ýòè äíè â ñïîðòèâíîì êîìïëåêñå "Îéðàò-Àðåíà" ïðîõîäèò äîëãîæäàííûé ÷åìïèîíàò ìèðà ïî áîêñó ñðåäè ñòóäåíòîâ. Ìû óæå ñîîáùàëè ðàíåå, ÷òî ãîñòè è æèòåëè ñòîëèöû ñòåïíîãî ðåãèîíà îòìåòèëè îòëè÷íóþ îðãàíèçàöèþ ñïîðòèâíîãî ìåðîïðèÿòèÿ.
Ýòî ïî èñòèíå ãðàíäèîçíîå ñîáûòèå íå ìîãëî íå ïðèâëå÷ü âíèìàíèå æèòåëåé Êàëìûêèè: âî-ïåðâûõ, ñîáûòèÿ ìåæäóíàðîäíîãî óðîâíÿ íå ïðîõîäèëè â íàøåì ðåãèîíå óæå îêîëî äâóõ äåñÿòêîâ ëåò. Âî-âòîðûõ, áîêñ - îäèí èç çðåëèùíûõ âèäîâ ñïîðòà, è, â-òðåòüèõ, â ñîðåâíîâàíèè ïðèíèìàë ó÷àñòèå êàëìûöêèé ñïîðòñìåí Áîãäàí Øèøêèí. Ìû áûëè îáÿçàíû îêàçàòü åìó ïîääåðæêó.
Íî, êðîìå âñåãî, ýòî äàëî âîçìîæíîñòü íàì, æèòåëÿì Êàëìûêèè, à ñàìîå ãëàâíîå, ïîäðàñòàþùåìó ïîêîëåíèþ âñòðåòèòü, óâèäåòü çíàìåíèòûõ ëþäåé, ïîãîâîðèòü ñ íèìè è äàæå ïîçàíèìàòüñÿ â îäíîì çàëå. Êîíå÷íî, ÿ ñåé÷àñ ãîâîðþ î Êîñòå Öçþ, ìèðîâîé ëåãåíäå, âêëþ÷åííîé â Ìåæäóíàðîäíûé çàë áîéöîâñêîé ñëàâû.
Âòîðîé äåíü ÷åìïèîíàòà ìèðà, 2 ñåíòÿáðÿ, íà÷àëñÿ ñ ìàñòåð-êëàññà Öçþ, êîòîðûé ïîñåòèëè áîëåå 100 ñïîðòñìåíîâ, âîñïèòàííèêîâ "Øêîëû áîêñà îëèìïèéñêîãî ðåçåðâà èìåíè Ö.Ñ. Áàëçàíîâà" èç Ýëèñòû è ðàéîíîâ ðåñïóáëèêè. Ðåáÿòà ïðåîäîëåëè ñîòíè êèëîìåòðîâ, ÷òîáû ëè÷íî óâèäåòü è ïîëó÷èòü íàñòàâëåíèÿ îò ëåãåíäû ìèðîâîãî áîêñà. Âî âðåìÿ äâóõ÷àñîâîé òðåíèðîâêè Êîíñòàíòèí äàë ìíîãî ïðàêòè÷åñêèõ ñîâåòîâ è ïîêàçàë îòðàáîòêó óäàðîâ. Îñíîâíàÿ çàäà÷à ìàñòåð-êëàññà, ïî ïðèçíàíèþ ñàìîãî íàñòàâíèêà: "Ïðåîäîëåòü ñâî¸ íå ìîãó, íàó÷èòüñÿ òåðïåòü áîëü è íèêîãäà íå ñäàâàòüñÿ. Ýòî îòíîøåíèå è ê æèçíè".
Îñîáîå âíèìàíèå òàêæå áûëî óäåëåíî îáùåíèþ: êàæäûé ñïîðòñìåí ìîã çàäàòü èíòåðåñóþùèé âîïðîñ è ïîëó÷èòü ðàçâåðíóòûé îòâåò îò àáñîëþòíîãî ÷åìïèîíà.
 ýòîò æå äåíü, 2 ñåíòÿáðÿ, â 15.00, íà÷àëèñü îòáîðî÷íûå áîè ñïîðòèâíîé ïðîãðàììû ÷åìïèîíàòà. Îôèöèàëüíûå ëèöà AIBA è FISU è ïðåäñòàâèòåëè èíîñòðàííûõ äåëåãàöèé áûëè ïðèÿòíî óäèâëåíû, ÷òî òðèáóíû àðåíû êàæäûé äåíü áûëè íàïîëíåíû çðèòåëÿìè, ÷åìïèîíàò åæåäíåâíî ïîñåùàåò áîëåå 1500 ÷åëîâåê.
 ýòîò äåíü ñîñòîÿëîñü ìíîãî êðàñèâûõ áîåâ, îò ïðîñìîòðà êîòîðûõ ëþáèòåëè áîêñà ïîëó÷èëè èñòèííîå óäîâîëüñòâèå. Íà îáùåì ôîíå âûäåëèëèñü ñïîðòñìåíû èç Êèòàéñêîãî Òàéáåÿ. Áëàãîäàðÿ âûñîêîìó óðîâíþ ïîäãîòîâêè èç 5 ïðåäñòàâèòåëåé äåëåãàöèè 4 îäåðæàëè ïîáåäó â îòáîðî÷íûõ áîÿõ.
Íà ïðåññ-êîíôåðåíöèè, êîòîðàÿ ñîñòîÿëàñü ïî çàâåðøåíèè áîåâ, ðóêîâîäèòåëü äåëåãàöèè Êèòàéñêîãî Òàéáåÿ ïîäåëèëñÿ ñâîèì ïîëîæèòåëüíûì îòçûâîì î ïðåáûâàíèè â Ýëèñòå. Ãîñïîäèí Peng Tai-Lin ðàññêàçàë, ÷òî âïå÷àòëåí äîñòîïðèìå÷àòåëüíîñòÿìè ãîðîäà, êîòîðûå ïðèâëåêëè åãî ñâîåé ñàìîáûòíîñòüþ è óíèêàëüíîñòüþ.
Ñàìûì îæèäàåìûì áîåì âî âòîðîì äíå ÷åìïèîíàòà, êîíå÷íî, áûë ïîåäèíîê Áîãäàíà Øèøêèíà è ñïîðòñìåíà èç Êàçàõñòàíà Àáàÿ Êóàíäûêîâà.
Ïåðâûé ðàóíä áûë ðàçâåäî÷íûì: ñïîðòñìåíû "ïðîùóïûâàëè" äðóã äðóãà, èñêàëè ñëàáûå ñòîðîíû ñîïåðíèêà. Âî âòîðîì ðàóíäå Øèøêèí âåë áîé ñïîêîéíåå è óâåðåííåå, õîòÿ íåðàâíîöåííî ðàñõîäîâàë ñâîè ñèëû.  òðåòüåì - êàëìûöêèé áîêñåð ïðîÿâëÿë áîëüøå èíèöèàòèâû. Ñòîèò îòìåòèòü, ÷òî ñîïåðíèê Øèøêèíà îêàçàëñÿ ãîðàçäî îïûòíåå: çà åãî ïëå÷àìè ó÷àñòèå â ñîðåâíîâàíèÿõ è ÷åìïèîíàòàõ ðàçíîãî óðîâíÿ. Ê ñîæàëåíèþ, Áîãäàí íå ñìîã îäîëåòü ñâîåãî îïïîíåíòà, óñòóïèâ åìó. ×èíãèç Íàòûðîâ, áðîíçîâûé ïðèçåð ÷åìïèîíàòà ìèðà ñðåäè ñòóäåíòîâ â Òàèëàíäå, îòìåòèë, ÷òî ó÷àñòèå Áîãäàíà â ÷åìïèîíàòå òàêîãî óðîâíÿ - îòëè÷íûé îïûò è âîçìîæíîñòü ïîíÿòü ñâîè ñèëû, îöåíèòü ïîäãîòîâêó. "Íè÷åãî ñòðàøíîãî íå ïðîèçîøëî. Áîãäàí - ìîëîäîé ñïîðòñìåí, åìó âñåãî 19 ëåò, è îí òîëüêî ïåðåøåë âî âçðîñëûé áîêñ. È ýòî åãî ïåðâûé îïûò ó÷àñòèÿ â ìåæäóíàðîäíûõ ñîðåâíîâàíèÿõ. Ïîýòîìó, êîíå÷íî, åìó ïñèõîëîãè÷åñêè áûëî òÿæåëåå. Ýòîò áîé áûë ðàâíûé, îáà ñîïåðíèêà àêòèâíî áîêñèðîâàëè, ïåðåõâàòûâàëè èíèöèàòèâó.  ïåðâîì ðàóíäå Áîãäàí íà÷àë "êèäàòüñÿ", âî âòîðîì - íåðàâíîöåííî ðàñõîäîâàë ñâîè ñèëû, â òðåòüåì ðàóíäå ïðîÿâèë ñåáÿ õîðîøî, ñîáðàëñÿ ñ ìûñëÿìè. Íî, âèäèìî, èíèöèàòèâà áûëà íà ñòîðîíå êàçàõà. Ñàìîå ãëàâíîå ñåé÷àñ - ðàáîòà íàä îøèáêàìè, íàäî çàêðåïèòü îïûò è ñäåëàòü âûâîäû".
Óæå íà òðåòèé äåíü ñîðåâíîâàíèé, èç 21-ãî çàïëàíèðîâàííîãî áîÿ ñîñòîÿëîñü 19 â øåñòè âåñîâûõ êàòåãîðèÿõ. Ââèäó íåÿâêè ñîïåðíèêà â 6-é ïàðå âåñîâîé êàòåãîðèè äî 69 êã ïîáåäà áûëà îòäàíà Àêèìó Íàáèóëëèíó (Ðîññèÿ), òàê êàê åãî ñîïåðíèê Ìàãîìåä Øàõèäîâ (Ãåðìàíèÿ) ïîëó÷èë òðàâìó ðóêè â ïðåäûäóùèé äåíü ñîðåâíîâàíèé è íå ñìîã âûéòè íà ðèíã. Òàêæå íå ñîñòîÿëñÿ áîé ïàðû â âåñîâîé êàòåãîðèè äî 91 êã ìåæäó ïðåäñòàâèòåëåì Ïîëüøè SOCZYNSKI MICHAL è èñïàíöåì PEDROS EL PUCO, êîòîðûé òàêæå íå ÿâèëñÿ.
 âåñîâîé êàòåãîðèè äî 60 êã ñîñòîÿëîñü 4 áîÿ. Îäíèì èç ÿðêèõ çíà÷èëñÿ ïîåäèíîê ìåæäó ðîññèÿíèíîì Ãàáèëîì Ìàìåäîâûì è áîêñåðîì èç ßïîíèè JUNYA SHIMADA. Ìàìåäîâ ÿâëÿåòñÿ ìàñòåðîì ñïîðòà ìåæäóíàðîäíîãî êëàññà è ïðîâåë íà ðèíãå ìíîãî ìåæäóíàðîäíûõ âñòðå÷.  ïåðâîì ðàóíäå îáà ñïîðòñìåíà ïðîâåëè ðàçâåäêó áîåì, ÿïîíñêèé áîêñåð ïîñòîÿííî àòàêîâàë, ðîññèÿíèí ðàáîòàë âòîðûì íîìåðîì, íî åãî òåõíè÷åñêèé àðñåíàë è êîíòðàòàêè ïîçâîëèëè åìó ïîëó÷èòü ïðåèìóùåñòâî ïîñëå 1 ðàóíäà. Âòîðîé ðàóíä òàêæå áûë î÷åíü íàïðÿæåííûì. Ãàáèë ðàáîòàë â ñâîåì ñòèëå íà êîíòðàòàêàõ è ïðîâåë íåñêîëüêî òî÷íûõ óäàðîâ ïî êîðïóñó è â ãîëîâó ñâîåìó ñîïåðíèêó.  çàâåðøàþùåì ðàóíäå ðîññèéñêèé áîêñåð óâåëè÷èë òåìï, è ó íåãî áûëî áîëüøå òî÷íûõ óäàðîâ. Ñóäüè åäèíîãëàñíûì ðåøåíèåì îòäàëè ïîáåäó Ìàìåäîâó.
Òàêæå õî÷åòñÿ îòìåòèòü áîé â âåñîâîé êàòåãîðèè äî 91 êã ìåæäó ADAM HAMORI èç Âåíãðèè è íåìöåì DEGENHARDT MAX. Îáà ñïîðòñìåíà ÿâëÿþòñÿ î÷åíü ñèëüíûìè ôèçè÷åñêè, ïðîâåëè âñå òðè ðàóíäà â óïîðíîì ïîåäèíêå. Îäíàêî ñïîðòñìåí èç Âåíãðèè íà ïðîòÿæåíèè âñåãî áîÿ, ïî ìíåíèþ ñóäåé, áûë òî÷íåå, áîëüøèíñòâî åãî óäàðîâ äîñòèãàëî öåëè.  òðåòüåì ðàóíäå ADAM HAMORI ïîñòîÿííî øåë âïåðåä, àòàêóÿ ñîïåðíèêà ñåðèÿìè èç äâóõ-òðåõ óäàðîâ. Íåìåöêèé ñïîðòñìåí íè÷åì íå ñìîã åìó ïðîòèâîñòîÿòü.  ðåçóëüòàòå åäèíîãëàñíûì ðåøåíèåì ñóäåé ñî ñ÷åòîì 5:0 ïîáåäó îäåðæàë ñïîðòñìåí èç Âåíãðèè.
Åùå îäèí èíòåðåñíûé áîé áûë â âåñîâîé êàòåãîðèè äî 91 êã. Ïðåäñòàâèòåëü Àðìåíèè SARGSYAN HENRIK çàêîí÷èë áîé äîñðî÷íî, íîêàóòèðîâàâ ñâîåãî ñîïåðíèêà èç Êèòàéñêîãî Òàéáåÿ ZHI-JUN ZHANG.
