êîìíàòû ðàçâåë êîñòåð è ïîëèë âñå êåðîñèíîì, è áîëüøîé äåðåâÿííûé äîì ñãîðåë, êàê ïîðîõ. Òàê Áîðèñ Êëèìåíòüåâè÷ Ïàøêîâ â 72-ëåòíåì âîçðàñòå îñòàëñÿ áåç äîìà, áåç êâàðòèðû. Ïîòîì, ïîñëå äîëãèõ õëîïîò, îí ïîëó÷èë îäíîêîìíàòíóþ êâàðòèðó, è äî êîíöà ñâîåé æèçíè ðàáîòàë â Èíñòèòóòå âîñòîêîâåäåíèÿ ÀÍ ÑÑÑÐ. Ïðîôåññîð ðóêîâîäèë àñïèðàíòàìè, êîíñóëüòèðîâàë äèññåðòàíòîâ, ïèñàë ðåöåíçèè, îòçûâû ïî êèòàéñêîìó, ÿïîíñêîìó, êîðåéñêîìó, ìîíãîëüñêîìó, áóðÿòñêîìó, êàëìûöêîìó ÿçûêàì. Òàê äëèëîñü äî 1970 ãîäà, êîãäà Áîðèñ Êëèìåíòüåâè÷ íà 79-ì ãîäó ïîêèíóë ýòîò ìèð.
Á.Ê.Ïàøêîâ îïóáëèêîâàë îêîëî 60 ðàáîò, èç êîòîðûõ áîëüøèíñòâî ñâÿçàíî ñ ðåøåíèåì âîïðîñîâ ÿçûêîâîãî è êóëüòóðíîãî ñòðîèòåëüñòâà â ñòðàíå. Çàíèìàëñÿ ñîçäàíèåì íîâîé ïèñüìåííîñòè, óñîâåðøåíñòâîâàíèåì îðôîãðàôèè, óíèôèêàöèåé òåðìèíîëîãèè è íîðìèðîâàíèåì êàëìûöêîãî ëèòåðàòóðíîãî ÿçûêà. Èì íàïèñàíû ñòàòüè ïî ïðèêëàäíîìó ÿçûêîçíàíèþ íà ìàòåðèàëàõ êàëìûöêîãî, áóðÿòñêîãî, êèòàéñêîãî è êîðåéñêîãî ÿçûêîâ; ñîñòàâëåíû ó÷åáíèêè è ó÷åáíûå ïîñîáèÿ ïî êèòàéñêîìó è êàëìûöêîìó ÿçûêàì. Ðÿä ðàáîò ïîñâÿùåí êèòàéñêîé ëèòåðàòóðå.  ïîñëåäíèå ãîäû èíòåíñèâíî çàíèìàëñÿ èññëåäîâàíèåì ìàíü÷æóðñêîãî ÿçûêà. Ìíîãèå êàïèòàëüíûå òðóäû îñòàëèñü íåîïóáëèêîâàííûìè. Çà íàó÷íî-ïåäàãîãè÷åñêóþ è îðãàíèçàöèîííóþ äåÿòåëüíîñòü åìó áûëî ïðèñâîåíî ïî÷åòíîå çâàíèå çàñëóæåííîãî äåÿòåëÿ íàóêè ÐÑÔÑÐ. Íàãðàæäåí ìåäàëÿìè ÑÑÑÐ.
Ñðåäè åãî íàó÷íûõ òðóäîâ ñëåäóåò îòìåòèòü íåêîòîðûå ðàáîòû, êàñàþùèåñÿ êàëìûöêîãî ÿçûêà, â òîì ÷èñëå íîâîãî ëàòèíèçèðîâàííîãî àëôàâèòà â Êàëìûöêîé àâòîíîìíîé îáëàñòè, êàëìûöêîé ëèíãâèñòè÷åñêîé ýêñïåäèöèè, ìåòîäèêè ïðåïîäàâàíèÿ ãðàììàòèêè êàëìûöêîãî ÿçûêà â íà÷àëüíîé øêîëå, à òàêæå èññëåäîâàíèå ó÷¸íûì âåëèêîãî ýïîñà êàëìûöêîãî íàðîäà "Äæàíãàð". Îí èçäàë ïîñîáèå ïî ðóññêîìó ÿçûêó äëÿ ó÷èòåëåé êàëìûöêèõ øêîë. Ñîõðàíèëèñü åãî òðóäû ïî èññëåäîâàíèþ ñòàðîêàëìûöêîé ïèñüìåííîñòè, îí íàçûâàë åå âûäàþùèìñÿ êóëüòóðíûì íàñëåäèåì êàëìûöêîãî íàðîäà.
