Ўўділтин булгнь – нег єазра імтн

09-12-2020, 14:27 | Культура

Бембин Тимофей 1930-ч љилд Лаганя нутга Бґргтин сельсоветин Зурмт селінд єарсмн. 1962-ч љиліс авн СССР-ин болн Ірісін бичічнрин Нииціні гешўн.1964-ч љиліс авн 1974-ч љил кўртл Хальмг бичічнрин Нииціні ахлач болљ ўўлдв.Шўлгўд, тўўкс болн тељг ўўдіврмўд бичдгірн Бембин Тимофей темдгті біісмн Хальмг болн орс келір 30 єар дегтр єарєсмн.Тедн дунд романмуд, тўўкс, олн шўлгўд болн поэмс,келврмўд болн очеркс умшачнрин оньгт тусхагдљасмн. Тимофей Отельданович урн зокъялын ик сурєуль болн терўні аспирантур тґгсісмн. Ўўдівр мўднь умшачнр дунд тааслт олљ, хальмг утх-зокъялд зґвті орман эзлід, бийнь болхла хальмг улсин бичічин кўндті нер зўўлі. Урн ўгин туск ачтуснь Хальмгин комсомолын Э. Деликовин нерті мґрієір темдглсмн. СССР-ин болн Ірісін бичічнрин ўўлдврт Тимофей Отельданович орлцљ йовла. Правительствин кесг ґґдін ачлвриг зўўсмн.Цаєан седкл – љирєлин сурємљ Давсн зун љилин тівдгч љилмўдин чилгчір хальмг утх-зокъялд орсн бичічнрин негнь Бембин Тимофей біісмн. Утх-зокъялын хаалєд ортлнь энўні љирєлин хаалє амр биш біісмн. Ик бичкнісн авнкґвўн кўнд-кўчр тўрў-зўдў ўзљ ґссмн. Ўзсн, зовсн тоотын ашлврар Тимофей кўўні љирєлд цагларн келгдсн љґґлн седклин ўг ямаран чинрті болдгинь
медв. Бийнь івр хґвті бііљ, љирєлин хаалєднь цаєан седклті, кўњкл ухата улс харєљ йовв. Тегід чигн Бембин Тимофейин сін гисн шўлгин негнь «Љирєлин кичіл» гиљ нерідгдні. Омск мўљин Тамбовка селінд біідг Иван Демьянович Азаровд нерідснь хара йовдл биш. Сиврин нег селін Тамбовкд шўлгч «цаєан седклин сурємљ – љирєлин сурємљ авсн» хіірті єазр болсинь шўлгтін медўлв.Бичх, «седклін ўгір илдкх» санатаєар Тимофей Омскин газетмўдлі арвн ніімтієісн авн залєлда бірсмн. Селіні імтні, тедні керг-тґрин тускар бичкн зурцс бичід газетд йовулдмн.1957-ч љилд Элстўр нўўљ ирхлірн «Хальмг ўнн» газетд кґдлмшт орв. Йирин дін 1957-ч љил Бембин Тимофейин љирєлд ик чинрті љил болв. Хальмг урн ўгин хаалєд орљ, энд тўрўн ишкдлін кесн цаг. Мґчн сарин 30-д «Хальмг ўнн» газетд Бембин Тимофейин «Уршгта туула » гидг тељг барлгдв. Цагин билршго мґр Хальмг литературт тўрўн тељгнь тер біісмн. Тер љил Алдр Октябрин 40 љилин ґґнд нерідсн урн ўгин марєанд Бембин Тимофейин орс келір бичгдсн «Бамб цецг» гидг келвр тўрўн орм эзлв. Хальмг утх-зокъялд орсн хаалєнь тиим ончта болн кўцімљті болв.Тўрўн дегтрнь «Зґґр» гиљ нерідгдлі. Тернь1960-ч љилд Хальмг дегтр єарєачд барлгдљ єарла.1963-ч љилд тељгўдин тўрўн хурањєунь орс келір барас єарла. Урн ўгин бўлд бичіч йосндан батрв.1964-ч љилд хальмг бичічнрин дґрвдгч съездд Бембин
Тимофейиг ахлачд шиидсмн. Хальмг урн ўг ик делгрлт авч, утх-зокъял олна љирєлд бат орман олљ йовсн цагт бичічнрин ўўлдвриг эн залсмн. Утх зокъялын долан хонгуд умшачнрин конференцс райодар, селідір, сурєульмудар кегдљісмн.Селіні эдл-ахуд кґдлљ йовх улсла ґґрхн залєлда бірљ, бичічнр теднлі дару-дарунь харєдг болсмн. Москван нерті бичічнр болн утх-зокъялын шалєачнр чигн тањєчд ирљ, литературин делгрлтд туста харєлтс болљала.Эвріннь ўўлдвртін бичіч Тґрскін харсгч Алдр дііні тґрт оньган ґгсмн. Бембин Тимофей цецг» гидг роман бичв. Зґрмг партизанск комиссар Адучин Бадмин тускар бичсмн. Документальн олн материалла бичіч таньлдсмн. Хальмг теегт болсн партизанск ноолдаг бичіч ўзўлв. Бамб цецгин болн энўні ўўрмўдин дўрмўдиг Бембин Тимофей сіінір ўзўлљ чадв. Хальмг утх-зокъялд дііні туск «Бамб цецг» тўрўн роман 1965-ч љилд барас єарв. Ўлгўр болдг дўрмўд Шўлгч, тўўкліч, публицист Бембин Тимофей олн зўсн тґрір бичдмн. Бичкдўдт нерідід, «Наадн болн дін» гидг тўўк бичсмн. Тернь орс келір «Границы детства» гидг нертієір барлгдла.«Кґк тењгсин кґвієір» гидг роман хойр дегтр болљ барас єарв. Тењгсин заєсч улсин, салга кґдлмшчнрин, авц-бірц болн бііц-біідлиг эн романдан бичіч ўзўлв. Эдні кўнд кўч-кґлсиг тодрхаєар ўзўлід, хотна кўўкд-кґвўдин ду-би кўртлиг бичіч умшачнр илднь ўздгір ўзўлљ чадв.Бембин Тимофей юуна тускар бичвчигн, єоллгчнь – кўн болн терўні ухан-тоолвр болн зањ-авц болна. Љирєлиг уралан йовулдг улс – Љалкан Хохол, Адучин Бадм болн ўлгўр болх нань чигн дўрмўднь умшачнрт тодлгдад біів.Бичіч Бембин Тимофей мана кўцімљин, диилврин улнь альд бііхинь, урдк, эндрк, мањєдурк хоорнд ямаран бат залєлдан бііхинь медљ, тўўклід зурљ, шўлглід магтљ дуулдгнь љирєлин йоста сурємљ болљ умшгдна.
Галина ХЕЙЧИЕВА