Ñåãîäíÿ, 6 ñåíòÿáðÿ, ñîñòîèòñÿ çàêðûòèå VIII ÷åìïèîíàòà ìèðà ïî áîêñó ñðåäè ñòóäåíòîâ. Íàäååìñÿ, ÷òî îíî ïðîéäåò òàêæå ôååðè÷íî, êàê è íà÷àëî ñîðåâíîâàíèé, à äåëåãàöèè ó÷àñòíèêîâ ÷åìïèîíàòà óâåçóò ñ ñîáîé òîëüêî ïðèÿòíûå è ÿðêèå âîñïîìèíàíèÿ î íàøåé óíèêàëüíîé ðåñïóáëèêå.


Òàòüÿíà ÖÓÐÞÌÎÂÀ

Ýíòóçèàñòû êîííîãî òóðèçìà â ðåñïóáëèêå ïîÿâèëèñü ëåò 10-15 íàçàä, â Öåëèííîì ðàéîíå â ýòè ãîäû óæå ïðîáîâàëè ïðèãëàøàòü èíîñòðàííûõ ãîñòåé, è ó íèõ äåëî ïîøëî. Ïåðâûìè ïðèåõàëè ëþáèòåëè ýêñòðèìà èç Ãåðìàíèè, è îíè íåäåëþ íå ñõîäèëè ñ ëîøàäåé, èõ íå ïóãàë áûò - òóàëåò, äóøåâûå - íà óëèöå. Èì âàæíî áûëî ïîáûâàòü íàåäèíå ñ ïðèðîäîé, ïî÷óâñòâîâàòü ñåáÿ íåìíîãî êî÷åâíèêàìè. Êîíå÷íî, îíè ñëûøàëè î ñêèôàõ, ãóííàõ, ìîíãîëî-òàòàðàõ, è ñòåïü áåç êîíöà è êðàÿ, ïîõîä íà ëîøàäÿõ äëÿ íèõ áûëè íàñòîÿùèì îòäûõîì.
Ïîòîì ýòî õîðîøåå äåëî ïîñòåïåííî íà÷àëî õèðåòü, ýíòóçèàñòû ðàçáðåëèñü è çàíÿëèñü òåì, ÷òî ìîãëî èõ ïðîêîðìèòü. Íî èäåÿ êîííîãî òóðèçìà íå îñòàâëÿëà íèêîãî ðàâíîäóøíûì, áûëî ïîíÿòíî, ÷òî ýòîò âèä òóðèçìà â Êàëìûêèè ïðèæèâåòñÿ, è äëÿ ýòîãî åñòü âñ¸: âî-ïåðâûõ, ëîøàäè, âî-âòîðûõ - ëþäè, óìåþùèå îáðàùàòüñÿ ñ æèâîòíûìè, â òðåòüèõ - áåñêðàéíÿÿ ñòåïü è îãðîìíîå ÷èñëî ñîëíå÷íûõ äíåé, â ÷åòâåðòûõ, à ýòî íåìàëîâàæíî, - áîãàòàÿ èñòîðèÿ ñàìîãî íàðîäà, íàñåëÿþùåãî ýòó çåìëþ. Êîìó êàê íå ïðèðîäíîìó íàåçäíèêó-êàëìûêó ðàçâèâàòü êîííûé òóðèçì.
Íå òàê äàâíî, íåäàëåêî îò Ýëèñòû, ÷óòü ïîíèæå ñòàðîãî õóðóëà, âîçëå ï.Àðøàí, ðàñêèíóëñÿ íåáîëüøîé êàëìûöêèé õîòîí èç ÷åòûðåõ áîëüøèõ þðò. Îíè íå èç âîéëîêà, þðòû áîëüøèå, ñ ýëåêòðè÷åñòâîì, èç ñîâðåìåííûõ ìàòåðèàëîâ: èõ ïîñòðîèë åùå îäèí ýíòóçèàñò - Êëåìåíñ Àóýð èç Àâñòðèè, êîòîðûé õî÷åò ñîçäàòü ýòíîêîìïëåêñ "Òååãèí Ãåð" - èç êàôå è ãîñòèíèöû. Ïîêà àâñòðèåö çàíèìàåòñÿ äðóãèìè ïðîåêòàìè, åãî ìåñòî îáëþáîâàëè òåïåðü ìåñòíûå ðåáÿòà, êîòîðûå îäåðæèìû èäååé ðàçâèòèÿ êîííîãî òóðèçìà. Îíè äîãîâîðèëèñü ñ àâñòðèéñêèì ïðåäïðèíèìàòåëåì, ÷òî áóäóò ïðèñìàòðèâàòü çà ñòîÿíêîé è íà áàçå "Òååãèí Ãåð" îðãàíèçîâàëè ëàãåðü äëÿ êîííûõ ïîõîäîâ. Íàäî ñðàçó ñêàçàòü, ÷òî "êàòàíèå íà ëîøàäÿõ" çàðàáîòàëî, è òåïåðü ñþäà êàæäûé äåíü åäóò òóðèñòû è ìåñòíûå æèòåëè. Îðãàíèçîâàíû êîííûå ïðîãóëêè õîðîøî, çäåñü æå - ñòîÿíêà, òî÷íåå, çàãîíû äëÿ ëîøàäåé, ïîäîáðàí øòàò èíñòðóêòîðîâ, óìåþùèõ îáðàùàòüñÿ ñ æèâîòíûìè.
Ïðîåêò "Êîííûé òóðèçì â Êàëìûêèè" îñíîâàë Öåðåí Áàñàíãîâ ëåòîì 2017 ãîäà, êîãäà ê íåìó îáðàòèëñÿ ðóêîâîäèòåëü òóðèñòñêî-êðàåâåä÷åñêîãî êëóáà èç Ìîñêâû ñ ïðîñüáîé îðãàíèçîâàòü êîííûé ïîõîä â Êàëìûêèè. Òîãäà íàäî áûëî ñðî÷íî íàéòè 15 îáó÷åííûõ ëîøàäåé è, êîíå÷íî, èíñòðóêòîðîâ, â êðàò÷àéøèå ñðîêè ïîäîáðàëè ëþäåé, êóïèëè ëîøàäåé, è ñîñòîÿëñÿ ïåðâûé êîííûé ïîõîä, îí ïðîøåë óñïåøíî è äàæå çàâîåâàë ïðèçîâîå ìåñòî â êàòåãîðèè "Ìàðøðóò" â êóáêå Ìîñêâû, îðãàíèçîâàííîì Ôåäåðàöèåé ñïîðòèâíîãî òóðèçìà Ðîññèè. Òàê çàðîäèëñÿ è ïðîäîëæàåò ðàçâèâàòüñÿ ïðîåêò "Êîííûé òóðèçì â Êàëìûêèè".
 ìàå 2018 ãîäà ê ïðîåêòó ïðèñîåäèíèëñÿ Äìèòðèé Ñàíäæèåâ, è ñåãîäíÿ Êîíòóð Êëóá "Êàëìûêèÿ" ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé 2 áàçû: - ïåðâàÿ - â ýòíîêîìïëåêñå "Òååãèí Ãåð", çà àðøàíñêèì õóðóëîì, è âòîðàÿ - â ðàéîíå Ñèòè ÷åññ.
Òåïåðü óæå ìîæíî ñêàçàòü, ÷òî ýòî ñïàÿííûé è ëþáÿùèé ñâîå äåëî êîëëåêòèâ, äàæå, òî÷íåå, ýòî êîìàíäà åäèíîìûøëåííèêîâ, êîòîðàÿ ñòàâèò ïåðåä ñîáîé àìáèöèîçíóþ öåëü: ñäåëàòü êîííûé òóðèçì ñâîåîáðàçíîé âèçèòíîé êàðòî÷êîé Êàëìûêèè. Íà áàçå ñåãîäíÿ áîëåå 20 îáó÷åííûõ ëîøàäåé, è â ïëàíàõ ðóêîâîäèòåëåé êëóáà - óâåëè÷åíèå ïîãîëîâüÿ ëîøàäåé, îòêðûòèå íîâûõ Öåíòðîâ ñ îáó÷åííûìè ëîøàäüìè â êàæäîì ðàéîíå Êàëìûêèè, ñîçäàíèå íîâûõ ìàðøðóòîâ äëÿ êîííûõ ïîõîäîâ è ïðèâëå÷åíèå òóðèñòîâ ñî âñåãî ìèðà â íàøó "Ñòðàíó êîííîãî òóðèçìà".
Êîíòóð Êëóá ðàáîòàåò åæåäíåâíî è ïðåäëàãàåò êîííûå ïðîãóëêè îò ðàññâåòà è äî çàêàòà. Îáó÷åííûå è ñìèðíûå ëîøàäè ïîçâîëÿþò ñîâåðøàòü ïðîãóëêó äàæå ëþäÿì áåç îïûòà (òàêèõ êëèåíòîâ áîëåå 90% â íàñòîÿùåå âðåìÿ). Âîçðàñò äëÿ êîííûõ ïðîãóëîê - îò 3-õ ëåò. Îðãàíèçàöèÿ êîííûõ ïîõîäîâ (íàïðèìåð, ïîõîä çà êóìûñîì â ï.Ëîëó èëè ïîñåùåíèå Êàëìûöêîãî êàçà÷üåãî ñòàíà, à òàêæå âîçìîæíîñòü îðãàíèçîâàòü êîííûé ïîõîä ëþáîé ïðîäîëæèòåëüíîñòè ïî áåñêðàéíåé ñòåïè Êàëìûêèè).
Êîìàíäà Êîíòóð Êëóáà: Öåðåí Áàñàíãîâ - îñíîâàòåëü, Äìèòðèé Ñàíäæèåâ - äèðåêòîð ïî ðàçâèòèþ ïðîåêòà, Àííà Íèìãèðîâà - ñâîåãî ðîäà ðåñåïøí, ðàáîòà ñ êëèåíòàìè, Áàäìà Øåðàõòååâ - óïðàâëÿþùèé, èíñòðóêòîðû Àëåêñåé Ñàðëîâ, Äîëüãàí ×óëü÷àåâ, Öåâèã Øîðâàåâ, Öåðåí Äóäååâ, Ñàíàë Êàðóåâ.
Ïðèçíàòüñÿ, ÿ äàâíî íå åçäèë íà ëîøàäè, íî, ñåâ íà ñìèðíîãî ìåðèíà è ïðîáûâ â ñåäëå îêîëî ÷àñà, ïî÷óâñòâîâàë, ÷òî ñíîâà âîçâðàùàþñü ê èñòîêàì. Êîãäà-òî ÿ ñêàêàë ïî ñòåïè, è äðîáíûé ñòóê êîïûò, âåòåð - â ëèöî îñòàëèñü â ïàìÿòè. Íî ñåé÷àñ ÿ íå ìîã ïðèøïîðèòü ëîøàäêó, åé áîëåå ïðèâû÷åí øàã, äà è òóðèñòó óäîáíî ïðîñòî ñèäåòü è îãëÿäûâàòü øèðü ñòåïåé.
Ëîøàäü ñëîâíî ïðèðîäîé ñîçäàíà äëÿ ñòåïè, äëÿ îáèòàòåëåé áîëüøèõ ïðîñòîðîâ, êàê òðàíñïîðòíîå ñðåäñòâî. Íà çàðå ÷åëîâå÷åñòâà ïî áåñêðàéíèì ðàâíèíàì íîñèëèñü ìíîãîòûñÿ÷íûå òàáóíû äèêèõ æèâîòíûõ, è ïåðâûé ÷åëîâåê, êîòîðûé ðåøèë ñåñòü íà ëîøàäü è ïðèðó÷èë ýòèõ êðàñèâûõ è ñèëüíûõ æèâîòíûõ, áûë ãåíèàëåí. Îá ýòîì ÿ äóìàë, ñèäÿ íà ìåäëåííî øàãàþùåé ëîøàäêå âîêðóã òóðáàçû "Òååãèí Ãåð" ïî êðàòêîìó, "äåòñêîìó" ìàðøðóòó.
Æåëàþùèõ ïîêàòàòüñÿ ñòàíîâèòñÿ áîëüøå, è óæå îòðàáîòàí ìàðøðóò äî ï. Ëîëû, ãäå ïðåäóñìîòðåí íåáîëüøîé çàâòðàê, ýêñêóðñèÿ íà êóìûñíóþ ôåðìó. Äëÿ ýòîãî íàäî âñòàâàòü ðàíî, â 4 ÷àñà óòðà, à êîííûå ïîõîäû ïðîäîëæàþòñÿ äî çàêàòà. Òóðèñòû, ìåäëåííî êà÷àÿñü â ñ¸äëàõ, ëþáóþòñÿ áàãðîâûì ñòåïíûì çàêàòîì: ñêîëüêî æå âïå÷àòëåíèé äëÿ ïðèåçæèõ, ãîñòåé! Íàì êàê-òî ïðèâû÷íà ñòåïü, äàëåêî âèäèìûé æàð åãî çàêàòîâ, ðîçîâåþùèå ðàññâåòû. Ìû íå âñåãäà çàìå÷àåì òàêèå ïðèðîäíûå êðàñîòû, ïîòîìó ÷òî ïðèâûêëè.
Êîíè, êîííîå äåëî - â íàøåì ìåíòàëèòåòå, ýòî ðåìåñëî íàøèõ ïðåäêîâ, ëó÷øèõ íàåçäíèêîâ íà çåìëå, è îíî íå äîëæíî èñ÷åçíóòü â öèôðîâîé âåê, è ñîõðàíèòü åãî - íàøà çàäà÷à. È õîðîøî, ÷òî åñòü òàêèå ëþäè, êàê Öåðåí Áàñàíãîâ, Äìèòðèé Ñàíäæèåâ è äðóãèå. Ãîâîðÿ "äðóãèå" ÿ èìåþ â âèäó èíñòðóêòîðîâ - ýòî ïðîñòûå ñåëüñêèå ðåáÿòà, óìåþùèå çàïðàâñêè åçäèòü íà ëîøàäÿõ, çíàþùèå èõ ïîâàäêè, îíè æå êîðìÿò ëîøàäåé, óõàæèâàþò è îáó÷àþò åçäå. Çíàòîêè äðåâíåãî ðåìåñëà.  îñíîâíîì îíè èç òàêèõ ïîñåëêîâ Êåò÷åíåðîâñêîãî ðàéîíà, êàê Òóãòóí, Ýâäûê, Äàøìàí è èç Èêè-Áóðóëüñêîãî ðàéîíà. Ïðåêðàñíî çíàþò ðîäíîé ÿçûê, à èíñòðóêòîðà Äîëüãàíà ×óëü÷àåâà âîîáùå ìîæíî çàñëóøàòüñÿ: îí ñâîþ ðå÷ü ïåðåñûïàåò ìåòêèìè ïîãîâîðêàìè, ïîñëîâèöàìè è ïðè ñëó÷àå ìîæåò ðàññêàçàòü êîå-÷òî èç ôîëüêëîðà. Ñàìîðîäêè, äóøà íàðîäà.