Ñâåòëàÿ ïàìÿòü îá ýòîì óäèâèòåëüíî ïðåêðàñíîì ÷åëîâåêå, ó÷åíîì øèðî÷àéøåãî è âûñî÷àéøåãî êëàññà íàâå÷íî ñîõðàíèëàñü â äóøàõ ëþäåé, êîòîðûå åãî çíàëè èëè õîòÿ áû îäèí ðàç âñòðå÷àëèñü ñ íèì. Ðàäè äðóãèõ ëþäåé îí ãîòîâ áûë îòäàòü æèçíü. Êîãäà ïîñëå Ñèáèðè ïî âñåé Êàëìûêèè îäíîâðåìåííî øëà ñòðîéêà, âîçðîæäåíèå ñåë è ãîðîäîâ, îí ïîìîãàë ñâîèì áûâøèì ñòóäåíòàì, òåïåðü óæå èçâåñòíûì ïèñàòåëÿì, ó÷åíûì. Êàëìûêè åãî âñåãäà áóäóò ïîìíèòü õîòÿ áû çà òî, ÷òî îí ðàäè íèõ óøåë èç ñîáñòâåííîé ñåìüè, ïîñòðîèë äëÿ íèõ â Ìîñêâå äîì è âñå ñâîè íàêîïëåíèÿ îòäàâàë íà âîçðîæäåíèå Êàëìûêèè. Òåïåðü â Ýëèñòå åñòü óëèöà èìåíè Á.Ê.Ïàøêîâà, çíà÷èò, îí âñåãäà ñ íàìè, êàëìûêàìè, ñ Êàëìûêèåé.
Íèêîëàé ÓÁÓØÀÅÂ,
ñòàðøèé íàó÷íûé ñîòðóäíèê
ÊàëìÍÖ ÐÀÍ,
äîêòîð ôèëîëîãè÷åñêèõ íàóê, äîöåíò,
îòëè÷íèê íàðîäíîãî ïðîñâåùåíèÿ,
çàñëóæåííûé äåÿòåëü íàóêè ÐÊ

Çóí šèë õîîðàí õàëüìã òååãèí îëí óëñ öóºàð í¢¢º³ä éîâäã á³³ñìí. Òåð öàãèí õàëüìãóä ìîäàð, ÷îëóºàð ãåð òîñõäã óãà áèë³. ¥äã³ öàãò èøê³ ãåðò ò´ðñí ꢢíë³ õàÿ õà𺚠áîëõìí. ¥âêíðèí îëçëšàñí ãåðì¢äèã çóã äæàíãàðèàäò áîëí íàíü ÷èãí áàéðèí ´äðì¢äò ¢çš³í³âèäí. Áîëâ ñ¢ë šèëì¢äò Õàëüìã Òàœº÷ä òóðèçì ýêëš äåëãð³ä, ç³ðì àðºëà÷íð èøê³ ãåðì¢ä õóëäš àâàä, áè÷êí õîòí áîëºàä òàœº÷èí ãèè÷íðèã òîñ÷ àâíà. Èøê³ ãåð õóëäš àâõ ñàíàòà ³ìòí îëí ýí¢ã êåš ÷àääã ³ìòí éèð ö´´êí. Òåäí³ íåãíü - Î÷ð-Àðàí Ýðäíü.
Î÷ð-Àðàí Ýðäíü áè÷êí³ñí àâí ºàðàðí þì êåš ê´äëõä³í äóðòà. Ýöêíü ýí¢ã³í äàõóëàä ÿºš ãåð òîñõõèã, ìîä, ÷îëó ÿºš îëçëõèã ¢ç¢ëäã á³³ñìí. Êåñã šèëèí òóðøàðò Ýðäíü ýöêò³º³í õàìäàí ãåðì¢ä òîñõš ê´äëš³ë³.
- Ýðäíü, õîéð šèëèí òóðøò èøê³ ãåðì¢ä êåí³ò. Èèì ê´äëìø êåõ ñàíàí ÿºš ò´ðñìá?
- Õîéð šèë õîîðàí òîñõëºíà ê´äëìø óãà áîëàä, ÿìàðàí êåðã êåõìí ãèš ñàíàä éîâëàâ. Òåã³ä íåã ´äð ìèíè òàíüë Öåðí ëàìä íîì óìøóëõàð, ñåëâã àâõàð îäëàâ. Ê¢¢íäâðèí éîâóäò Öåðí áàãø íàíä "Èøê³ ãåð êåº³ä ¢ç, ÷àìä ÷èãí, õóó÷í àâúÿñ-çàœøàë áîñõëºíä ÷èãí òóñòà áîëõìí" ãèš ñåëâã ´ãñìí. Ò¢ð¢ë³ä áè ýí êåðãò èòêñí óãàâ, ìàäí ýí¢í³ òóñêàð íåâ÷êí ìàðºëäëàâèäí, çóã òåð öàãàñ àâí àðâí íåãí èøê³ ãåð êåãäâ.
- Èøê³ ãåð êåëºí ê¢íä àëü óãàé?
- Ýêë³ä êåõä ê¢íä áîëš ìåäãäë³. Ò¢ð¢í õîéð-ºóðâí èøê³ ãåð ìàòüõð áîëàä, óäàí çîãñëãî, íóðàä îäëà. Äóëàí öàãò êåš ýêëë³â, çóã ò¢ð¢í éîñí ãåðèã ¢âë³ð ò³âë³âèäí.
- Ýí êåðãèã ÿºš äàñ÷ àâëàò?
- Èøê³ ãåð ÿºš êåõèíü èíòåðíåòä õ³ë³ë³â. ijê³ä ê´ãøäë³ õàðºàä ꢢíäë³â. Áàñ Ãåííàäèé Êîðíååâ, Âèêòîð Ìàíäæèåâ áîëí Ìàéÿ Êàðóåâà îëíà ¢¢ëä³÷íð ìèíè ê´äëìøò êåðãò³ ñîíüí þì êåëš ´ãöõ³ë³. Öóã ýäíä áè èê ãèäã õàíëòàí ´ðãš³í³â.
