МИНИ ӨВКНР – ТӨРСКӘН ХАРСГЧ АЛДР ДӘӘНӘ БААТРМУД

24-11-2020, 15:13 | Таңһчин зәңгс » Эдн Төрскән харсла

Эн җил мана Әрәсән орн-нутгин тууҗд маш ончта җил гиҗ цуһар меднәвидн. Эн җил бидн Төрскән харсгч Алдр дәәнд Диилвр бәрснә 75 җилин өөн темдглҗәнәвидн. Далн тавн җилдән бидн төвкнүн бәәнәвидн. Болв Төрскән Харсгч Алдр дәәнә тускар бидн төрүц мартх зөв угавидн. Тегәд эн өөн зөрүләд Хальмг Таңһчин сурһуль-эрдмин болн номин министерств “Хальмг үнн” газетлә хамдан «Мөнгн бичүр» («Серебряное перо») гидг бичмр зокъялын марһа сурһульнр дунд зарлла. Эн марһанд 60 һар күүкд шунмһаһар орлцад бичсн зокъялмудан илгәсмн. Эннь маш байрта йовдл, юнгад гихлә күүкдин ик зунь тер дәәнд орлцсн элгн-садна тускар, әмән өгсн улсин санлыг тевчәд, тер улсин тускар зокъялмудан бичсн бәәнә. Тегәд хамгин сән, гүн учр-утхта зокъялмудыг бидн мана газетд барлхар шиидвидн. Эндр Бадмин Батан нертә Баһ Дөрвдә гимназин 7-ч әңгин сурһульч Бамбыша Батлун бичсн «Мини өвкнр – Төрскән харсгч Алдр дәәнә баатрмуд» (өвкнрин тускар) гидг зокъял тана оньгт тусхаҗанавидн. Эн сурһульчин багшнь Николан Эльза.
Төрскән харсгч Алдр дәәнд мана орн-нутг диилвр бәрәд, олн әмтнд сулдхвр болн төвкнүн җирһл белглснәс нааран 75 җил давв. Алдр Диилврин туурмҗта өдриг өөрдхҗ йовсн дәәчнрин зергләнд мини элнцг аав Бамбышев Антон Харманджиевич болн энүнә дү Нәәмн Харманджиевич йовсмн.
Мини өвкнр Дунд Хурла му чонс арвна улс, эднә өсҗ-боссн һазрнь Ут Нур, эннь ода Ханата Зурһан хойрин хоорнд бәәх һазр. Эцкнь эрт өңгрхлә, арвн хойрта Антон экдән чидләрн нөкд болдг бәәсмн. Билгтә көвүн Баһ Дөрвдә школд долан класс төгсәһәд, Ханата хотна сельсоветин сегләтрәр көдлв. Удан боллго энүг Баһ Дөрвдә нутга комсомолын сегләтрин көдлмшт орулсмн. 1939-ч җил шулун-шудрмг, заңгарн төвшүн, үннч, ил үгтә баахн наста Антониг Ростов балһснур мөшкәчнрин сурһульд йовулв. Ахан сурһульд йовулчкад, Нәәмн хотндан үлдсн экдән, һурвн дүүдән дөң-нөкд болсмн. Дәәнә өмн сурһулясн ирәд, Антон Харманджиевич Баһ Дөрвдә нутгтин мөшкәчәр көдлв.
Төрскән харсгч Алдр дән эклхлә, октябрь сарин эклцәр мини элнцг аавин дү көвүн төрскн һазр-усан харсхар дәәнд мордсмн. Аһш талас эн экдән бичгән тәвҗ, бичг дотрнь дәәчин хувцта цокулсн зурган өгүлҗ. «Мини дүр бичә марттн гиҗ, эңкр тадндан эврәннь зурган хадһлҗ йовтха гиһәд илгәҗәнәв», – гиҗ бичҗ. Эн бичгнь 1941-ч җилин чилгчәр ирҗ, нань бичг ирдгән уурч. «Кен медхв, бичг бичдгчн бәәсн, күрлго геедрәдчн йовсн, дәәнә цаг биләлм», – гиҗ мана элнцг ээҗ Александра Мутаевна келдг бәәҗ.