Äìèòðèé Ñàíäæèåâ - âûïóñêíèê ýêîíîìè÷åñêîãî ôàêóëüòåòà ÌÃÓ èì. Ëîìîíîñîâà, ðàáîòàë â ðàçíûõ ôèíàíñîâûõ ñòðóêòóðàõ â Ìîñêâå, çàíèìàëñÿ èíâåñòèöèÿìè, èìåë ïðèëè÷íûå çàðàáîòêè, íî îí íèêîãäà íå çàáûâàë ñâîåé ìàëîé ðîäèíû - õîòåëîñü ïðèíåñòè åé ïîëüçû, è âîò îí çäåñü. Ìîñêâà îñòàëàñü â ïðîøëîì, à âîò èñêîííîå äåëî, êîííûé òóðèçì â Êàëìûêèè, ïîëó÷èë íîâûé âèòîê. Êàæåòñÿ, îíî â íàäåæíûõ ðóêàõ.
Ìåíêå ÊÎÍÅÅÂ

Îòäåë ñïåöèàëüíîãî íàçíà÷åíèÿ ÓÔÑÈÍ Ðîññèè ïî Ðåñïóáëèêå Êàëìûêèÿ "Ãþðçà" áûë ñîçäàí 26 ëåò íàçàä. Çà ýòè ãîäû åãî ñîòðóäíèêè íå ðàç äåìîíñòðèðîâàëè ñâîè âûñîêèå ïðîôåññèîíàëüíûå êà÷åñòâà, äîêàçûâàÿ, ÷òî ñïåöïîäðàçäåëåíèå ÿâëÿåòñÿ ðåàëüíîé ñèëîé, ñïîñîáíîé ïðîòèâîñòîÿòü ïðåñòóïíûì ïðîÿâëåíèÿì â ìåñòàõ ëèøåíèÿ ñâîáîäû. Ëè÷íûé ñîñòàâ îòäåëà íåîäíîêðàòíî âûåçæàë â êîìàíäèðîâêè äëÿ âûïîëíåíèÿ ñëóæåáíî-áîåâûõ çàäà÷ â Ñåâåðîêàâêàçñêèé ðåãèîí. Ñåãîäíÿ "Ãþðçà" ÿâëÿåòñÿ îäíèì èç ñèëüíûõ îòäåëîâ ñïåöèàëüíîãî íàçíà÷åíèÿ ÔÑÈÍ Ðîññèè, ãäå ðàáîòàþò ïðåäàííûå ñâîåìó äåëó ñîòðóäíèêè, ñòîÿùèå íà ñòðàæå ïðàâîïîðÿäêà è çàùèòû èíòåðåñîâ Îòå÷åñòâà.
Äåñÿòü ëåò ñëóæèò â "Ãþðçå" êàïèòàí âíóòðåííåé ñëóæáû Àëåêñàíäð Ïàìïèëîâ. Òàê æå, êàê è âñå áîéöû ñïåöíàçà, îí êðåïêî ñëîæåí, äèñöèïëèíèðîâàí, ñäåðæàí â ýìîöèÿõ. Êàæåòñÿ, íè÷åì íå îòëè÷àåòñÿ îò êîëëåã. Íî, êàê ìû óçíàëè, îí - ïîêà åäèíñòâåííûé èç áîéöîâ, íå ñ÷èòàÿ îòöîâ-êîìàíäèðîâ, îáëàäàòåëü êðàïîâîãî áåðåòà, êîòîðûé ÿâëÿåòñÿ ïðåäìåòîì ãîðäîñòè è çíàêîì èñêëþ÷èòåëüíîé äîáëåñòè è ìóæåñòâà ñïåöíàçîâöà.
Êàê âûÿñíèëîñü, â ñèëîâûõ ñòðóêòóðàõ ðåñïóáëèêè ïî÷òè âñå, êòî äîáèâàëñÿ â ñâî¸ âðåìÿ ÷åñòè íîñèòü êðàïîâûé áåðåò, íà ïåíñèè. "Ðàíüøå êðàïîâèêîâ áûëî áîëüøå, âîëíà øëà, ýòî áûëî ðàçâèòî, ïîòîì âñå ïîøëî íà ñïàä, - ðàññêàçàë íàì îäèí èç âåòåðàíîâ ÌÂÄ. - Ñåãîäíÿ â ðåñïóáëèêå èõ íåñêîëüêî ÷åëîâåê". È ïåðâûé, êòî ïðåðâàë çàòÿíóâøååñÿ çàòèøüå, - Àëåêñàíäð Ïàìïèëîâ. Íàäååìñÿ, îí âîçðîäèë ñëàâíóþ òðàäèöèþ: âñëåä çà íèì âíîâü êàëìûöêèå áîãàòûðè çàÿâÿò î ñåáå. Êàê ìû ñêàçàëè, ñåãîäíÿ êðàïîâûé áåðåò ñ ãîðäîñòüþ íîñÿò òðè ñîòðóäíèêà ÎÑÍ "Ãþðçà": êîìàíäèð Ñåðãåé Ìàêàëçóðîâ, åãî çàìåñòèòåëü Äìèòðèé Êèñóðèí è íàø ãåðîé, Àëåêñàíäð Ïàìïèëîâ.
Êðàïîâûé áåðåò - âûñøàÿ ôîðìà îòëè÷èÿ â ïîäðàçäåëåíèÿõ ñïåöèàëüíîãî íàçíà÷åíèÿ. Ïðèñâàèâàåòñÿ ïîñëå ïðîõîæäåíèÿ æåñòêèõ êâàëèôèêàöèîííûõ èñïûòàíèé òåì, êòî ñìîã ïîêàçàòü ñâîè ïðîôåññèîíàëüíûå, ôèçè÷åñêèå è ìîðàëüíûå êà÷åñòâà. Òàêîé çíàê îòëè÷èÿ íå äàåò íèêàêèõ îñîáûõ ïðèâèëåãèé ïî îòíîøåíèþ ê äðóãèì áîéöàì, íî êàæäûé, êòî óäîñòîåí òàêîé ÷åñòè, ìîæåò ñêàçàòü, êàê âàæåí ýòîò àòðèáóò îäåæäû äëÿ íåãî. Ýòî òà íàãðàäà, ê êîòîðîé ñòðåìèòñÿ êàæäûé âîèí. È äàëåêî íå âñå ìîãóò çàñëóæèòü ýòî ïðàâî.
Àëåêñàíäð Ïàìïèëîâ ðîäèëñÿ â ï.Øèí Ìåð â 1981 ãîäó, ïîñëå ïåðååçäà ðîäèòåëåé â ðàéîííûé öåíòð ó÷èëñÿ â Êåò÷åíåðîâñêîé ñðåäíåé øêîëå ¹2. Ñ äåòñòâà óâëåêàëñÿ âñåìè èãðîâûìè âèäàìè ñïîðòà, åäèíîáîðñòâàìè, ìå÷òàë ñòàòü âîåííûì. Ïîñëå øêîëû ó÷èëñÿ â Ýëèñòèíñêîì ïåäàãîãè÷åñêîì ó÷èëèùå. Çàòåì ïîëó÷èë âûñøåå îáðàçîâàíèå â Êóáàíñêîì ãîñóäàðñòâåííîì èíñòèòóòå ôèçè÷åñêîé êóëüòóðû. Çäåñü îí åùå áîëåå ñåðüåçíî è óãëóáëåííî çàíèìàëñÿ ñïîðòîì, îñîáåííî ëåãêîé àòëåòèêîé, ðóêîïàøíûì áîåì. Îêðåï. Ïîýòîìó è â àðìèè áûëî ëåã÷å: ñðî÷íóþ ñëóæáó ïðîõîäèë íà òåððèòîðèè ÑÊÔÎ, âî Âíóòðåííèõ âîéñêàõ.
Ïîñëå àðìèè À. Ïàìïèëîâ óñòðîèëñÿ â îðãàíû, íà÷èíàë â ÎÌÎÍå ÌÂÄ ïî ÐÊ, ãäå ïðîñëóæèë äâà ãîäà.  2007 ãîäó ìîëîäîãî ïåðñïåêòèâíîãî áîéöà, ïîñëå ýêçàìåíîâ, ïðèíÿëè â îòäåë ñïåöèàëüíîãî íàçíà÷åíèÿ "Ãþðçà". Çà ãîäû ðàáîòû À.Ä. Ïàìïèëîâ èìååò íåìàëî ïîîùðåíèé çà áåçóïðå÷íóþ ñëóæáó, â òîì ÷èñëå çíàê "Ëó÷øèé ñîòðóäíèê ñïåöíàçà".
Òåðíèñòûé ïóòü ê êðàïîâîìó áåðåòó íà÷àëñÿ ïîñëå âñòðå÷è ñ êîìàíäèðîì øòóðìîâîãî îòäåëåíèÿ Ñåðãååì Õîõëîâûì. Àëåêñàíäð ïîäåëèëñÿ ñ íàìè, ÷òî òîãäà âïåðâûå, ÷òî íàçûâàåòñÿ, âæèâóþ óâèäåë êðàïîâèêà. Îí ñòàë èíòåðåñîâàòüñÿ, ñîâåòîâàòüñÿ ñ êîìàíäèðîì, êàê âîçìîæíî äîáèòüñÿ ñòîëü âûñîêîé öåëè. Îòâåò áûë îäèí: ãîòîâèòüñÿ íóæíî î÷åíü ñåðüåçíî: è ôèçè÷åñêè, è ìîðàëüíî, ÷òîáû ïðîéòè æåñòêèå èñïûòàíèÿ. Îáúÿñíèë, ÷òî äàæå ôèçè÷åñêè êðåïêèå è ïîäãîòîâëåííûå ëþäè, îòëè÷íûå ñïîðòñìåíû çà÷àñòóþ íå ìîãóò ñäàòü ýêçàìåí, òàê êàê ìîðàëüíî íå ãîòîâû ê êâàëèôèêàöèîííûì èñïûòàíèÿì. Íî Àëåêñàíäð ðåøèë ïîïðîáîâàòü: íå áîãè ãîðøêè îáæèãàþò!
×åòûðå ãîäà íàçàä íà÷àë ïîäãîòîâêó. Ïåðâàÿ ñäà÷à ýêçàìåíà ñîñòîÿëàñü â ã. Ñî÷è, íà Âñåðîññèéñêèõ èñïûòàíèÿõ. Áûë â õîðîøåé ôîðìå, óñïåøíî ïðîøåë òåñòèðîâàíèå, íî ñîøåë íà ýòàïå ìàðø-áðîñêà. Îêàçàëîñü, ÷òî íà "áóìàãå" íàïèñàíî îäíî, à â äåéñòâèòåëüíîñòè èñïûòàíèÿ íàìíîãî ñëîæíåå. Íî, ãëàâíîå, ïðèîáðåë îïûò, óçíàë, ÷òî ýòî òàêîå. Ðåøèë íå îñòàíàâëèâàòüñÿ è âî ÷òî áû òî íè ñòàëî äîáèòüñÿ çàäóìàííîãî. Êòî-òî èç äðóçåé è êîëëåã ãîâîðèë: ìîë, çà÷åì òåáå ýòî, âåäü îáëàäàíèå êðàïîâûì áåðåòîì íå äàåò íèêàêèõ ïðèâèëåãèé, ìàòåðèàëüíûõ âîçíàãðàæäåíèé.
"Äëÿ ìåíÿ æå áûëî ãëàâíûì äîêàçàòü ñåáå, ÷òî ñìîãó, è ðåøèë èäòè äî ïîáåäíîãî êîíöà. Òâåðäî ñêàçàë ñåáå, ÷òî ñäåëàþ ýòî ðàíî èëè ïîçäíî", - ïîäåëèëñÿ ñ íàìè ãîñòü ðåäàêöèè.
È ÷åðåç ãîä îí âíîâü ïîåõàë íà êâàëèôèêàöèþ, íî óæå â Ìîðäîâèþ, íà èñïûòàòåëüíûé ïîëèãîí â ï. ßâàñ, íåäàëåêî îò ã.Ñàðàíñêà. È çäåñü òîæå íåìíîãî íå ïîëó÷èëîñü, îäíàêî óæå áûë ãîðàçäî áëèæå ê öåëè. Ìîðäîâñêàÿ òðàññà - ñàìàÿ òðóäíàÿ â Ðîññèè: ìåñòíîñòü ñëîæíàÿ - ëåñà, áîëîòî, ïåñêè.
Ïîñëå ïåðâûõ äâóõ íåóäà÷íûõ ïîïûòîê â èñïûòàíèÿõ Ïàìïèëîâ ñòàë çàíèìàòüñÿ åùå óñåðäíåé: êàæäûé äåíü ïðîáåãàë ïî íåñêîëüêî êèëîìåòðîâ, íåâçèðàÿ íà ïîãîäó, ïðàçäíèêè è âûõîäíûå. Ïåðâîãî ÿíâàðÿ, íîâûé ãîä, âñå ñïÿò, à îí âñòà¸ò è áåæèò.