- Íåã èøê³ ãåð êåõä êåä¢ öàã êåðãò³â?
- ªàíöàðí àäºë óãà êåõë³, ñàð øàõó áîëš ºàðíà. Çóã ç³ðìä³í õ´ðí ´äðèí ýðãöä êåš áîëíà.
- Òàíà êåš³õ ãåðì¢ä öóºàð ³äë ýñ ãèš êåìš³º³ðí éèëºðí³?
- ²äë áèø. dzðìíü çóðºàí ìåòð ê¢ðäã äèàìåòðòà, ç³ðìíü - àðâí õîéð ìåòð. Çóðºàí ìåòðò³ ãåð òàâí òåðìò³, ´íäðò³í ºóðâí äóíäóð ìåòð áîëíà. Àðâí õîéð ìåòð èøê³ ãåð àðâí òåðìò³, ´íäðò³í ä´ðâí ìåòð. Áàñ íåì³ä êåëõä, áè÷êä¢äèí ò´ë³ èøê³ ãåð êåš³ë³âèäí. Ýí¢ã "ÁÈÃ" (áè÷êí èøê³ ãåð) ãèš íåð³äí³â. Áè÷êä¢äò èê ãèäã³ð òààñãäíà.
- Òàíà êåëš³ñí àðâí òåðìò³ èøê³ ãåð éèð èê. Èèì èê ãåðèã þóíà ò´ë³ îëçëíà?
- Ñ¢ë êåñã šèëì¢äò ñóë öàãòàí íóì õàðâíàâ. Òåã³ä "¥´ðä õàðâà÷íð" ãèäã õàðâëºíà âåòåðàíìóäûí áîëí áàº÷óäûí íèèö³í³ ëóêîäðîì äååð èèì èøê³ ãåð ò³âë³â. Ýí¢í³ íåã òàëäíü õîéð èê òåðç á³³í³. Õàðâà÷íð äîòðíü çîãñàä, ýí òåðç³ð ºàçà á³³ä (ìèøåíüä) õàðâíà. Ëóêîäðîì äååð èèì èøê³ ãåð ò³âõ ñàíàí ÿºš ò´ðñìá ãèõë³, ßïîíÿ õàðâà÷íðèí "äîäç¸" ãèäã òðåíèðîâî÷í ºàçðèã ¢ç³ä ¢ëã¢ð àâñí áèë³â. Îäà äååð³í ýí ìèíè ãåðì¢ä³ñ õàìãèí èê. Çóã ýí¢í³ñ èê ãåð ò³âõ ñàíàòà á³³í³â.
- Íóì õàðâëºíà òóñêàð êåëš ´ãòí.
- Íóì õàðâàä ýêëñí³ñ çóðºàí šèë äàââ. Íóì õàðâëºí õîéð 碢ë³ð õóâàãäíà: ç³ðì õàðâà÷íð ñïîðòûí íóì îëçëíà, ç³ðìíü êåëí-óëñèí íóìàð õàðâíà. Áè áîëí "¥´ðä õàðâà÷íð" ãèäã íèèö³íä îðëöäã í³³šíðì ìàíà ´âêíðèí îëçëšàñí ìë íóìàð õàðâíà. dzðìä³í õàðâëºíà ä´ðëä³ äàâóëíàâèäí. Òàëäàí ðåãèîíìóäò áîëí îðí-íóòãóäò îäàä òåíä áàñ á³³ðí õàðâà÷íðëà ä´ðëäí³âèäí.
Ýí çóíàð áèäí Êàçàõñòàíä äàâóëãäñí "Àëäð òåã - í¢¢äë÷íðèí îð÷ëœ" ãèäã íàðò-äåëê³í ñîéëûí áîëí ñïîðòûí ôåñòèâàëüä îäàä îðëöëàâèäí. Ýí ôåñòèâàëüä ²ð³ñ³í ðåñïóáëèê¢äèí, Êàçàõñòàíà, Êûðãûçñòàíà, Ìëûí áîëí òàëäàí ÷èãí îëí îðí-íóòãèí ýë÷íð öóãëðöõàâ. Öóã ýäíë³ óëàí ÷è𳺳ðí õàðºàä, ñîéëûí, òóóšèí òóñêàð ꢢíä³ä, îëí ñîíüí þì ìåäš àâëàâèäí. Áè áîëõëà ñóë öàãòàí èøê³ ãåðì¢ä õ³ë³š éîâäã áèë³â. Ò¢ðã èøê³ ãåðì¢ä ìàíà ãåðì¢ä³ñ íåâ÷êí éè뺳ò³. Óðäíü ýí¢ã çóã èíòåðíåòä âèäåî õ³ë³º³ä ¢çë³â. Äîòðíü îðàä õ³ë³õíü, èøê³ ãåð êåš³õ ³ìòíë³ ê¢¢íäõíü éèð ñîíüí áîëš ìåäãäâ.
- Èøê³ ãåð êåõä òàíä êåí í´êä áîëíà?
- Ýöêì, àõíð-䢢íðì, í³³šíðì èð³ä ä´œíí³. dzðìä³í ºàíöàðí ÷èãí êåí³â.
- Áè÷êí³ñí àâí ýöêòí òàíèã óð÷ áîëºàä ñóðºäã á³³ñìí. Òåã³ä òîñõëòàñ áîëí èøê³ ãåð êåëºí³ñ íàíü ä³ê³ä þ êåš ÷àäšàíàò?