Эндр өдр күртл эн шарлад, өңгән алдҗ йовх зургиг мана өрк-бүл әрүнәр хадһлҗ, герәсн болсн зургин тускар үрн-садндан келҗ йовна. 1941-ч җилин бар сарин 5-д мини элнцг аав Антон Харманджиевич дәәнд одв. 110-ч мөрн цергә дивизин ханьд зөрмг кевәр дәәлдҗ, гвардин ах лейтенантын цол зүүсмн. Күнд шав авад, госпитальд эмнүләд, 1944-ч җилин хаврин эклцәр цергтән ирхләнь, энүг бу-селминь авад, Алтайск мүҗгт йовулҗ. Тенд экән дүүнртәһинь, өрк-бүлән олҗ авад, элнцг аав «Красный партизан» совхозд көдлв. Күүнә киитн һазрт зовлң үзҗәх хальмгудт зөрмг офицер дөңгән күргҗ, чидләрн нөкд болҗ, орс комендантас харсҗ йовсна тускар нег һазра улс келҗ, ухан-тоолврарн хувалцдг бәәҗ. «Эңдән ик тусан күргҗ йовсн күн», – гиҗ энүнә тускар медәтнр келҗ йовсмн. Тер җилин намрар Антон Харманджиевичиг военкоматур дуудулад, Новосибирск балһс орулв. Тенд ирхлә, хөр һар офицермүдт дәәнә эв-арһин сурһмҗ шинәс дасхв. Тиигн гихнь, эдниг Хол Дорд үзгтал йовулхар белдҗәсн бәәҗ. Тиигәд мини элнцг аав Японя дәәнд орлцсмн. Эн дәәнәс 1947-ч җилд хәрҗ ирв. Хальмг Таңһчурн нүүтлән Сиврт совхозин тоочар көдлҗ йовсмн.
Төрскн һазр-усндан ирәд, Хальмг Таңһчан босхлһна көдлмшт элнцг аавм шунмһа кевәр орлцв. Сарпан района Ик Манлан фермин толһач болв, хөөннь ах тооч болҗ «Красносельский» совхозд көдлв. Удан боллго партин шиидврәр коммунист Антон Харманджиевичиг «Кануковский» нертә совхозд партин бүрдәцин ахлачд шиидв. 1966-ч җилд элнцг аавм «Аршань-Зельменский» совхозин партийн организациг толһалв. Алдр Диилвр тетксн деерән аавм үзмҗтә кевәр көдлҗ, таңһчиннь, эврә нутгиннь өслтд ик ач-тусан күргҗ йовсмн. Дәәнд авсн шавасн көлтә 1972-ч җилд тәвн һурвтадан Антон Харманджиевич өңгрв. Диилврин 50 җилә өөнлә ирлцүлҗ өсҗ-босад, күч-көлснә хаалһан эклсн Ханата селәнә шин уульнцд мана элнцг аавин нер зүүлһсмн.
Мини элнцг аав гвардин ах лейтенант Антон Харманджиевич Бамбышев Улан Одн хойр орденәр, Төрскән харсгч дәәнә II девсңгин орденәр болн «Зөрмгин төлә», «Кавказ харслһна төлә», «Германьд диилвр бәрснә төлә», «Японьд диилвр бәрснә төлә» гидг болн нань чигн олн медальмүдәр ачлгдсмн. Эн ачлврмудынь, дәәнә цага зургудынь, бәрмт цаасдынь мана элнцг ээҗ Александра Мутаевна әрүнәр хадһлҗ, эврәннь көвүдтән герәслҗ үлдәсмн. Ода бидн, дәәнә зөрмг офицерин ачнр-зеенр, җичнр-зеенчнр, мана өрк-бүлин баатрмудын тускар ээҗин герәслҗ үлдәсн архивәс медҗ, бийдән шиңгәҗ , кергтә тоотынь олзлҗ йовнавидн.
Мана өвкнр, Антон Харманджиевич болн Нәәмн Харманджиевич, Алдр дәәнә баатрмуд мөн. Эднә тускар бидн мартх зөв угавидн. Харм төрхд, Нәәмн Харманджиевичин тускар мана өрк-бүл зогслго хәәвр кенә, ода күртл юмн медгдҗәхш. Бидн, өдгә цагин үйнр, эн тоотыг цааранднь күцәх зөвтәвидн. Мана өвкнрин җирһл, кеҗ-күцәҗ йовсн тоотнь маднд байр-бахмҗ болсн деерән йоста үлгүр болна гиһәд, мини эцк авһ хойр, һаһам школд сурч йовсн цагтан бичҗ, олн марһаст орлцҗ йовсмн.
Эн җил Алдр Диилврин 75-җилин өөн болв. Мана үйәс би болн мини дү Буйнча элнцг аавнриннь тускар келҗ, зургудынь бәрҗ «Стена Памяти», «Окна Победы», «Бессмертный полк» гидг онлайн керг- үүлдврмүдт орлцлавидн, дәкәд би өвкнриннь тускар бичмр көдлмш бичәд, гимназьд давсн марһанд орлцла. Иигҗ бидн өрк-бүлиннь күндтә улсин неринь мартлго хадһлҗ, цааранднь чигн зүткх зөвтәвидн гиҗ санҗанав.

БАМБША Батлу

Видео