"Èçãîòîâèë ñåáå êîíñòðóêöèþ â âèäå àâòîìàòà, âåäü îäíî èç òðåáîâàíèé êâàëèôèêàöèîííûõ èñïûòàíèé - àâòîìàò âñåãäà äîëæåí áûòü â âåðòèêàëüíîì ïîëîæåíèè ñòâîëîì ââåðõ è ãîòîâûì ê áîþ, - ðàññêàçûâàåò Àëåêñàíäð Äìèòðèåâè÷. - ß ñïåöèàëüíî â îêðåñòíîñòÿõ Ýëèñòû âûáðàë ìåñòíîñòü ñî ñëîæíûì ðåëüåôîì, ïåñêàìè, áîëîòèñòîé ìåñòíîñòüþ è òàì çàíèìàëñÿ, áåãàë äî èçíåìîæåíèÿ. Áûâàëî, áåãó â æàðó 40 ãðàäóñîâ, ïîçàäè ñåáÿ òàùó áîëüøîå êîëåñî, è ïûëü - ñòîëáîì. Ïðîåçæàþùèå âîäèòåëè ñèãíàëÿò: òû ÷òî íåíîðìàëüíûé?! Ñîçäàâàë ñåáå òðóäíîñòè, ÷òîáû ïîòîì áûëî ëåã÷å. Áîëåå òîãî, êàæäîäíåâíàÿ ñëóæåáíî-áîåâàÿ òðåíèðîâêà ñîòðóäíèêîâ ÎÑÍ âêëþ÷àåò â ñåáÿ èçó÷åíèå ñàìûõ ðàçëè÷íûõ äèñöèïëèí: òàêòèêî-ñïåöèàëüíàÿ, îãíåâàÿ, àëüïèíèñòñêàÿ, ìåäèöèíñêàÿ ïîäãîòîâêè, âîåííàÿ òîïîãðàôèÿ è ò.ä.".
Äëÿ òðåòüåãî èñïûòàíèÿ áîåö êàëìûöêîãî ñïåöíàçà ó÷åë âñå îøèáêè, íþàíñû. Çíàë, êàêèå ïðåãðàäû áóäóò, êàêóþ ôîðìó, îáóâü, ýêèïèðîâêó âûáðàòü, à ýòî èìååò áîëüøîå çíà÷åíèå. Õîòÿ âñ¸ ïðåäóñìîòðåòü, íàâåðíîå, íåëüçÿ.  èòîãå âûøåë â ïèê ñâîåé ôèçè÷åñêîé ôîðìû, è ïîëíûé ðåøèìîñòè â 2017 ãîäó ïîåõàë â Ñàðàíñê.
 î÷åðåäíîé ðàç êâàëèôèêàöèîííûå èñïûòàíèÿ íà ïðàâî íîøåíèÿ êðàïîâîãî áåðåòà ñðåäè ñîòðóäíèêîâ îòäåëîâ ñïåöèàëüíîãî íàçíà÷åíèÿ ÓÔÑÈÍ ñîñòîÿëèñü íà ñàìîé òðóäíîé òðàññå, â Ìîðäîâèè. Çà âûñøèé çíàê äîáëåñòè ñïåöíàçîâöåâ â 2017 ãîäó áîðîëèñü 75 áîéöîâ, ïðåäñòàâëÿâøèõ 40 ðåãèîíîâ ñòðàíû.
"Áûëî øåñòü ýòàïîâ, ñàìûì ñëîæíûì äëÿ ìåíÿ, êàê è äëÿ ìíîãèõ, áûë ïåðâûé, ìàðø-áðîñîê. Ìíîãèå ñõîäÿò èìåííî çäåñü, íî òàêæå è íà êîíòðîëüíûõ èñïûòàíèÿõ, - âñïîìèíàåò Àëåêñàíäð Ïàìïèëîâ. - Ýòî êðîññ 5 êì â ïîëíîé ýêèïèðîâêå íà âðåìÿ, ïîäòÿãèâàíèå è êîìïëåêñ ñèëîâûõ óïðàæíåíèé. Áåã ÷åðåäóåøü ñî ñïîðòèâíûìè óïðàæíåíèÿìè, îòæèìàíèåì, ïðèñåäàíèåì, ïðûæêàìè. È òàê ñåìèêðàòíî: äûõàíèå íå óñïåâàåò âîññòàíàâëèâàòüñÿ, òðè çàìå÷àíèÿ, è òû ñíÿò ñ äèñòàíöèè. Òàê, ó íàñ èç 75 êàíäèäàòîâ ê îñíîâíûì èñïûòàíèÿì áûëî äîïóùåíî 44 ÷åëîâåêà, îñòàëüíûå âåðíóëèñü äîìîé".
×òîáû ïîëó÷èòü ñèìâîë äîáëåñòè è ÷åñòè, íóæíî ïðåîäîëåòü òðàññó â 12 êì, áåãîì ÷åðåç ïîëå, ëåñ, áîëîòî, ñêâîçü äûìîâûå øàøêè, ñïàñàÿ "ðàíåíûõ". Íî ýòî íå ñàìîå òðóäíîå èç âñåãî, ÷òî æäåò. Êîãäà áîëüøèíñòâî áîéöîâ óæå âàëèòñÿ ñ íîã, âìåñòî ïðèâàëà - íîâûå çàäàíèÿ èíñòðóêòîðà. Óæå â íà÷àëå ìàðøðóòà ìíîãèå ñòàëè îòñåèâàòüñÿ: çäîðîâûå, êðåïêèå áîéöû áóêâàëüíî ïàäàëè ñ íîã, òåðÿëè ñîçíàíèå. Äî ïîëîâèíû ó÷àñòêà äîøëè òîëüêî 13 ÷åëîâåê. Ãðÿçíûå, ìîêðûå, îíè îáÿçàíû ñîõðàíèòü îðóæèå â áîåâîé ãîòîâíîñòè, ëþáàÿ îñå÷êà îçíà÷àåò äèñêâàëèôèêàöèþ. Äàëåå ïðåòåíäåíòàì ïðåäñòîÿëî øòóðìîâàòü âûñîòíûå çäàíèÿ, à òàêæå ñòðåëÿòü èç ïèñòîëåòà Ìàêàðîâà è àâòîìàòà Êàëàøíèêîâà.  èòîãå íà ôèíèøå îêàçàëèñü 7 ÷åëîâåê, íî èõ îæèäàë ïîñëåäíèé è ñàìûé âàæíûé ýòàï èñïûòàíèé - ñïàððèíãè. À ñèëû îòêóäà âçÿòü?! Ïîåäèíêè ïðîõîäèëè â òå÷åíèå 12 ìèíóò áåç îñòàíîâêè, ñî ñìåíîé ÷åòâåðûõ ïàðòíåðîâ. Îäèí èç íèõ îáÿçàòåëüíî ÿâëÿëñÿ èíñòðóêòîðîì, óæå èìåþùèì êðàïîâûé áåðåò. Ïðè ýòîì âàæíî íå ïðîñòî çàùèùàòüñÿ, à âåñòè àêòèâíûå äåéñòâèÿ. Çðèòåëè, íå ñäåðæèâàëè ýìîöèé, áîëåëè çà êàæäîãî.  ýòîò ðàç èñïûòàíèÿ íà ïðî÷íîñòü âûäåðæàëè ñåìü ñïåöíàçîâöåâ èç ðåñïóáëèê: Êàëìûêèÿ, Êðûì, Ìàðè-Ýë, Ìîðäîâèÿ, Êàëóæñêîé, Ñàìàðñêîé è Îðåíáóðãñêîé îáëàñòåé. Íàø çåìëÿê áûë åäèíñòâåííûì ïðåäñòàâèòåëåì Þæíî-Ôåäåðàëüíîãî è Ñåâåðî - Êàâêàçñêîãî îêðóãîâ.
Âûñøèé çíàê äîáëåñòè ñïåöíàçîâöåâ â òîðæåñòâåííîé îáñòàíîâêå âðó÷èëè Ãåðîé Ðîññèè, îáëàäàòåëü êðàïîâîãî áåðåòà, íà÷àëüíèê ÎÑÍ ÓÔÑÈÍ Ðîññèè ïî Àñòðàõàíñêîé îáëàñòè "Ñêîðïèîí" Âàäèì Ïåòóõîâ, è Ãåðîé Ðîññèè, îáëàäàòåëü êðàïîâîãî áåðåòà Àëåêñàíäð ßíêëîâè÷. Ñ ýòîãî ìîìåíòà Àëåêñàíäð Ïàìïèëîâ ïîëó÷èë ïðàâî íîñèòü êðàïîâûé áåðåò ñ ïîâñåäíåâíîé è ïàðàäíîé ôîðìîé îäåæäû. Âìåñòå ñ êðàïîâûì áåðåòîì åìó âðó÷èëè èìåííîé íîæ.
Îôèöåð ñïåöíàçà óâåðåí, ÷òî â ýòîé ïîáåäå - è çàñëóãà åãî ðîäèòåëåé. À âûðîñ Àëåêñàíäð â ïðîñòîé ñåëüñêîé ñåìüå, íî ãëàâíîå, ÷òî Äìèòðèé Øèêðÿåâè÷ è Òàìàðà Âàñèëüåâíà âîñïèòàëè äîñòîéíîãî ÷åëîâåêà. Îíè âñåãäà ïîääåðæèâàëè ðåøåíèå ñûíà ïîñâÿòèòü ñåáÿ ðàáîòå â îðãàíàõ ïðàâîïîðÿäêà. Ðîäíûå, ñåìüÿ, ñóïðóãà Öàãàíà, äî÷ü Àéëàíà è ñûí Ðàòìèð âñòðåòèëè ýòó âåñòü ñî ñëåçàìè ðàäîñòè, îíè çíàþò, êàê äîëãî øåë Àëåêñàíäð ê ñâîåé çàâåòíîé öåëè. Áûëè ðàäû äðóçüÿ.  ðîäíîì ïîäðàçäåëåíèè âñòðåòèëè ñ ïî÷åñòÿìè. Çäåñü çíàþò, ÷òî ýòî çíà÷èò - íîñèòü êðàïîâûé áåðåò.
Ñêîðî, â îêòÿáðå, ñåìü êðàïîâèêîâ 2017 ãîäà âíîâü âñòðåòÿòñÿ â Ìîðäîâèè, íà òîì æå ìåñòå, íî óæå êàê èíñòðóêòîðû, è òàêæå èñïûòàþò ñåáÿ âíîâü. Òàêîâà òðàäèöèÿ ýòîãî áîåâîãî áðàòñòâà. Ãîâîðÿò, ÷òî "Êðàïîâûé áåðåò" - ýòî ñîñòîÿíèå äóøè.
" íàøåì ïîäðàçäåëåíèè äâà ÷åëîâåêà òîæå ðåøèëè ñäàòü ýêçàìåíû íà êðàïîâûé áåðåò. Ñåé÷àñ èäóò åæåäíåâíûå òðåíèðîâêè ïî ðàçíûì äèñöèïëèíàì, óæå â îêòÿáðå áóäåò ñäà÷à. Ñòàðàþñü ïîìî÷ü èì â ïîäãîòîâêå ñîâåòîì è äåëîì", - ðàññêàçàë íàì êàïèòàí Ïàìïèëîâ.
Âîò êàê îòçûâàåòñÿ îäèí èç êîëëåã Ïàìïèëîâà, îïåðóïîëíîìî÷åííûé øòóðìîâîãî îòäåëåíèÿ Ñàíàë Íóãäóøåâ: "Àëåêñàíäð - ÷åëîâåê âîëåâîé, öåëåóñòðåìëåííûé. Åãî äîñòèæåíèå äëÿ âñåõ íàñ ñòàëî îðèåíòèðîì, ÿðêèì ïðèìåðîì ìóæåñòâà è äîáëåñòè.  îòäåëå ïîëüçóåòñÿ áîëüøèì óâàæåíèåì".
 çàâåðøåíèå íàøåé âñòðå÷è Àëåêñàíäð Äìèòðèåâè÷ îáðàòèëñÿ ê ìîëîäåæè: "ß óâåðåí, ÷òî êàæäûé ÷åëîâåê äîëæåí èäòè ê ìå÷òå, âî ÷òî áû òî íè ñòàëî äîáèâàòüñÿ ñâîåé öåëè. Ìîëîäûì ëþäÿì, êòî ðåøèë ñâÿçàòü æèçíü ñ ðàáîòîé â ïðàâîîõðàíèòåëüíûõ îðãàíàõ, æåëàþ ñèë, òåðïåíèÿ, ðåøèìîñòè äëÿ äîñòèæåíèÿ ïîñòàâëåííûõ çàäà÷. Ñòàâüòå öåëü - äîáèâàéòåñü! Êàê ãîâîðÿò â ñïåöíàçå: "Ïîáåäèøü ñåáÿ - áóäåøü íåïîáåäèì!".
Áàòà ÁÎÂÀÅÂ

Öåëèííàÿ ñðåäíÿÿ øêîëà èìåíè Êîíñòàíòèíà Ýðåíäæåíîâà, ÷òî â ï. Àðøàí- Áóëã, ÿâëÿåòñÿ îäíîé èç ñòàðåéøèõ â ñòåïíîé ðåñïóáëèêå. Åå èñòîðèÿ ñâîèìè êîðíÿìè óõîäèò â äîðåâîëþöèîííîå ïðîøëîå êàëìûöêîãî íàðîäà.  êîíöå ÕIÕ -íà÷àëå XX âåêîâ â êàëìûöêèõ óëóñàõ ñîçäàþòñÿ íà÷àëüíûå àéìà÷íûå øêîëû äëÿ äåòåé êàëìûêîâ. Òàê áûëî è Áàãà÷îíîñîâñêîì àéìàêå.  1871 ãîäó ïî èíèöèàòèâå çàéñàíãà Ýìãåí-Óáóøè Äîíäóêîâà â àéìàêå áûëà îòêðûòà íà÷àëüíàÿ øêîëà. Íî èç-çà ïîëèòè÷åñêèõ è ñîöèàëüíûõ êàòàêëèçìîâ îíà ïðîñóùåñòâîâàëà íåäîëãî.
Çàòî äðóãîé àéìà÷íîé øêîëå ñóæäåíî áûëî äîæèòü äî íàøèõ äíåé.  1906 ãîäó Êàëìûöêîå îáùåñòâî Áàãà÷îíîñîâñêîãî àéìàêà íà ñâî¸ì ñõîäå ðåøèëî ïîæåðòâîâàòü 1000 ðóáëåé íà ñòðîèòåëüñòâî øêîëû ïðè àéìà÷íîì õóðóëå, è å¸ âîçâåäåíèå áûëî çàâåðøåíî â 1908 ãîäó. Òàêèì îáðàçîì, â 2018 ãîäó íàøåé øêîëå èñïîëíÿåòñÿ 110 ëåò.