- Áàñ ñóë öàãòàí àâäð, ºàíç êåí³â. Íóì õàðâõëàðí, ýâð³ êåñí ñóì îëçëíàâ. Çóã ìîäàð áîëí ò´ìð³ð þì êåõøâ. Õîò êåõä äóðòàâ. Ýýšì íàíä ìàõòà õàëüìã ö³ ÷àíš ´ã³ä, áààòðìóäûí òóñêàð õàëüìã òóóëüñ êåëš ´ãäã á³³ñìí. Îäà áîëõëà áè ýâð³ ꢢêäò³í èèì ö³ ÷àíàä, ýýš³ñí ñîœñàä òîäëš àâñí þìàí òåäíä êåëš ´ãí³â. ijê³ä, ø¢¢ðìã êåí³â, õàñã óëñèí "êàçû" áàñ êåš ÷àäíàâ. Íåì³ä êåëõä, îäà èøê³ êåš äàñõàð ñåäš³í³â.
- Èøê³ êåäã óãà áîëõëà èøê³ ãåðì¢ä³í ÿºš êåí³ò?
- Èøê³ ãåð ê庳ä ýêëõä èøê³ õ³³õä, òåðòí éèð ¢íò³ áîëäãíü ìåäãäâ. Ìàíàä ýí¢ã êåš ÷àääã óëñ á³³â ÷èãí, ýäí îäà äååð³í êåõø. Ìëàñ, ýñ ãèš ²ð³ñ³í òàëäàí ðåãèîíìóäàñ àâ÷ èðõíü áàñ éèð ¢íò³ áîëõìí. Òåã³ä ÷èãí òåðì, óíü ò³â³ä, äååðíü èøê³í îðìä õîëëîôàéáåð ãèäã òîñõëºíà íåã ýä îëçëíàâ. Ýí ýä äóëàí áîë÷êàä êèìä.
- Òåã³ä èøê³ ãåðò ¢âë³ð äóëàíûé?
- Ýý, òèèì. Éîñí èø곺³ð êåñí áîëõëà, äîòðíü áåø óãà áîëâ ÷èãí ºàçàºàñ àðâí-àðâí õîéð ãðàäóñ äóëàí áîëõìí. Ìèíè êåñí èøê³ ãåðì¢äò ¢âë³ð ºàçàºàñ çóðºàí-äîëàí ãðàäóñ äóëàí áîëíà. Áåø ò³âõë³, óëì äóëàí áîëõ.
- Òóðèçì äåëãð¢ëõä èøê³ ãåð êåðãò³ áîëäãíü ìåäãäí³. Çóã éèðèí ꢢíä ýí¢ã îëçëñíàñ òóñ á³³í¢?
- Èøê³ ãåð îëçëõ îëí àðº á³³í³. Êåëõä, ìîäàð, ÷îëóºàð ãåð òîñõõ, ýñ ãèš ïàòüð õóëäš àâõíü éèð ¢íò³. Èøê³ ãåð ò³âõë³, êèìä áîëš ºàðíà. Äàëí-íàéí ìèœºí³ àëäíä. Áè ýâð³í èèì èøê³ ãåð ò³â³ä ´ðê-á¢ëò³º³í á³³õ ñàíàòàâ. Òàâí-çóðºàí òåðìò³ ãåðò õîéð-ºóðâí ꢢêäò³ ´ðê-á¢ë á³³š ÷àäõìí. Ñòóäèÿ êåâò³ ïàòüð áîëõ. ¥´ðíü ä³ê³ä íåã-õîéð èøê³ ãåð ò³â³ä, õîîðíäíü ¢¢ä êåš õîëâäóëõëà êåñã ´ð³ò³ ãåð áîëõìí. Ìëä åâðîðåìîíò êåñí èøê³ ãåðì¢äèã ãèè÷ë¢ðèí îðìä îëçëíà. Åâðîïä îäà áàñ îëí ³ìòí èøê³ ãåð ò³â³ä îëçëíà.
ÀËÅÊÑ²Í Ñàíš

Íèêàêîé äîæäü íå ïîìåøàë è íè÷óòü íå èñïóãàë ýëèñòèíöåâ è ãîñòåé ñòîëèöû âî âðåìÿ âå÷åðíåãî êîíöåðòà â ÷åñòü ïðàçäíîâàíèÿ Äíÿ ëþáèìîãî ãîðîäà. Ñâîé 153-ëåòíèé äåíü ðîæäåíèÿ ñòîëèöà ñòåïíîé ðåñïóáëèêè ïðîâåëà ïî-íàñòîÿùåìó ÿðêî è ìàñøòàáíî.

