ОРЧЛЊГИН УТХ-ЧИНР

23-06-2020, 13:57 | Таңһчин зәңгс » Тоолвр

Мана келн ик байн келн. Зуг терўні байльгиг медхин тґлі мадн хуучна ўлгўрин йосар «далад дусал немр» гишњ бичкн-бичкн дусалар бийін байљулљ йовхла, адгтан дала мет ґргн-байн болад бііх юмн. Тегід тана оюн-ухана далад, кўндті умшачнр, немр болєљ, «орчлњ» гидг ўгин тіілвр кўртіх саната біінів.
Ґдгі цагин хальмг келні «орчлњ» гидг ўгиг «вселенная, мир, бренный мир» гиљ Хальмг-орс тольд тіілљ бііні. Тернь зґв тіілвр болв чигн, хальмг ўг орс ўглі иљл утхта, тењціті чигн биш. Келн болєн эврі ґвірцті, эврі онцлгта болсиг эн ўгин чинриг задлад ўзљ чадх бидн. Эклий, кўндті умшачнр! «Орчлњ» гидгнь бурхна шаљна нер-томъяна (терминологин) негн мґн. Эњгин олна ўгмўдин негн болх биш, єол ўгмўдин тоод орљ бііні. Мана бурхна шаљн наадк улсин номас ик йилєіті. Бурхна номар болхла, цуг імті-тоота юмн тґрліс тґрлд тґґрід йовдг. Эндр кўн болад йовсн юмн мањєдур ўкід, кесн килнц-нўўлин кўчір хорха-ґтн чигн болад тґрх, мал-адусн чигн болх. Эндр мґлкчісн ґтн эс гиљ моєа мањєдур шовунд тґрід, кўўнд тґрід чигн йовна. Тиим тґрліс тґрлд тґґрід йовдг імтиг бурхна номд «йовгч» гиљ нерідні. Эн «йовгчнрин» ўкід-тґрід йовдг бііриг «орчлњ» гиљ келні. Хальмг Тањєчд тоомср икті Кичгі Тґлі багш «Ўгин туск ўг» гидг 1979-ч љилд єарсн дегтртін номт Б.Я. Владимирцовин бичсір бірмтлљ, «орчлњ» гидгиг «Иерусалим» гидг ўгіс єарєад біів. Иерусалим балєснд олн келн-улс хурад біісиг мана ґвкнр медід авч, єазр-делкієін келні аю дахад, Иерусалимас «орчлњ» кўртл хўврсн ўгір нерлљ гиљ… Зуг, Кичгі Тґлі багшас ґмн, 1837-ч љилд моњєл судлач Осип Михайлович Коваевскийн Хазна ик сурєулин барин геріс єарсн «Буддийская космология» гидг дегтрт эн ўгин талдан, мини сансар ўннд ґґрхн тіілвриг бичљ. «Орчлњ гиснд (орчх, эргх гисн ўгіс ўўсч) імтні сўмсн-седкл тґрліс тґрлд эргід бііні», – гисн ўгинь ашглхла, эдў мет юмн єарч ирні: «орчлњ» – хуучн келні «орчх» (эргх) гисн ўўлдігч ўгіс ўўсч. Ардк дахвр «лњ» гидгнь – медрмљин ўўлдігч (глаголы чувственного восприятия) тогтагч дахвр мґн. Ўлгўрлхлі, «зовх – зовлњ», «љирєх – љирєлњ», «байсх – байсхлњ» эдў мет тогтсн юмн. Зуг юн учрар «вселенная, мир» гисн ўг медрмљин ўўлдігчин дахврар тогтснби гихлі, мини хірў иим: цуг імті юмс тґрліс тґрлд зўўлід, тґґрід йовхла, тґрід єархларн зовна, насна турш гемтід чигн зовна, кґгшрід чигн зовна, ўкід чигн зовна. Шин тґрлд тґрід зовх, ўкх кўртл дікід зовх, иигід тґрліс тґрлд орчад-эргід зовад біісн юмиг «орчлњ» нерлхіс нань яєљ нерлхви? Эн ўгин тіілвр деер бас нег герч-бірмт єарєљ таднд медўлсв. «Орчлњ» гидг ўг бурхна номин ўг болсар, ном-судр тґвд келніс орчулхд єарсн юмн. Тґвд келнд «орчлњ» гидгиг «корва» (тґвд. ‘khor-ba) гиљ келні. «Кор» гиснь – «орчх», «эргх», «ва» гиснь – тґвд келні біілєні нерні дахвр. Дўњцўлід хіліхлі, яєсн сііхн кевір мана орчулачнр эн тґвд ўгиг орчулсмби! Цуг утх-чинринь задлљ, цуг нірн зўўлинь неељ-секљ орчулсн бііні!
Тегід, ода ашинь єарєљ авый! «Орчлњ» гисн орс келні «вселенная, мир» гисн ўгин хальмг орчуллє болв чигн, нірн утх-чинрірн ик йилєіті. «Орчлњ» гисн – «орчх» (эргх) гисн ўгіс ўўссір, тґрліс тґрлд зўўлід, тґґрід, эргід-орчад, хорха-меклі болад, хґн-чон чигн болад, ик зовлњгар зовад йовх імтні орн болљана. Йир келні аю дахад хўврсн Иерусалим гисн ўг биш. Тиим учрар, кўндті мана мергн ухата умшачнр, орс келні «мир» гих ўгиг орчулхларн, «орчлњ» гидг мана ўгин йосн кезіњк утх-чинриг бичі марттн!

Геннадий КОРНЕЕВ

Видео