 1922 ãîäó íà áàçå íàðîäíîé øêîëû Áàãà÷îíîñîâñêîãî àéìàêà áûë îòêðûò èíòåðíàò. Êàëìûêè òîëüêî ïåðåõîäèëè ê îñåäëîìó îáðàçó æèçíè, è èíòåðíàò ñûãðàë íåìàëîâàæíóþ ðîëü â äåëå ïðèâëå÷åíèÿ äåòåé-êî÷åâíèêîâ â øêîëó.  1932 ãîäó áûëî ñäàíî â ýêñïëóàòàöèþ Êàëìæèâñîâõîçîì îäíîýòàæíîå ïðîñòîðíîå çäàíèå, ãäå ôóíêöèîíèðîâàëà 4-êëàññíàÿ íà÷àëüíàÿ øêîëà.  1936 ãîäó îíà áûëà ïðåîáðàçîâàíà â ñåìèëåòíþþ.
 1939 ãîäó ñîñòîÿëñÿ ïåðâûé âûïóñê ñåìèëåòíåé øêîëû. Ñðåäè âûïóñêíèêîâ áûëè: Áîðèñ Áàêàåâè÷ Àáóøàåâ, Àíàòîëèé Øàëõàêîâè÷ Êè÷èêîâ, Êëàâäèÿ Ïåòðîâíà Ëàïøèíà è äðóãèå.
Âûïóñêíèêè
è ó÷èòåëÿ øêîëû -
çàùèòíèêè Îòå÷åñòâà
 ãîäû Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû ìíîãèå âûïóñêíèêè è ó÷èòåëÿ íàøåé øêîëû óøëè íà ôðîíò.  ðÿäàõ 28-é Àðìèè ñðàæàëñÿ Á.Á. Àáóøàåâ, îñâîáîæäàÿ òåððèòîðèè ïîñåëêîâ Ëåíèíñêèé (íûíå Èêè-×îíîñ), Âîçíåñåíîâêà, ãîðîäîâ Ýëèñòà, Ðîñòîâ, Ìàðèóïîëü, Æäàíîâ. Áîåâîé ïóòü ñòàðøåãî ëåéòåíàíòà Âîåííî-âîçäóøíûõ ñèë, ëåò÷èêà-áîìáàðäèðîâùèêà À.Ø. Êè÷èêîâà îòìå÷åí îðäåíîì Êðàñíîé Çâåçäû.  áîÿõ íà Êóðñêî-Îðëîâñêîé äóãå îòëè÷èëñÿ Ï.Ä. Áþð÷èåâ. Äîáðîâîëüöåì óéäÿ íà ôðîíò, ñëóæèëà â çåíèòíî-àðòèëëåðèéñêèõ ÷àñòÿõ ÏÂÎ âûïóñêíèöà íàøåé øêîëû Ä. Í. Íàòûðîâà.  ïåðâûå äíè âîéíû óøëà â ïàðòèçàíñêèé îòðÿä Áóëè Öþãàòèåâà, ïîãèáøàÿ â ôàøèñòñêèõ çàñòåíêàõ.
Íà ôðîíòàõ Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû ïàëè ñìåðòüþ õðàáðûõ ó÷èòåëÿ øêîëû Á. Ï. Êîìîâ, Ê. Ì. Ïàíêàåâ, âîæàòûé Ê. À. Êàëèåâ, âûïóñêíèêè À. Ì. Äàíèëîâ, áðàòüÿ Íèêîëàé, ϸòð è Âèêòîð Ìèõàéëîâû, Á. ß. Êè÷èêîâ è ìíîãèå äðóãèå.
Âå÷íàÿ ñëàâà Ãåðîÿì!
Ïîñëåñèáèðñêèé
ïåðèîä
 1957 ãîäó êàëìûêè ñòàëè âîçâðàùàòüñÿ äîìîé èç ñèáèðñêîé ññûëêè. Òîãäà æå íà áàçå 7-ëåòíåé øêîëû áûëà ñîçäàíà Öåëèííàÿ ñðåäíÿÿ øêîëà, ïåðâûìè âûïóñêíèêàìè êîòîðîé ÿâëÿëèñü (1958 ã.): Âàëåíòèíà Êâàðòèíà, Ýäâèí Îâàëîâ, Ìèõàèë Íåíèøåâ, Òàìàðà Ñåðåáðÿêîâà, Âåðà Óñèê, Âèêòîð Àëàêøàíîâ, Ëèäæè Ýðåíäæåíîâ, Âèêòîð Ìóøàåâ.
Ñ 1970 ãîäà øêîëà ðàñïîëàãàåòñÿ â òèïîâîì äâóõýòàæíîì çäàíèè.
 1997 ãîäó øêîëå áûëî ïðèñâîåíî èìÿ íàøåãî èçâåñòíîãî ñûíà Áàãà÷îíîñîâñêîãî ðîäà, íàðîäíîãî ïîýòà Êàëìûêèè Êîíñòàíòèíà Ýðåíäæåíîâà.
Çà âðåìÿ ñâîåé äåÿòåëüíîñòè îáðàçîâàòåëüíîå ó÷ðåæäåíèå äàëî ïóòåâêó â ñàìîñòîÿòåëüíóþ æèçíü íå îäíîé ñîòíè âûïóñêíèêîâ, êîòîðûå, òðóäÿñü â ðàçëè÷íûõ îòðàñëÿõ íàðîäíîãî õîçÿéñòâà, ñèñòåìå çäðàâîîõðàíåíèÿ, îáðàçîâàíèÿ, áûòîâîé è êóëüòóðíîé ñôåðàõ, âíåñëè íåîöåíèìûé âêëàä â ðàçâèòèå ðàéîíà, ðåñïóáëèêè, ñòðàíû.
Ìû èìè ãîðäèìñÿ
Øêîëà ãîðäèòñÿ òåì, ÷òî â åå ñòåíàõ îáó÷àëîñü íåìàëî èçâåñòíûõ ëþäåé.  ðàçíîå âðåìÿ åå îêîí÷èëè íàøè çåìëÿêè: ó÷àñòíèêè âîéíû À.Ø. Êè÷èêîâ, âïîñëåäñòâèè ñòàâøèé çíàìåíèòûì ó÷åíûì, äîêòîðîì ôèëîëîãè÷åñêèõ íàóê, ïðîôåññîðîì; ñàìîäåÿòåëüíûé ïîýò Ï. Ä. Áþð÷èåâ, Í. Ä. Íàòûðîâà, çàñëóæåííûé âðà÷ ÐÔ Í. Ä. ×àí÷àåâà, çàñëóæåííûé âðà÷ ÐÊ Í. Ý. Òþìåíîâ, íàó÷íûé ðàáîòíèê, êàíäèäàò ôèëîëîãè÷åñêèõ íàóê Ý. Á. Îâàëîâ, êàíäèäàòû ôèëîñîôñêèõ íàóê Ãàëèíà è Þëèÿ Àáóøàåâû, ñòàðøèé ïðåïîäàâàòåëü ÐÈÏÊÐÎ Ëèäèÿ Àáóøàåâà, äåïóòàò Ãîñóäàðñòâåííîé Äóìû ÐÔ Á. Ê. Àäó÷èåâ, äåïóòàò Íàðîäíîãî Õóðàëà ÐÊ Ä. Ì. Êþêååâ, ïðåïîäàâàòåëè ÊàëìÃÓ, êàíäèäàò ýêîíîìè÷åñêèõ è ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûõ íàóê Áààòð Áîëàåâ (íûíå ìèíèñòð ñåëüñêîãî õîçÿéñòâà ÐÊ), êàíäèäàò ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûõ íàóê Ö. Á. Òþðáååâ, êàíäèäàò ïåäàãîãè÷åñêèõ íàóê Â. Ä. Áóðëûêîâ, ïî÷åòíûå ðàáîòíèêè Îáùåãî îáðàçîâàíèÿ (ÎÎ) Óëüÿíà è Àëåêñàíäðà Îêîíîâû, Ñ. Ä. Áóðëûêîâà, Ë.À. Äîðæèåâà, Á.Á. Ìàíäæèåâ, Í.Ì. Áàäìàåâà, çàñëóæåííûå ðàáîòíèêè êóëüòóðû ÐÊ Â.Á. Øàêóåâ è Ë.Â. Ëàïøèíà, çîëîòàÿ è ñåðåáðÿíàÿ ìåäàëèñòêè Ñàãëàðà Ëèäæèåâà è Ñàãëàðà Àðêèí÷èåâà è äðóãèå.
Íå îäíî ïîêîëåíèå þíûõ àðøàíáóëóãöåâ îáó÷èëè è âîñïèòàëè âåòåðàíû ïåäàãîãè÷åñêîãî òðóäà, íàõîäÿùèåñÿ íà çàñëóæåííîì îòäûõå: îòëè÷íèê íàðîäíîãî ïðîñâåùåíèÿ Ë.Ë. Öåðåíîâà, ïî÷åòíûå ðàáîòíèêè îáùåãî îáðàçîâàíèÿ Á.Ë. Êóêàåâ, Â.Ñ. Áàäìàåâà, Ì.Í. Áîâàåâà, Á.Ì. Öåäååâ, Í.Ä. Ñàãàåâà.
Íàâå÷íî îñòàëèñü â äóøàõ ñâîèõ ó÷åíèêîâ áåñïîêîéíûå è ëþáÿùèå ñåðäöà ïåäàãîãîâ çàñëóæåííîãî ó÷èòåëÿ ÐÔ Ã.Ì. Áóðëûêîâîé, îòëè÷íèêà íàðîäíîãî ïðîñâåùåíèÿ À.È. Áþð÷èåâîé, ïî÷åòíîãî ðàáîòíèêà îáùåãî îáðàçîâàíèÿ Ó.Ê. Îêîíîâîé, âåòåðàíîâ ïåäàãîãè÷åñêîãî òðóäà Á.Á. Àáóøàåâà, Ò.À. Ìàíäæèåâîé, Â.È. Ìîëîëêèíîé, Ç.Ï. Ãâîçäåâîé, Í.Ñ. Áþð÷èåâà, Ã.Ê. Îêîíîâà.
Ýñòàôåòà -
â íàä¸æíûõ ðóêàõ
Ñëàâíûå òðàäèöèè ñòàðøåãî ïîêîëåíèÿ ñåãîäíÿ ñ äîñòîèíñòâîì ïðîäîëæàþò è íûíåøíèå ó÷àùèåñÿ. Íåñìîòðÿ íà òî, ÷òî ñåé÷àñ â øêîëå îáó÷àåòñÿ íåáîëüøîå êîëè÷åñòâî ó÷àùèõñÿ, îíà îñòàåòñÿ "îñòðîâêîì" ñîçèäàíèÿ íîâîé æèçíè íà ñåëå.
Ó÷ðåæäåíèå ðàñïîëàãàåòñÿ â äâóõýòàæíîì çäàíèè, ãäå èìåþòñÿ ó÷åáíûå êàáèíåòû, ñïîðòçàë, ñïîðòïëîùàäêà, ñòîëîâàÿ, áèáëèîòåêà, ìàñòåðñêàÿ, êîìïüþòåðíûé êëàññ. Øêîëà ïîäêëþ÷åíà ê ñåòè Èíòåðíåò, èìååò ñâîé ñàéò, ýëåêòðîííóþ ïî÷òó.
 íàøåé øêîëå ðàáîòàåò ñïëî÷åííûé è ñòàáèëüíûé êîëëåêòèâ ïåäàãîãîâ - åäèíîìûøëåííèêîâ, îáëàäàþùèé âûñîêèì óðîâíåì ïðîôåññèîíàëèçìà. 8 ó÷èòåëåé èç 18-òè ÿâëÿþòñÿ âûïóñêíèêàìè øêîëû. 3 ó÷èòåëÿ èìåþò çâàíèå ïî÷åòíûé ðàáîòíèê îáùåãî îáðàçîâàíèÿ ÐÔ, 7 - ãðàìîòó ÌÎèÍ ÐÊ. Ïåäàãîãè÷åñêèé êîëëåêòèâ ïðåäñòàâëÿåò ñîáîé ñïëàâ ìîëîäîñòè è îïûòà. Òàê, ïÿòåðûì ó÷èòåëÿì - îò 50 è âûøå, ÷åòûðåì - äî 45 ëåò, à 8 ÷åëîâåê - ìîëîäûå ïåäàãîãè.
Åæåãîäíî ó÷èòåëÿ øêîëû ïîâûøàþò ñâîé ïðîôåññèîíàëüíûé óðîâåíü íà êóðñîâûõ çàíÿòèÿõ â ÐÈÏÊÐÎ, ó÷àñòâóþò â ðàáîòå ìåòîäè÷åñêèõ îáúåäèíåíèé ó÷èòåëåé-ïðåäìåòíèêîâ, âõîäÿò â ýêñïåðòíóþ ãðóïïó ÃÈÀ, ïðèíèìàþò ó÷àñòèå â ïðîôåññèîíàëüíûõ êîíêóðñàõ ìóíèöèïàëüíîãî óðîâíÿ "Ïåäàãîã ãîäà". Òàê, óæå ïÿòûé ãîä ïî ýòèì íàïðàâëåíèÿì íàøà øêîëà çàíèìàåò ïðèçîâûå ìåñòà: ýòî ó÷èòåëÿ òåõíîëîãèè Á.Á. Áîêòàåâà, ðóññêîãî ÿçûêà è ëèòåðàòóðû - Ñ.Ä. Áóðëûêîâà, ó÷èòåëü ìóçûêè Ë.Á. Êè÷èêîâà, ìîëîäûå ïåäàãîãè Ì.Â. Áàëÿåâà, Ö.Â. Áàëÿåâà (Àìóðîâà), ñòàâøàÿ ïîáåäèòåëåì ðåñïóáëèêàíñêîãî êîíêóðñà "Ïåäàãîã ãîäà-2018" â íîìèíàöèè "Ïåäàãîãè÷åñêèé äåáþò", äèïëîìàíòû Î.È. Àíäðþùåíêî, È.È. Ëèäæèåâà, À.Ë. Òþìåíîâà.
Ìíîãèå ãîäû òðóäÿòñÿ â íàøåé øêîëå, ïåðåäàâàÿ ñâîé îïûò ìîëîäûì, âåòåðàíû ïåäàãîãè÷åñêîãî òðóäà, ïî÷åòíûå ðàáîòíèêè îáùåãî îáðàçîâàíèÿ À.Ê.Îêîíîâà, Ò.Ñ. Îêîíîâà, Ò.Ä.Áåãëèêîâà.