Çà íåñêîëüêî äíåé äî 7 ñåíòÿáðÿ îêîëî ïàìÿòíèêà "Èñõîä è Âîçðîæäåíèå" ñòàëè çàìåòíû ïðèãîòîâëåíèÿ: ñîáèðàëèñü ýëåìåíòû ðàçáîðíîé ñöåíû, çàâîçèëîñü ðàçëè÷íîå îáîðóäîâàíèå è ñïåöèàëüíàÿ àïïàðàòóðà. È âîò íàñòóïèë äåíü ïðåìüåðû íîâîé êàëìûöêîé îïåðû. Ó ïîäíîæèÿ õîëìà ñ ìåìîðèàëüíûì êîìïëåêñîì ñîáðàëîñü ìíîæåñòâî ëþäåé, êîòîðûå ïðèøëè, ÷òîáû ïîñìîòðåòü íà íåîáû÷íîå äåéñòâî, ïîñëóøàòü ìóçûêó À. Ìàíäæèåâà, ïî÷òèòü ïàìÿòü ïîãèáøèõ â ñèáèðñêîé ññûëêå. Ñëó÷èâøååñÿ îêàçàëîñü î÷åíü âîëíóþùèì. Ýòî áûë íå ïðîñòî íîâûé ìóçûêàëüíûé ñïåêòàêëü. Ýòî áûëî äåéñòâèå, â êîòîðîå îêàçàëñÿ âîâëå÷åííûì êàæäûé ïðèñóòñòâóþùèé. Ñîïåðåæèâàíèå è êàòàðñèñ - ãëàâíûå ýìîöèè, êîòîðûå èñïûòàëè âñå ó÷àñòíèêè ìóçûêàëüíîãî ïðåäñòàâëåíèÿ: è èñïîëíèòåëè, è çðèòåëè… Ó ìåíÿ âîçíèê ðÿä âîïðîñîâ, îòâåòèòü íà êîòîðûå ÿ ïîïðîñèëà àâòîðà îïåðû è ãëàâíîãî âèíîâíèêà ñîáûòèé À.Í.Ìàíäæèåâà.
- Àðêàäèé Íàìèíîâè÷, ïîñëå þáèëåéíîé ïîñòàíîâêè 1990 ãîäà îïåðû-áàëåòà Ï. Î. ×îíêóøîâà "Äæàíãàð" ýòî âòîðàÿ, äîëãîæäàííàÿ êàëìûöêàÿ îïåðà. Ïîäåëèòåñü, êàê âàì ïðèøëà èäåÿ å¸ ñîçäàíèÿ?
- Ñþæåò îïåðû - îäíà èç èñòîðèé î ñèáèðñêîé ññûëêå, æèâîòðåïåùóùàÿ ñòðàíèöà â èñòîðèè íàøåãî íàðîäà.  êàæäîé ñåìüå åñòü ñâîÿ õðîíèêà è ëåòîïèñü ñèáèðñêèõ ëåò. Ìîé îòåö ìíîãî ðàññêàçûâàë î Ñèáèðè, î ñèáèðÿêàõ. Äëÿ ìåíÿ ýòà òåìà áûëà îñòðîé, îñîáåííî ïîñëå óõîäà îòöà… Íî ÿ ïîíèìàþ, ÷òî ñî âðåìåíåì âñ¸ òåðÿåò îñòðîòó, áîëü ïðèòóïëÿåòñÿ, íî îíà íå äîëæíà çàáûâàòüñÿ. Äëÿ ìîåãî ñûíà åå âîñïðèÿòèå áóäåò ìåíÿòüñÿ, äëÿ âíóêà ìîåãî - òåì-áîëåå. Íî îíè äîëæíû ïîìíèòü îá ýòîì.
- ß ïðàâèëüíî ïîíÿëà: ñþæåòíàÿ êàíâà îïåðû - ýòî ïîëíîñòüþ âàøà èäåÿ, íåò êîíêðåòíîãî ëèòåðàòóðíîãî èëè êàêîãî-ëèáî äðóãîãî ïåðâîèñòî÷íèêà? Ýòî âàøà èíòåðïðåòàöèÿ, âèäåíèå, âàøå îáîáùåíèå íà îñíîâå óñëûøàííûõ ñèáèðñêèõ èñòîðèé è ñóäåá?
- Èìåííî òàê. Òàêàÿ èñòîðèÿ âïîëíå ìîãëà áûòü. Èõ áûëî ìíîæåñòâî. À èñêóññòâî - ýòî íåêèé ñãóñòîê, ñîáðàâøèé èç æèçíè ñàìîå òèïè÷åñêîå è, îäíîâðåìåííî, ñàìîå âûäàþùååñÿ. Êîíå÷íî, ÿ ó÷èòûâàë îñîáåííîñòè îïåðíîãî æàíðà, ãäå äîëæíû áûòü èíòðèãà, äðàìàòóðãè÷åñêèé êîíôëèêò, è ðàçâèòèå. Íåîáõîäèìî ÷óâñòâîâàòü çàêîíû ñöåíè÷åñêîé êîìïîçèöèè, òåàòðàëüíîé äðàìàòóðãèè. Íî, êîíå÷íî, â íàïèñàíèè ëèáðåòòî ìíå ïîìîãàëè. Ïî ñîâåòó Áîðèñà Íàìèíîâè÷à, ÿ îáðàòèëñÿ ê Ðàèñå Øóðãàíîâîé. Îíà ïèñàëà òåêñò áûñòðî, î÷åíü õîðîøî. Òàêæå ïèñàëè ñòèõè Â. Øóãðàåâà, Â. ×îíãîíîâ, Â. Õàïòàõàíîâ.
- Âàøà îïåðà ïîëó÷èëàñü äâóÿçû÷íàÿ. Ýòî äîñòàòî÷íî íåîáû÷íî. Ïðè ýòîì îíà äâóÿçû÷íà è â ìóçûêàëüíîì ïëàíå: îðãàíè÷íî ïåðåïëåòàþòñÿ ýëåìåíòû êàëìûöêîãî è ðóññêîãî íàöèîíàëüíîãî ìåëîñà.
- ß èçíà÷àëüíî òàê õîòåë, ÷òîáû çðèòåëÿì ðàçíûõ íàöèîíàëüíîñòåé áûëî âñå ïîíÿòíî. Äà è â æèçíè òàêàÿ æå ñèòóàöèÿ: êàëìûêè ãîâîðÿò è íà êàëìûöêîì, è íà ðóññêîì. Íàâåðíî, â ýòîì ïðîÿâëÿåòñÿ èäåÿ îïåðû: ïåðåïëåòåíèå ñóäåá äâóõ æåíùèí, êàëìû÷êè Íàìñû, è ðóññêîé æåíùèíû, Ïåëàãåè, òîâàðèùåñòâî ìåæäó ññûëüíûìè è ñèáèðÿêàìè, äðóæáà ìåæäó êàëìûöêèì è ðóññêèì íàðîäàìè.
- À îñòàëüíîå ïåðåäàñò ìóçûêà, åñëè ÷òî-òî áóäåò íåïîíÿòíî â òåêñòå. Îïåðà "Êàëìû÷êà" ñòàëà ïðîäîëæåíèåì ñèáèðñêîé òåìû, êîòîðàÿ âïåðâûå çàòðîíóòà âàìè âî âòîðîé ñèìôîíèè "28 äåêàáðÿ".  ÷åì îòëè÷èå â èíòåðïðåòàöèè òåìû?
- Îïÿòü-òàêè, â ðàçíèöå ñàìèõ æàíðîâ. Ñèìôîíèÿ - áîëåå îáîáùåííûé, â êàêîé-òî ñòåïåíè, àáñòðàêòíûé ïîäõîä. À â îïåðå - êîíêðåòíûå ïñèõîëîãè÷åñêèå òèïû, õàðàêòåðû, ÷åëîâå÷åñêèå ëè÷íîñòè è ñóäüáû: Íàìñà, Ïåëàãåÿ, ñòàðèê, ñûí.  ñèìôîíèè ïîêàçàíà õðîíèêà ðîêîâîãî äëÿ íàðîäà äíÿ - 28 äåêàáðÿ.  îïåðå îòðàæåíà èñòîðèÿ îäíîé æåíùèíû óæå â ïåðèîä ñàìîé ññûëêè. Åñòü ìíîãî ïî÷òè ïåñåííûõ ôðàãìåíòîâ, äîñòàòî÷íî ïîíÿòíûõ ïî ìóçûêàëüíîìó ÿçûêó, îíà â öåëîì áîëåå äåìîêðàòè÷íà.
- Âû îïðåäåëèëè æàíð ñâîåãî ñî÷èíåíèÿ, êàê îïåðà-ìþçèêë. Ìþçèêë, â ìîåì ïðåäñòàâëåíèè, àññîöèèðóåòñÿ ñ ÷åì-òî ðàçâëåêàòåëüíûì. Íåò ëè çäåñü ïðîòèâîðå÷èÿ? Òðàãåäèéíîñòü è ïîäîáíîå æàíðîâîå ðåøåíèå…
- Íà ìîé âçãëÿä, íåò. Äëÿ ìåíÿ êëþ÷åâûì ÿâëÿåòñÿ óíèâåðñàëüíîñòü ìþçèêëà, âêëþ÷àþùåãî â ñåáÿ è àêòåðñêóþ èãðó, è âîêàëüíóþ òåõíèêó, è ââåäåíèå àêòèâíîãî õîðåîãðàôè÷åñêîãî ýëåìåíòà, ÷òî ïîçâîëÿåò ðàñøèðèòü ãðàíèöû ÷èñòî îïåðíîãî æàíðà. Îïÿòü æå áûë âàæåí êîíòàêò ñî ñëóøàòåëåì-çðèòåëåì. À äëÿ ýòîãî íåîáõîäèìà, â õîðîøåì ñìûñëå, äîñòóïíîñòü ñòèëèñòèêè, ôîðì, ïîäà÷è. Ìàññîâûé çðèòåëü ëþáîãî âîçðàñòà (îò ïîæèëûõ ëþäåé äî ìîëîäåæè) äîëæåí óñëûøàòü â ýòîé èñòîðèè ÷òî-òî áëèçêîå. Âîò ÷òî ÿ âêëàäûâàþ â ïîíÿòèå îïåðà-ìþçèêë.
- Ìíå êàæåòñÿ, ÷òî âàøå òâîð÷åñòâî, îëèöåòâîðÿÿ íà äàííûé ìîìåíò êàëìûöêóþ êîìïîçèòîðñêóþ øêîëó, íàöèîíàëüíóþ ìóçûêàëüíóþ êóëüòóðó, â êàêîé-òî ñòåïåíè îáÿçàíî áûòü äåìîêðàòè÷íûì, îáúåäèíÿþùèì, ïîíÿòíûì âñåì ëþäÿì.