Çà ñ÷¸ò ñïëàâà
ìîëîäîñòè è îïûòà
Áëàãîäàðÿ äîáðîñîâåñòíîé ðàáîòå ñïëî÷åííîãî êîëëåêòèâà, íà ïðîòÿæåíèè ïîñëåäíèõ ëåò øêîëà ïîêàçûâàåò âûñîêèå ðåçóëüòàòû ãîñóäàðñòâåííîé (èòîãîâîé) àòòåñòàöèè âûïóñêíèêîâ 9-õ è 11-õ êëàññîâ ïî÷òè ïî âñåì ïðåäìåòàì (âûøå ðåñïóáëèêàíñêèõ è ðàéîííûõ). Åæåãîäíî ó÷àùèåñÿ øêîëû ñòàíîâÿòñÿ ïðèçåðàìè è ïîáåäèòåëÿìè ìóíèöèïàëüíîãî ýòàïà Âñåðîññèéñêîé îëèìïèàäû øêîëüíèêîâ, îëèìïèàäû ïî ïðåäìåòàì ðåãèîíàëüíîé êîìïåòåíöèè.
Ñ êàæäûì ãîäîì ðàñòåò ÷èñëî ïîáåäèòåëåé è ïðèçåðîâ ðàéîííûõ, ðåñïóáëèêàíñêèõ òâîð÷åñêèõ êîíêóðñîâ, êîíêóðñîâ èññëåäîâàòåëüñêèõ ðàáîò, ñïîðòèâíûõ ñîðåâíîâàíèé.
Öåëèííàÿ ñðåäíÿÿ øêîëà èì. Ê. Ýðåíäæåíîâà ïðîäîëæàåò ïîëíîöåííî æèòü è ðàçâèâàòüñÿ. Ÿ ìèññèÿ - ñîçäàâàòü áëàãîïðèÿòíûå óñëîâèÿ äëÿ ôîðìèðîâàíèÿ óñïåøíîãî ÷åëîâåêà.


Ñâåòëàíà ÁÓÐËÛÊÎÂÀ,
äèðåêòîð ÌÎÊÓ
"Öåëèííàÿ ñðåäíÿÿ øêîëà
èìåíè Ê. Ýðåíäæåíîâà"

Íàâåðíîå, ýòîò äåíü íàäîëãî îñòàíåòñÿ â ïàìÿòè æèòåëåé ïîñåëêà Åðãåíèíñêèé. Ñåãîäíÿ ðàñïàõíóëèñü äâåðè ñåëüñêîãî Äîìà êóëüòóðû: äîëãîæäàííûé ìèã íàñòàë, è åðãåíèíöû íå ñêðûâàëè ñâîþ ðàäîñòü. Äëÿ íèõ î÷àã êóëüòóðû, êàê ðàíüøå íàçûâàëè, äåéñòâèòåëüíî, òî ìåñòî, êîòîðîå îáúåäèíÿåò ñåëÿí, êóäà íîãè ñàìè íåñóò ïîñëå òðóäîâîãî äíÿ. Ïîòàíöåâàòü, ïîñëóøàòü ïåñíè çäåñü âñåãäà ëþáèëè, â êëóá ïðèõîäèëè ñ äåòüìè, ñ óäîâîëüñòâèåì ðåïåòèðîâàëè. È ñàìè ëþäè, ñàìîäåÿòåëüíûå àðòèñòû, ÷àñòåíüêî âûñòóïàëè â ðàéîíàõ, Ýëèñòå. Ïîýòîìó çäåñü ìå÷òàëè î ñîáñòâåííîì ÄÊ (ñòàðûé ñãîðåë), íî åðãåíèíöû ðåøèëè ñàìè ñòðîèòü ñâîé Äîì êóëüòóðû. Êàçàëîñü, çà÷åì ñåãîäíÿ íóæåí êëóá â ñåëå? Ñ ïîÿâëåíèåì öèôðîâûõ òåõíîëîãèé ëþáîé ôèëüì, êîíöåðò, ñïåêòàêëü ìîæíî ñìîòðåòü â ðåæèìå îíëàéí, èäòè â Äîì êóëüòóðû âðîäå áû è íåçà÷åì. Íî íå òàê äóìàþò æèòåëè ï. Åðãåíèíñêèé: ÷òîáû ñîõðàíèòü ñâîþ êóëüòóðó, ïåñíè è òàíöû, íåîáõîäèì òàêîé Öåíòð, êóäà áóäóò ñòåêàòüñÿ ñåëÿíå, ÷òîáû äàæå ïðîñòî ïîîáùàòüñÿ äðóã ñ äðóãîì.
Ãëàâà ÑÌÎ Áààòð Ñàäæàåâ - ÷åëîâåê ðåøèòåëüíûé è ýíåðãè÷íûé, ïàòðèîò ñâîåãî ñåëà, è îí ïðåäëîæèë çåìëÿêàì ñàìèì ïîñòðîèòü Äîì êóëüòóðû. È åðãåíèíöû åãî ïîääåðæàëè, è ïîíÿòíî, ÷òî â áþäæåòå ñåëüñêîãî ìóíèöèïàëüíîãî îáðàçîâàíèÿ òàêèõ ñóìì íå áûâàåò, ÷òîáû ñ íóëÿ ïîñòðîèòü äîâîëüíî áîëüøîå çäàíèå.
Íàðîä çäåñü æèâåò äðóæíûé. Êóëüòóðà è òðàäèöèè áåðåæíî èìè õðàíèëèñü, è íåñëó÷àéíî ïåñíè ïåðåäàþòñÿ îò ðîäèòåëåé ê äåòÿì, êàê ýòî áûëî ñ Åâäîêèåé Áóëóêòàåâîé, ÷åé ÷èñòûé è ÿñíûé ãîëîñ äîëãî çâåíåë íà ñåëüñêîé ñöåíå. À ïîòîì çàïåëà å¸ äî÷ü, Àéñà Áóëóêòàåâà, êîòîðàÿ ñòàëà èçâåñòíîé èñïîëíèòåëüíèöåé ïåñåí â ðåñïóáëèêå, òåïåðü îíà æèâåò â Àìåðèêå, è ïî ïðàçäíèêàì å¸ ïåñíè ñëóøàþò ñîðîäè÷è çà îêåàíîì, â "Øòàòàõ". Àííà Àðñëàíîâà, â ïðîøëîì ñåêðåòàðü ñåëüñîâåòà, òîæå ðàäîâàëà ñâîèõ ïîêëîííèêîâ èñïîëíåíèåì êàëìûöêèõ ïåñåí, â Êàëìûêèè ïîìíÿò ïåâöà Âÿ÷åñëàâà Óáóøèåâà. Ñåãîäíÿ ïðîñëàâëÿþò ïîñ¸ëîê Ëèäæè Ãîðÿåâ, Àíàòîëèé Ìó÷êàåâ, Ëþäìèëà Ìàíäæèåâà, ñåñòðû Áàðèêîâû è äðóãèå.
 ðåñïóáëèêå õîðîøî çíàþò ñàìîäåÿòåëüíûé òâîð÷åñêèé êîëëåêòèâ "Ê´ê áóëã", â êîòîðîì îñíîâíûå ó÷àñòíèêè - ýòî ïðîñòûå äîìîõîçÿéêè, ðàáîòíèêè äåòñàäà, øêîëû. Íå òàê óæ è ìîëîäû, äà è çàáîò õâàòàåò, íî îíè âñåãäà íàõîäÿò âðåìÿ äëÿ ðåïåòèöèé è âûñòóïëåíèé íà ñöåíå. Ìîæíî äîëãî ïåðå÷èñëÿòü àðòèñòîâ ñåëüñêîé ñöåíû, èõ ìíîãî, íåêîòîðûå óæå óøëè èç æèçíè, íî âñå îíè îñòàâèëè õîðîøóþ ïàìÿòü î ñåáå. Íåëüçÿ íå íàçâàòü äèðåêòîðà ñåëüñêîãî Äîìà êóëüòóðû Ñâåòëàíó Ëèäæèåâó, êîòîðàÿ, áóäòî ìîòîð, ÿâëÿåòñÿ èíèöèàòîðîì ìíîãèõ ìåðîïðèÿòèé: êîíöåðòîâ, ïðàçäíèêîâ. Äîëãî ìîæíî ïåðå÷èñëÿòü âñåõ, êòî èìååò îòíîøåíèå ê êóëüòóðå ðîäíîãî ñåëà è ñòðîèòåëüñòâó ÄÊ, èõ î÷åíü ìíîãî.
È îíè, äðóæíûå è ñïëî÷åííûå ëþäè ñòàðèííîãî êàëìûöêîãî ñåëà, çàñëóæèâàþò, ÷òîáû ó íèõ áûë, êàê è ðàíüøå, ñâîé Äîì êóëüòóðû, è îíè æåëàþò è äàëüøå ñîõðàíÿòü ñâîþ ñàìîáûòíîñòü.
Çäåñü íå ñòàëè æäàòü, êîãäà ïðèäåò äîáðûé äÿäÿ è ïîìîæåò. Ëþäè ðåøèëè ñàìè íàéòè ñðåäñòâà, à äëÿ ýòîãî ïðîâåëè íåñêîëüêî êîíöåðòíûõ ìàðàôîíîâ â Ýëèñòå, Âîëãîãðàäå. È ñîáðàííûå äåíüãè ñòàëè íà÷àëîì áîëüøîé ðàáîòû. Æèâîòíîâîäû ñåëà òàêæå îòêëèêíóëèñü íà ïðèçûâ ñòðîèòü ñâîé ÄÊ, è îáùàÿ ñóììà äåíåã ïåðåâàëèëà 380 òûñÿ÷ ðóáëåé. Áûëè ïðîèçâåäåíû ðàáîòû ïî çàêëàäêå ôóíäàìåíòà è âîçâåäåíèþ öîêîëÿ. Ñòðîèëè ìåòîäîì íàðîäíîé ñòðîéêè: æèòåëè âûõîäèëè íà ñóááîòíèêè… Çàòåì åùå ðàç ïðîâåëè áëàãîòâîðèòåëüíûå êîíöåðòû, è íà âûðó÷åííûå äåíüãè óäàëîñü çàêàçàòü ïðîåêòíî-ñìåòíóþ äîêóìåíòàöèþ. È çäåñü õîðîøî ïîìîãëè è ìåñòíûå ìåöåíàòû, òàêèå, êàê áðàòüÿ Öåðåíîâû.
Ïî ïðîåêòó ÄÊ ñòîèë îêîëî 28 ìëí ðóáëåé, ðåñïóáëèêàíñêèé áþäæåò è ÑÌÎ òàêæå âíåñëè ñâîþ äîëþ â ñòðîèòåëüñòâî, îñòàëüíîå óæå ïîëó÷èëè ïî ôåäåðàëüíîé öåëåâîé ïðîãðàììå "Óñòîé÷èâîå ðàçâèòèå ñåëüñêèõ òåððèòîðèé". Ïðîåêò ïðåäóñìàòðèâàë íå òîëüêî ñòðîèòåëüñòâî çäàíèÿ, íî è ïîëíîå åãî îñíàùåíèå.
Äîì êóëüòóðû - ýòî êîíöåðòíûé çàë íà 200 ìåñò, áèáëèîòåêà, ãàðäåðîáíàÿ, êíèãîõðàíèëèùå, ñàíóçëû. Ïî÷òè 700 êâàäðàòíûõ ìåòðîâ ïîëåçíîé ïëîùàäè, è çäåñü óâåðåíû, ÷òî î÷àã êóëüòóðû íèêîãäà íå çà÷àõíåò.
Íà öåðåìîíèè îòêðûòèÿ âûñòóïèë Ïðåäñåäàòåëü Íàðîäíîãî Õóðàëà (Ïàðëàìåíòà) Àíàòîëèé Êîçà÷êî, ìèíèñòð êóëüòóðû è òóðèçìà Õîíãð Ýëüáèêîâ è äðóãèå.
Çàòåì ñîñòîÿëñÿ ïðàçäíè÷íûé êîíöåðò, íà êîòîðîì âûñòóïèëè ñàìîäåÿòåëüíûå êîëëåêòèâû ï.Åðãåíèíñêèé, ðàéîííîãî öåíòðà Êåò÷åíåðû è àðòèñòû Ãîñóäàðñòâåííîãî àíñàìáëÿ ïåñíè è òàíöà “Òþëüïàí”, à òàêæå ïîïóëÿðíûé ãåðîé Þòóáà Ëåîíèä Î÷èð-Ãîðÿåâ.
Ãëàâà Åðãåíèíñêîãî ÑÌÎ Áààòð Ñàäæàåâ ïîáëàãîäàðèë âñåõ, êòî ó÷àñòâîâàë â ñòðîèòåëüñòâå ÄÊ, çà îñîáîå ñîäåéñòâèå âðó÷èëè ãðàìîòó ìèíèñòðó êóëüòóðû ÐÊ Õ.Ýëüáèêîâó è ïîäàðèëè - æèâîãî áàðàíà, òàêæå íàãðàäèëè ãðàìîòîé ðóêîâîäèòåëÿ ïîäðÿäíîé îðãàíèçàöèè “Êèøã” Ýðêÿ Äîðäæèåâà.
Ñàíäæè ÁÓÒÀÅÂ

Çà ïðîøåäøóþ íåäåëþ íà äîðîãàõ ðåñïóáëèêè çàðåãèñòðèðîâàíî 7 äîðîæíî-òðàíñïîðòíûõ ïðîèñøåñòâèé, â êîòîðûõ ïîãèáëè äâà ÷åëîâåêà. Âîñåìü ÷åëîâåê, â òîì ÷èñëå äâîå íåñîâåðøåííîëåòíèõ, ïîëó÷èëè òðàâìû ðàçëè÷íîé ñòåïåíè òÿæåñòè.
Ñ 27 àâãóñòà ïî 2 ñåíòÿáðÿ íà äîðîãàõ ðåñïóáëèêè çàäåðæàíû è îòñòðàíåíû îò óïðàâëåíèÿ 40 âîäèòåëåé, óïðàâëÿâøèõ àâòîòðàíñïîðòíûìè ñðåäñòâàìè â ñîñòîÿíèè îïüÿíåíèÿ, â òîì ÷èñëå 7 ãðàæäàí, ðàíåå ëèø¸ííûõ ïðàâà óïðàâëåíèÿ.

Áàòà ÁÎÂÀÅÂ

Êàê èçâåñòíî, 2018-é îáúÿâëåí Ì×Ñ Ðîññèè Ãîäîì êóëüòóðû áåçîïàñíîñòè. Ïðîâåäåíèå öåëîãî êîìïëåêñà ìåðîïðèÿòèé íàïðàâëåíî íà ïîâûøåíèå áåçîïàñíîñòè â ðàçëè÷íûõ ñôåðàõ äåÿòåëüíîñòè îðãàíîâ ãîñóäàðñòâåííîé âëàñòè è ìåñòíîãî ñàìîóïðàâëåíèÿ, îáùåñòâåííîñòè.
 Êàëìûêèè â ðàìêàõ Ãîäà êóëüòóðû áåçîïàñíîñòè ïðîøëî íåìàëî èíôîðìàöèîííî-ïðîôèëàêòè÷åñêèõ ìåðîïðèÿòèé. Øêîëüíèêè, ñòóäåíòû, îáùåñòâåííèêè ïîñåòèëè ìíîãèå ïîæàðíûå ÷àñòè.  ìèíóâøóþ ïÿòíèöó "Äåíü îòêðûòûõ äâåðåé" ïðîøåë "â ñåðäöå" ÷ðåçâû÷àéíîãî âåäîìñòâà ðåãèîíà, Öåíòðå óïðàâëåíèÿ êðèçèñíûõ ñèòóàöèÿõ (ÖÓÊÑ). Ãîñòÿìè ñïàñàòåëåé ñòàëè ñòóäåíòû Êàëìûöêîãî ãîñóíèâåðñèòåòà èì. Á.Á. Ãîðîäîâèêîâà. Äëÿ íèõ áûëà îðãàíèçîâàíà èíòåðåñíàÿ ýêñêóðñèÿ.
Çàìåñòèòåëü ðóêîâîäèòåëÿ Öåíòðà Ä.Îêîëåëîâ îçíàêîìèë ñ ðàáîòîé îïåðàòèâíî-äåæóðíîé ñìåíû. Ïîäðîáíî îñòàíîâèëñÿ íà ðàáîòå ñïåöèàëèñòîâ êàæäîãî èç íàïðàâëåíèé äåÿòåëüíîñòè ÖÓÊÑ, ðàçúÿñíèë öåëè è çàäà÷è îïåðàòèâíîé äåæóðíîé ñìåíû. Ñòóäåíòû óçíàëè, êàê, áëàãîäàðÿ ñîâðåìåííîé òåõíèêå è îáîðóäîâàíèþ, ñïàñàòåëè îïåðàòèâíî ðåàãèðóþò íà âñå ïðîèñøåñòâèÿ íà òåððèòîðèè ðåñïóáëèêè, è íàñêîëüêî îïåðàòèâíî ïðîèñõîäèò ìåæâåäîìñòâåííîå âçàèìîäåéñòâèå ïðè óãðîçå è âîçíèêíîâåíèè ×Ñ.
Íà ñåãîäíÿøíèé äåíü ñîòðóäíèêè Ì×Ñ Ðîññèè íå ðàç äîêàçûâàëè, ÷òî ìîãóò ñïðàâèòüñÿ ñ ëþáîé ÷ðåçâû÷àéíîé ñèòóàöèåé íà ëþáîé òåððèòîðèè ñòðàíû.
"Ãëàâíàÿ öåëü òàêèõ ìåðîïðèÿòèé - ïîêàçàòü, èç ÷åãî ñêëàäûâàåòñÿ ñëóæáà â Ì×Ñ, è íàó÷èòü êàæäîãî ãðàæäàíèíà äåéñòâîâàòü ïðàâèëüíî è ðåøèòåëüíî â ðàçëè÷íûõ ïðîèñøåñòâèÿõ", - îòìå÷àþò êàëìûöêèå ñïàñàòåëè.

 ïîñëåäíèé äåíü àâãóñòà ïîëèöåéñêèìè ×åðíîçåìåëüñêîãî ðàéîíà ðåñïóáëèêè íà áåðåãó Êóìñêîãî êàíàëà áûëà ïðåñå÷åíà íåçàêîííàÿ äîáû÷à ðûáû.
Ïî ïîäîçðåíèþ â ñîâåðøåíèè áðàêîíüåðñòâà ñòðàæàìè ïîðÿäêà áûë çàäåðæàí 45-ëåòíèé æèòåëü ï. Àðòåçèàí, îñóùåñòâëÿâøèé âûëîâ ðûáû ÷àñòèêîâûõ âèäîâ ïðè ïîìîùè ðûáîëîâíûõ ñåòåé. Ïîëèöåéñêèå îáíàðóæèëè â ñåòÿõ 20 ýêçåìïëÿðîâ íåçàêîííî äîáûòîé ðûáû. Çàäåðæàííûé ãðàæäàíèí óæå ïðèâëåêàëñÿ ê óãîëîâíîé îòâåòñòâåííîñòè çà ñîâåðøåíèå àíàëîãè÷íîãî ïðåñòóïëåíèÿ.
 íàñòîÿùåå âðåìÿ ïîëèöèÿ ïðîâîäèò ïðîâåðêó ïî ôàêòó íåçàêîííîé äîáû÷è âîäíûõ ðåñóðñîâ. Çàïðåùåííûå îðóäèÿ ëîâà è íåçàêîííûé óëîâ èçúÿòû.
1 ñåíòÿáðÿ ñ çàÿâëåíèåì î êðàæå â äåæóðíóþ ÷àñòü Îòäåëà ÌÂÄ Ðîññèè ïî Öåëèííîìó ðàéîíó îáðàòèëñÿ æèòåëü Ðîñòîâñêîé îáëàñòè. Îí ñîîáùèë, ÷òî èç åãî àâòîìîáèëÿ, ïðèïàðêîâàííîãî ó îäíîãî èç äîìîâ ñ. Òðîèöêîå, ïîõèùåí ìîáèëüíûé òåëåôîí. Ïðèáûâøèå ïî óêàçàííîìó àäðåñó ïîëèöåéñêèå îïðîñèëè âîçìîæíûõ î÷åâèäöåâ è, îñìîòðåâ ìåñòî ïðîèñøåñòâèÿ, óñòàíîâèëè, ÷òî çëîóìûøëåííèê ïðîíèê â àâòîìîáèëü, ðàçáèâ áîêîâîå ñòåêëî.  êà÷åñòâå îðóäèÿ ïðåñòóïëåíèÿ îí âîñïîëüçîâàëñÿ ñòåêëÿííîé áóòûëêîé.
 õîäå îïåðàòèâíî-ðîçûñêíûõ ìåðîïðèÿòèé ïîëèöåéñêèå óñòàíîâèëè ëè÷íîñòü ïîäîçðåâàåìîãî è çàäåðæàëè ðàíåå ñóäèìîãî çà êðàæó èìóùåñòâà 44-ëåòíåãî ìåñòíîãî æèòåëÿ.  îòäåëå ïîëèöèè îí ïðèçíàëñÿ â ñîâåðøåíèè ïðåñòóïëåíèÿ. Ïîõèùåííîå èçúÿòî.
 ýòîò æå äåíü ñîòðóäíèêàìè ÓÌÂÄ Ðîññèè ïî ã. Ýëèñòå ïî îïåðàòèâíîé èíôîðìàöèè áûë âûÿâëåí ôàêò íåçàêîííîãî îáîðîòà íàðêîòè÷åñêèõ ñðåäñòâ.
Âî äâîðå äîìîâëàäåíèÿ áåçðàáîòíîãî 47-ëåòíåãî ýëèñòèíöà ñîòðóäíèêè ïîëèöèè îáíàðóæèëè è èçúÿëè 2 ñîðâàííûõ êóñòà êîíîïëè, à òàêæå ïîñóäó è èíãðåäèåíòû äëÿ ïðèãîòîâëåíèÿ íàðêîòè÷åñêèõ ñðåäñòâ. Ïîäîçðåâàåìûé ïðèçíàëñÿ, ÷òî ñîáèðàëñÿ èçãîòîâèòü èç ëèñòüåâ äèêîðàñòóùåé êîíîïëè íàðêîòè÷åñêîå ñðåäñòâî äëÿ ëè÷íîãî óïîòðåáëåíèÿ.
 íàñòîÿùåå âðåìÿ èçúÿòîå íàïðàâëåíî íà èññëåäîâàíèå â ýêñïåðòíî-êðèìèíàëèñòè÷åñêèé Öåíòð ðåñïóáëèêàíñêîãî ÌÂÄ. Ïî äàííîìó ôàêòó ñîòðóäíèêàìè ïîëèöèè ïðîâîäèòñÿ ïðîâåðêà, ðåøàåòñÿ âîïðîñ î âîçáóæäåíèè óãîëîâíîãî äåëà ïî ïðèçíàêàì ïðåñòóïëåíèÿ, ïðåäóñìîòðåííîãî ÷.1 ñò. 228 ÓÊ ÐÔ "Íåçàêîííûé îáîðîò íàðêîòè÷åñêèõ ñðåäñòâ".
 íî÷ü íà 2 ñåíòÿáðÿ â äåæóðíóþ ÷àñòü ïîëèöèè Èêè-Áóðóëüñêîãî ðàéîíà ïîñòóïèëî ñîîáùåíèå î òîì, ÷òî íåèçâåñòíîå ëèöî ïðîíèêëî â ïîìåùåíèå ñòàíöèè âîäîñíàáæåíèÿ, ðàñïîëîæåííîå íà òåððèòîðèè ï. Þæíûé. Çëîóìûøëåííèê, ñîðâàâ íàâåñíîé çàìîê, ïîõèòèë àëþìèíèåâûå ïðåäìåòû.
Ñëåäñòâåííî-îïåðàòèâíàÿ ãðóïïà óñòàíîâèëà, ÷òî ê ñîâåðøåíèþ äàííîãî ïðåñòóïëåíèÿ ïðè÷àñòåí ðàáîòíèê îäíîé èç ñòðîèòåëüíûõ êîìïàíèé, 38-ëåòíèé æèòåëü Ñòàâðîïîëüñêîãî êðàÿ. Ïîäîçðåâàåìûé, çàäåðæàííûé ñîòðóäíèêàìè ïîëèöèè, ñîçíàëñÿ â ñîäåÿííîì. Ñ åãî ñëîâ, óâèäåâ äíåì íåîõðàíÿåìóþ íàñîñíóþ ñòàíöèþ, îí ðåøèë ïðîíèêíóòü â ïîìåùåíèå ñ öåëüþ õèùåíèÿ èìóùåñòâà. Ïî äàííîìó ôàêòó îðãàíàìè âíóòðåííèõ äåë ïðîâîäèòñÿ ïðîâåðêà, ïîõèùåííîå èçúÿòî.
Ïîäãîòîâèë Íàðàí ÄÎÐÄÆÈÅÂ

Ïðèþòíà ðàéîíà ¡ëä÷í ñåë³í³ "Ìàëûø" íåð³äëºò³ áè÷êä¢äèí ñàäóð ¢ð³í ê´òëñí ýê-ýöêíð, ààâí-ýýšíð ´ð¢í áîëºí à亚 éîâõèíü ¢çš áîëõìí. Îëí šèëä³í ê´äëš éîâõ ñóðºìšëà÷íð ꢢêä-ê´â¢äèã áàéðòàºàð òîñš, öàãèíü ñîíüíàð, áèéñòíü òóñòàºàð äàâóëõàð øóííà. Òåã³ä ÷èãí áè÷êä¢äò ýíä òààñãääãíü ìåäãäš³í³.
Áè÷êä¢äèí ñàäûã îëí šèëèí òóðøàðò Æàííà Ìàíäæèåâà ÷àäìãàð ºàðäšàíà. Íàéäã÷ šèëì¢äèí äóíäóðàð ¡ëä÷í ñåë³í³ øêîë ò´ãñ³ñí³ííü õ´´í Ýëñò áàëºñíà Õ.Á.Êàíóêîâèí íåðò³ ïåäàãîãè÷åñê ó÷èëèùò îðš ýí ñóðñìí. Ñóðºóëÿí ñ³³í³ð ò´ãñ³º³ä, õ³ð¢ ñåë³íä³í èð³ä, ñóðºìšëà÷ áîëš ê´äëìø÷ ò¢ð¢í èøêäë³í ýí êåñìí. Òèèãõä ýíä ñóðºìšëà÷àð ê´äëš³ñí Íèíà Ñàíäæèåâíà Áàíèåâà, Âåðà Ïåòðîâíà Ëàãëàåâà, Ãàëèíà Àáðàìîâíà Ìàíöàåâà áîëí íàíü ÷èãí óëñ áààõí ñïåöèàëèñòä äàœãèí ñ¢â-ñåëâã³í ´ã÷, äàìøëòàðí õóâàëöäã á³³ñìí. Áè÷êí çóóð ê´äëš³º³ä, ê¢öñíä³í ò´âêíäãî Æàííà ìåäðë³í óëì 㢢ä¢ëõèí ò´ë³ ê´äëí á³³š Õàëüìã ãîñóäàðñòâåíí óíèâåðñèòåòä îðš ñóðâ.
Óíèâåðñèòåò ò´ãñ³ñí³ õ´´í ýí¢ã áè÷êä¢äèí ñàäûí çàëà÷ä ò³âñìí. Šèë èðâ³ñ ìåðãšëòíü ´ñ³ä, äàìøëò õîðøàš àââ. Ê´äëìø³í éè뺳í ñ³³í³ð, äààâðòàºàð ê¢ö³äã ò´ë³äíü Æàííà Ìàíäæèåâà êåñã ´´ä³í à÷ëâðìóäàð à÷ëãäñí áîëäã. Áè÷êä¢äë³ ýýëò³ Æàííà Ìàêñèìîâíà áèéíü îëí ¢ðò³ ýê. Àâàëüòàºàí ýâð³ííü ºàðºñí òàâí ¢ð ´ñ³ä-áîñõñí äååð³í ä¢ ê¢¢êí³ííü ´í÷í õîéð ꢢêèã õ³ë³š, êèëìš³í òóñõàñìí. Ê¢¢êäíü öóºàð ÷èê ñóðºìš àâ÷, áèéä³í ç´â ñóðºóëüòà-ýðäìò³, îëíä òóñòà óëñ áîëš ´ñâ.