- Âîçìîæíî. Ó êàæäîãî êîìïîçèòîðà åñòü ðàçíàÿ ìóçûêà, îðèåíòèðîâàííàÿ íà ëþáóþ àóäèòîðèþ - áîëåå ïðîäâèíóòóþ, ýëèòàðíóþ (íàïðèìåð, ìîÿ ñîíàòà äëÿ ñêðèïêè) è áîëåå ìàññîâóþ (ïåñíè). Íî òîãäà â ïðîèçâåäåíèè äîëæíà áûòü âåùü, êîòîðàÿ çàïîìíèòñÿ. Äîëæåí áûòü øëÿãåð, òàêîé, êàê õîð èç "Íàáóêêî"ó Âåðäè. Äîëæíî ÷òî-òî îñòàòüñÿ â ïàìÿòè. Êîìïîçèòîð òîæå õî÷åò, ÷òîáû åãî èìÿ çàïîìíèëè (ñìååòñÿ).  ìîåé îïåðå, íàäåþñü, òîæå áóäóò òàêèå õèòû, êîòîðûå óéäóò â íàðîä.
- Îòêóäà âîçíèêëà èäåÿ ñòàâèòü íîâóþ îïåðó îpen-air (íà îòêðûòîì âîçäóõå) ó ïàìÿòíèêà Ý. Íåèçâåñòíîãî, à íå íà êîíöåðòíîé èëè òåàòðàëüíîé ïëîùàäêå? Ýòî äàíü ìîäå? Íàøè ñîñåäè âîò óæå íåñêîëüêî ñåçîíîâ ïðåäñòàâëÿþò îïåðû ðóññêèõ êîìïîçèòîðîâ â èñòîðè÷åñêîì è î÷åíü æèâîïèñíîì èíòåðüåðå Àñòðàõàíñêîãî Êðåìëÿ. Ïåòåðáóðãñêèé open-air ôåñòèâàëü "Îïåðà âñåì", open-air ôåñòèâàëü "Êàçàíñêàÿ îñåíü", åâðîïåéñêèå ïîñòàíîâêè â èíòåðüåðå ñðåäèçåìíîìîðñêèõ àíòè÷íûõ àìôèòåàòðîâ è ò. ï.
- Ïîñòàíîâêà îïåðû ó ïàìÿòíèêà - ýòî åùå è äàíü ïàìÿòè ïîãèáøèì, åùå îäèí ïîâîä çàäóìàòüñÿ è âñïîìíèòü ïðîøëîå, åùå îäèí ïîâîä ñïëîòèòüñÿ, ïî÷óâñòâîâàòü ñâîþ ñîïðè÷àñòíîñòü.  îïåðå åñòü ýïèçîä "Ìîëèòâà". Âñå êàëìûêè çíàþò, ÷òî íåîáõîäèìî çàæå÷ü ëàìïàäêè, êîãäà îáðàùàåøüñÿ ê Áîãó. È òîãäà çðèòåëè ìîãóò îùóòèòü åäèíåíèå, ñëóøàÿ ìóçûêó, è óñèëèòü ýòîò ìîìåíò, âêëþ÷èâ ôîíàðèêè ñâîèõ òåëåôîíîâ.
- Ïðîáëåìà ìíîãèõ open-air êîíöåðòîâ - àêóñòèêà. Âîçíèêàåò ìíîæåñòâî ñëîæíîñòåé â ñâÿçè ñ ïîãîäîé (íàïðèìåð, âåòåð, øóì, äîæäü). Âû íå áîÿëèñü ïîòåðü? Âåäü íåîáõîäèìà î÷åíü õîðîøàÿ àïïàðàòóðà. Ñëîæíàÿ çàäà÷à äëÿ çâóêîðåæèññåðîâ.
- Ñòàðàåìñÿ. Àïïàðàòóðó ñîáèðàëè ïî ãîðîäó "ñ ìèðó ïî íèòêå", ó÷ðåæäåíèÿ äåëèëèñü âñåì, ÷òî ó íèõ åñòü: è "Òþëüïàí", è ÐÄÍÖ, è òåàòðû. Ïîòîìó ÷òî âñå ïîíèìàþò, ÷òî ýòî îáùåå äåëî, íå îäíîé ôèëàðìîíèè. Âñåì õî÷åòñÿ ïî÷óâñòâîâàòü ïðè÷àñòíîñòü (ó íàñ ó÷àñòâóþò ïðàêòè÷åñêè âñå ãîðîäñêèå êîëëåêòèâû). Êîíå÷íî, ïåðåä çâóêîðåæèññåðîì ñïåêòàêëÿ, Â.Êîëÿäîé, ñòîÿëà, äåéñòâèòåëüíî, íåïðîñòàÿ çàäà÷à.
- Ñåé÷àñ, ïîñëå ñïåêòàêëÿ, ÷òî ìîæíî ñêàçàòü î ïðåìüåðíîì èñïîëíåíèè? Íàñêîëüêî óäà÷íî âñå ïîëó÷èëîñü? Êàê, íà âàø âçãëÿä, ñïðàâèëèñü èñïîëíèòåëè: ñîëèñòû, õîð, îðêåñòð, òàíöåâàëüíûå êîëëåêòèâû? Ïîíðàâèëîñü ëè âàì ðåæèññåðñêîå ðåøåíèå ñïåêòàêëÿ è åãî ðåàëèçàöèÿ?