Õàìäàí ê´äëäã ¢¢ðì¢äèííü òóñêàð êåëš ´ãõèíü ñóðõëà Æàííà Ìàêñèìîâíà èèãš êåëâ:
- Ìàíàä ´´ä³í ìåäðëò³, áàéí äàìøëòòà, êåðã³í ñ³³í³ð ìåääã óëñ ê´äëš³í³. Ýäí äóíä ñóðºìšëà÷íð Íàòàëüÿ Áàñàíîâà, Îëüãà Áàäìà-Õàëãàåâà, Âèêòîðèÿ Ñàêñûêîâà, Ñâåòëàíà Áîñõîìäæèåâà éîâíà.Òåð ìåò ñóðºìšëà÷èí í´êäíð áîëš êåñã šèëèí ýðãöä Âåðà Òàâøàíîâà, Ãèëÿíà Ñàðàíêàåâà, Ãàëèíà Ëèäæèêîâà ñ³³í³ð ê´äëš³í³. Ìàíà êîëëåêòèâ íè-íåãí ´ðê-á¢ë ìåò á³³í³. Îëí šèëèí òóðøàðò Åëèçàâåòà Àíãèðîâà çàì÷àð ýíä ê´äëš³í³. Ýí¢í³ êåäã ³ìò³õí øèìò³ õîòûíü áè÷êä¢ä òààñíà, - ãèâ.
Ö´´êí šèë õîîðàí ýí äîøêîëüí ó÷ðåæäåíü áè÷êä¢äèí ¢íäñíè ñàäò õ¢âð¢ëãäñíü îðòà ãèš ñàíãäíà. Þœãàä ãèõë³ ¡ëä÷íä êåëí-óëñèí ãèìíàçü á³³í³. Òåã³ä ꢢêä áè÷êí³ñí àâí ò´ðñêí êåë³í 㢢í³ð äàñ÷àõíü ýíòí ñ³í éîâäë. "Ìàëûø" áè÷êä¢äèí ñàäò ºó÷í ꢢêí-ê´â¢í îðíà, ýíä ºóðâí áàã ¢¢ëäš³í³. Ñóðºìšëà÷íð ýðäìèííü õàëõàð îëí ç¢ñí ìàðºàñò îðëöš îí÷ðíà. Ýäí ꢢêäò äóðàí, ñåäêë³í ´ã÷, ýäí³ áèëãèíü äåëãð¢ëí³. Áè÷êä¢ä ò´ðñêí êåë³í 㢢í³ð äàñíà, ñ³³í³ð äóóëíà, áèèëí³. Ýäí ñåë³íä á¢ðä³ãääã áàéðèí êåðã-¢¢ëäâðì¢äò äàœãèí îðëöš, áèëã³í ¢ç¢ëí³.
Áè÷êä¢äèí áèëã-ýðäìèí ¢¢ä³ã÷ ýâ-àðºèíü äåëãð¢ëëºí³ ò´ë³ "Ìàëûø" ñàäò öóãíü á³³í³ ãèš êåëõ êåðãò³. Ê¢¢êä-ê´â¢ä ýíä çóðã çóðíà, õîðåîãðàôè÷åñê êðóæîêä îðíà, áèèëäã-äóóëäã äàñíà. Îëí ç¢ñí òóóëüñàð íààää ÷èãí ò³âí³. Áè÷êä¢äèí ò´ë³ áè÷ñí ø¢ëã¢ä³ð ꢢêä àõð íààä ò³âõä³í äóðòà.
Õàëüìã êåë, ñîéë, òóóš äåëãð¢ëëºí³ ò´ðò ýí áè÷êä¢äèí ñàäò èê îíüã ´ããäí³. Ê¢¢êä-ê´â¢äò Íàòàëüÿ Îíêîðîâà õàëüìã êåë äàñõíà. Áè÷êä¢äò àìí óðí ¢ãèí ¢¢ä³âðì¢ä äàñõš, ò´ðñêí êåëèíü ´ð㚢ëõ³ð ýí ç¢òêí³. Õàëüìã óëñèí àâúÿñ-çàœøàëëà, ñîéëëà çàëºëäàòà îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàðó-äàðóíü áè÷êä¢äèí ñàäò á¢ðä³ãäí³. Äîðàñ ´ñš éîâõ ¢éíðò øàãøàâäûí ñ³í ñóðºìš ´ãëºíä èê íèë÷³í ýííü ê¢ðãí³. Õàëüìã óëñèí áàéðèí ´äðì¢äò íåð³äãäñí êåðã-¢¢ëäâðì¢äò ýðê áèø ñåë³í³ ìåä³òíðèã äóóäíà. Òèèã³ä áè÷êä¢ä ê´ãøí óëñèã òåâ÷äã ñóðºìš àâíà, ¢éíðèí çàëºëäàí áàòðíà.
Áè÷êä¢äèí ñàäûí ê´äë³÷íð ñåë³í³ á³³äë-šèðºëä øóíìºàºàð îðëöíà. Êåëõä, ñåë³í³ êëóáèí ÿñâðèí ê´äëìøò, õóðëûí áîëí ¢ê³ðèí êåö-òààëûí ÿñðóëëºíà êåðãò ýäí áàñ áîëì ò³âö³í îðóëñí áîëäã. "Òåðåìîê" áè÷êä¢äèí ñàä ñåë³í³ ¢íäñíè ãèìíàçüëà áàò çàëºëäà á³ðš ¢¢ëäí³. "Ê¢í ä´œã³ð, øîâóí äàëâàºàð" ãèäã õàëüìã ¢ëã¢ð á³³äã áèøèé. ¥äã³ àìð áèø öàãò áè÷êä¢äèí ñàäò á³³ðí àðºëà÷íð áîëí ôåðìåðì¢ä äàœãèí í´êä áîëíà. Òåäí äóíä Ëþäìèëà Àíòóäèíîâà, Ñåðãåé Êàìîëîâ, Íàòàëüÿ Ìåíêååâà, Èâàí Àòõàåâ áîëí íàíü ÷èãí êåñã óëñ éîâíà.
"Ìàëûø" áè÷êä¢äèí ñàäûí êîëëåêòèâèí êåš³õ ê´äëìøèíü ´´ä³í ¢íë³ä, ꢢêä-ê´â¢äèí ýê-ýöêíð, ààâ-ýýšíð õàíëòàí ´ðãí³. Áàéðèí ´äðì¢äò ýäí íààðàí èð³ä, êåðã-¢¢ëäâðòíü îðëöàä, áàñ ä´œã³í ê¢ðãí³.
Áè÷êä¢ä - ìàíà èðã÷. Òåã³ä ÷èãí õàìãèí áàéðòà-šèðºëò³íü ìàíà ꢢêä-ê´â¢ä áîëõ ç´âò³. ¡ëä÷í³ áè÷êä¢äèí ñàäûí ê´äë³÷íð ýí¢í³ ò´ë³ öóã àðº-÷èäë³í ç´ðš ê´äëš³í³.
Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ
È.Ìóçðàåâàí öîêñí çóðã

Àâãóñò ñàðèí 30-ä Õàëüìã ãîñóíèâåðñèòåòä áàãøíðèí àâãóñòîâñê êîíôåðåíö áîëâ. Ýí¢í³ ýêëö³ð ôèëîëîã íîìèí äîêòîð, ïðîôåññîð Ïåòð Áèòêååâä "Õàëüìã Òàœº÷èí à÷òà èðãí" ãèäã ê¢íäò³ íåð 碢ëºñí éîâäëëà íåðò³ íîìòûã ãîñóäàðñòâåíí ñåëâã÷ Âàñèëèé Áþð÷èåâ é´ð³š, òàœº÷èí Òîëºà÷èí ç³ðëãèí öààñèíü á³ð¢ëš ´ãâ.
Ïåòð Öåäåíîâè÷ õàíëòûí ¢ã³ä êåë³ä, ýíäð ´äð Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí êîëëåêòèâ ´äã³ öàãèí êåñã ò´ðèã ê¢ö³š óðàëàí éîâš éîâíà. Òåð äåâøëòèí ¢¢ëäâðò ò¢øã÷ ðåãèîíàëüí óíèâåðñèòåòèí ê¢íäò³ íåðí èê ä´œã³í ê¢ðãñìí, ãèš ïðîôåññîð òåìäãëâ.
Òåð ìåò ýí ´äð Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí Ê¢íäëëºí³ ºàøã Õàëüìã ÃÓ-í äîöåíò Áîðèñ Ìóåâä, "Õàëüìã Òàœº÷èí íîìèí à÷òà ¢¢ëä³÷" ãèäã ê¢íäò³ íåðí³ ìåäàëü áîëí ç³ðëã èíæåíåðí-òåõíîëîãè÷åñê ôàêóëüòåòèí äåêàí, ïðîôåññîð Âàëåðèé Ýâèåâä áîëí Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷èí Ê¢íäëëºí³ ºàøã Õàëüìã ÃÓ-í ê´äë³÷ Ãèëÿíà Àðòàåâàä ãîñóäàðñòâåíí ñåëâã÷ á³ð¢ëš ´ãâ. À÷ëâð àâñí íîìòíð áàñ õàíëòûí ¢ã³í êåëâ.
Äàðóíü Õàëüìã ÃÓ-í ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâ èëäêë êåâ. Šèë èðâ³ñ îþòíðèí ò´ë³ ´ãäã îðìèí òî ´ñ³ä éîâíà, òàëäàí âóçìóäò áîëõëà òåð ¢çìš áàºðàä á³³í³. Àáèòóðèåíòíðèí ÅÃÝ-í ¢çìšíü ÷èãí ´´äë³ä éîâíà. Ýëñòèí èííîâàöèîíí øêîëìóäûí ñóðºóëü÷íð óðäíü òàëäàí âóçìóä ø¢¢š àâ÷àñí áîëõëà, îäà Õàëüìã ÃÓ-ä èðí³. Õàìãèí èê³ð Ëàãàíÿ, Öåëèíí, ßøêóëèí, Ê´ò÷íð³, Èê Áóóðëà ðàéîäûí áàº÷óä ìàíà óíèâåðñèòåòèã ø¢¢š àâíà ãèš ðåêòîð òåìäãëâ.
Òåð ìåò ²ð³ñ³í 22 ñóáúåêò³ñ, ºàçàäûí 15 îðí-íóòãàñ ýí šèë àáèòóðèåíòíð èðâ. 16 îþòí "íàðò-äåëê³í õ³ðëö³í" ãèäã áàêàëàâðèàòûí ýðäìèã áîîöàíà óë äååð äàñõ, òèèì ýðäì ò¢ð¢í áîëš ñåêãäš³í³, òåð ìåò "ôàðìàöèÿ" ñïåöèàëüíîñòüä îþòíð îðâ. Îäà Õàëüìã ÃÓ-ä 8658 îþòí ñóð÷àíà. Òåð òîîä äèñòàíöèîíí çàëâðèí ýâ-àðºàð 100 øàõó ê¢í ýð뺳í áè÷³ä, óíèâåðñèòåòä îðëà.
Òèèì êåâ³ð óíèâåðñèòåòèí íåðíü áîëí ÷èíðíü îðí-íóòãàð ´ðãš³ä éîâíà. ¡ëã¢ðíü, 288 óíèâåðñèòåò, òåð òîîä ÌÃÓ, ÌÔÒÈ, ÌÈÔÈ, ÑÏáÃÓ êåëí-óëñèí ðåéòèíãä îðëöëà, òåäí³ òîîä Õàëüìã ÃÓ 126-÷ îðì ýçëâ, äàâñí šèëä 142-÷ îðì ýçëš³ë³âèäí, ÞÔÎ-í âóçìóä äóíä áèäí ç´âò³ îðìàí ýçëš³í³âèäí.
Îäàõí òàœº÷èí ïðàâèòåëüñòâèí Àõëà÷ Èãîðü Çîòîâëà áîëí ðåêòîð Áàäì Ñàëàåâëà áîëñí õàðºëòä ²ð³ñ³í àõ ñóðºóëèí áîëí íîìèí ìèíèñòð Ìèõàèë Êîòþêîâ Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí ¢¢ëäâðèã ´´ä³í³ð ¢íëâ, õàìãèí ò¢ð¢íä ºàçàäûí îðíä îðñ êåë òàðõàëºíà ê´äëìøèí áîëí Ïðèêàñïèéñê îðí-íóòãóäûí óíèâåðñèòåòì¢äèí Íèèö³í³ ¢¢ëäâðò øóíëòòàºàð îðëöšàõèí ò´ë³.
Õàëüìã óíèâåðñèòåò òàœº÷èí ìèíèñòåðñòâë³ áîëí âåäîìñòâëà áàñ øóíëòòàºàð í´êöëòš, êàäðìóä áåëäš³í³, ýêîíîìèêèí áîëí ñîöèàëüí ñàëâðèí êåñã ò´ñâä îðëöšàíà. Îäàõí ÷èãí ýêîíîìèêèí áîëí õóëä-㢢ëã³í³ ìèíèñòåðñòâèí çàðëñí ìàðºàíä îðëöàä, 6 ãðàíòûã ø¢¢š àââ, òåð¢í³ ¢ííü 23 ñàé àðñëœ. Òåð ìàðºàíä ²ð³ñ³í 5 âóç îðëšàñìí. Òåäí³ñ õàìãèí í³ðí ò´ñâíü - Õàëüìã Òàœº÷èã 2030 šèë ê¢ðòë äåëãð¢ëëºí³ ò´ñâ, òåð¢ã òîõðàõèí ò´ë³ óíèâåðñèòåòä 11 ê´äëìø÷ áàã òîãòàãäâ, òåðíü èê ÷èíðò³ áîëí äààâðòà ê´äëìø áîëšàíà ãèš ðåêòîð òåìäãëâ.
Óíèâåðñèòåòèí áàãøíð èëäêë³ð áîëñí ꢢíäâðò îðëöš òîîëâðàðí õóâàëöâ. Òåð ìåò Õàëüìã Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî îðëöš ¢ã êåëâ.

Ò¡ÐÂ²Í ªóíà