- ß ïèøó ìóçûêó äëÿ ëþäåé: äëÿ áàáóøåê è äåäóøåê, êîòîðûå ïåðåæèëè ãîäû ññûëêè, äëÿ ìîëîäûõ, çíàþùèõ î íèõ òîëüêî èç ðàññêàçîâ ñòàðèêîâ. Äëÿ ìåíÿ ãëàâíîå, ÷òîáû ìóçûêà ïðÿìî â ñåðäöå êîëüíóëà. Íà ìîé âçãëÿä, ñåãîäíÿ ïîëó÷èëîñü. Ñïàñèáî âñåì êîëëåêòèâàì, ïðèíèìàâøèì ó÷àñòèå â ïîñòàíîâêå, è èõ ðóêîâîäèòåëÿì, ìóçûêàíòàì èç Àñòðàõàíè, óñèëèâøèì íàø ñèìôîíè÷åñêèé îðêåñòð, íàøåìó ìèíèñòåðñòâó êóëüòóðû çà ïîìîùü è ïîääåðæêó, âîëîíòåðàì, à òàêæå Áîðèñó Íàìèíîâè÷ó, ãëàâíîìó ðåæèññåðó ïîñòàíîâêè. Åãî îïûò ïîçâîëèë ìíå íå âîëíîâàòüñÿ çà ýòó ñòîðîíó äåëà. À ðåæèññåðñêèå íàõîäêè ñ ââåäåíèåì íà âòîðîì ïëàíå òàíöåâàëüíûõ ñþæåòîâ ïðèäàëè îïåðå ñèìâîëè÷íîñòè. Îòäåëüíî õî÷ó îòìåòèòü íàøèõ ñîëèñòîâ: Ýâåëèíó Ëèäæèåâó (Íàìñà), Àíàñòàñèþ Èëüÿùåíêî (Ïåëàãåÿ), Ìèõàèëà Õîäæèãèðîâà (ñòàðèê), Àëåêñàíäðà Òàëèöêîãî (ïðåäñåäàòåëü), Âëàäèñëàâà Àðóòþíîâà (ó÷åò÷èê), Ñàíäæè Ïóðñÿêîâà (ìóæ Íàìñû).
- Êîãäà æå ïðèäåò âðåìÿ ñîçäàíèÿ íàöèîíàëüíîãî ìóçûêàëüíîãî òåàòðà? Ìîæåò, âàøà îïåðà - ýòî òàêîé íåäâóñìûñëåííûé íàìåê, ÷òî ïîðà êîíñîëèäèðîâàòü ñèëû òâîð÷åñêèõ êîëëåêòèâîâ, îáúåäèíÿÿ èõ ïîä ýãèäîé òåàòðà? Ýòà äàâíÿÿ çàâåòíàÿ ìå÷òà ìóçûêàíòîâ íåñêîëüêèõ ïîêîëåíèé. Âåäü ìíîãèå òàëàíòëèâûå ìóçûêàíòû, èñïîëíèòåëè îñòàþòñÿ íåâîñòðåáîâàííûìè, âûíóæäåíû èñêàòü ñâîþ óäà÷ó ãäå-òî íà ñòîðîíå. Ñîçäàíèå òàêîãî òåàòðà ñòàíåò îãðîìíûì ñòèìóëîì è òîë÷êîì äëÿ ðàçâèòèÿ âñåé íàöèîíàëüíîé ìóçûêàëüíîé êóëüòóðû.
- Ó íàñ åùå ìíîãî ïðîáëåì: ïóáëèêà åùå íå ãîòîâà, íî åå íàäî âîñïèòûâàòü. Ê ïðèìåðó, Êàçàíñêèé òåàòð îïåðû è áàëåòà ñîáèðàåò ïîëíûé çàë è ðàáîòàåò òîëüêî äâà ðàçà â íåäåëþ. Íî çàòî îíè âûåçæàþò íà ãàñòðîëè è çàðàáàòûâàþò, íåïëîõî æèâóò. À ó íàñ åùå íåò äîñòàòî÷íîé ìàòåðèàëüíîé áàçû äëÿ ýòîãî. ß æå íàïîëîâèíó ÷èíîâíèê, äóìàþ, êàê áóäåì çàðàáàòûâàòü. Òóò íà÷èíàþòñÿ ñëîæíîñòè… Íî ýòà îïåðà - ïðåäòå÷à òîãî, ÷òî ìóçûêàëüíûé òåàòð áóäåò â Êàëìûêèè. Ôèëàðìîíèÿ íàì íå ïîçâîëÿåò äåëàòü ïîëíîöåííûå ñïåêòàêëè, òàê êàê ìû íå ìîæåì êîíñîëèäèðîâàòüñÿ. Ó íàñ íåò áþäæåòà, ìàñòåðñêèõ, à íàäî äåêîðàöèè äåëàòü, øèòü êîñòþìû è ò. ï. Åñòü ìå÷òû, æåëàíèå, íî íåò êðåïêîé áàçû. Ìóçûêàíòû îæèâàþò, ïîäòÿãèâàþòñÿ íà áîëüøèõ ïðîåêòàõ, ïîäîáíûõ ñåãîäíÿøíåìó, ÷òî íå òàê ÷àñòî ìîæåì ñåáå ïîçâîëèòü. Ó íèõ ãëàçà çàãîðàþòñÿ, ïîÿâëÿåòñÿ ñòèìóë ê äàëüíåéøåìó ðàçâèòèþ. Íî ìû íàáèðàåì ñèëû.

Ãàëèíà ÒÞÌÁÅÅÂÀ,
ìóçûêîâåä, ïðåïîäàâàòåëü
êîëëåäæà èñêóññòâ
èì. Ï.Î.×îíêóøîâà