Кыргызстанд болсн чинртә харһлтс

Хөн сарин 30-д Элстд Хальмг ик сурһулин һардач, биолог номин доктор Салан Бадм Кыргызстан орн-нутгур йовлһна, тенд нөкцлтин туск бооца батллһна тускар «Хальмг Таңһч» РИА-н барин төвд седкүлчнрлә харһҗ күүндв. Энүнә дарук Натра Байрта, профессор Муушан Владимир, эсвин, физикин болн зәңгллһнә эв-арһсин дацңгин һардач Сумьяна Елена эн харһлтд орлцв.
- Бидн һазадын орна болн СНГ-н, Әрәсән вузмудла нөкцлт делгрүллһнә кергт һол оньган тусханавидн, – гиҗ күүндвриг Бадм Катинович эклв. – Тер тоод Кыргызстана 11 вузла хәрлцә бәрнәвидн, келнә, сойлын халхар хальмг болн кирһз номтнр хамцу өргн шинҗллт күцәнә, нег үлү энд бәәдг сарт-хальмгудын тууҗин төрәр тодрха номин көдлмш күцәгдҗәнә, – гиҗ хальмг вузин һардач онц темдглв.
Хальмг вузин делегац Кыргызстана сурһуль-эрдмин болн номин министерствин үрврәр тиигәрән йовв. Багшнриг Хальмг ик сурһульд белдлһнә төрәр министерствд күүндвр болв. Тер мет кесг төсвәр номин көдлмшиг номтнрин цаг зуурин коллективсин ханьд цааранднь күцәлһнә тускар тоолврарн хувалцв.
«Мана ик сурһулин болн Кыргызстана вузмудын нөкцлтин тууҗ кесг җил хооран эклсмн. 1990 җилд 10 күн тендәс физикин, эсвин, англь келнә багшин эрдмәр белдвр авхар ирсн билә. Дәкәд мана нөкцлтд 2012 җил күртл завср һарв. Тер җил 200 күн ирв, эдн бас багшин, зоотехникчин, малын эмчин, агроинженерийин, биотехнологийин халхар сурв.
Ода күртл тер нөкцлт делгрәд йовна. Магистратурт кесг эрдмәр Кыргызстана иргнмүд бас сурна. Сән мергҗлтнриг белдснә төлә Хальмг ик сурһулин һардач Салан Бадмд министрин дарук Расул Абазбек уулу Ханлтын бичг бәрүлҗ өгв», – гиҗ Натра Байрта күүндврт орлцв.
Цааранднь хальмг номтнр Кыргызстана келн-улсин селәнә эдл-ахун ик сурһулин коллективлә харһв. Тер мет энд бас селәнә эдл-ахун мергҗлтнриг кесг салврар белдлһнә тускар күүндвр болв. Түүнә төлә бооцан батлгдв.
Дарунь хальмг номтнр Иссык-Кулин ик сурһулин һардврла болн багшнрла харһв. Эн вузла Хальмг ик сурһулин номтнр арвад җилин туршарт нөкцлтҗәнә. Тер мет хамцу кевәр багшнриг, селәнә эдл-ахун, зуульчллһна, экологин, селәнә эдл-ахун эдл-ууш эд-бод келһнә салврар мергҗлтнриг белдлһнә тускар тоолврарн хувалцсн болв. Оютнр хойр орн-нутгин хойр вузин хату цаас авч чадҗана.
Тер мет энд Сүлҗәнә Дорд үзгин ик сурһуль бүрдәлһнә туск үгцән батлгдв. Төв Азийд делкән политикин болн социальн-экономикин төрәр хамцу хәләц зүүлһнә төлә эн вуз бүрдәгдҗәнә. Әрәсән, Казахстана, Кыргызстана, Китдин, Моңһлын, Узбекистана вузмудыг хамцуллһна төриг Сүлҗәнә Дорд үзгин ик сурһуль хаһлхмн, эдн моңһл-түрг келтнрин залһлда шинҗллһнә һол төр күцәх. Шин вуз намртан көдлмшән эклх гиҗ күләгдҗәнә.
Тер мет Хальмг ик сурһулин элчлтиг Иссык-Кулин вузин ул деер секлһнә тускар күүндвр болв. Дәкәд болхла, Хальмг Таңһчин тууҗин болн сойлын төв энд секхәр үгцв. Оютнриг болн багшнриг дамшуллһна, хамцу төсвин, физикин, эсвин, экономикин, зуульчллһна болн нань чигн салврар сүлҗәнә көтлвр күцәлһнә тускар үг һарв.
- Кыргызстанд ода физикин болн эсвин багшнр кергтә болҗана, тегәд Иссык-Кулин вуз манад тиим мергҗлтнриг белдхәр зуралҗана. Һаха сарас авн тер көдлмшиг бидн эклхвидн. Мана хальмг оютнр Кыргызстанд болн Әрәсәд өөдәнәр үнлгддг хату цаас авх, эдн удл уга тенд тосхгдх орс-кирһз сурһульмудт көдлҗ чадх, - гиҗ Сумьяна Елена тоолврарн хувалцв.
- Мана өөрд улсин үндстә сарт- хальмгуд Кыргызстанд бәәнә, нааран 1982 җилд шинҗллһнә баг профессор Павла Дорҗин һардвртаһар ирсн билә. Ода чигн тиим шинҗллт күцәгдҗәнә, болв кемҗәнь тиим ик биш. Сарт-хальмгуд торһд улсин үндстә, цаатна әәмглә өөрхн. Эн йовлһна кемд бидн бас ах үйин улсла күүндҗ, теднәс олн тоот сурад, медрлән байҗулвидн, – гиҗ профессор Муушан Владимир йовлһна тускар келв.
Түрг кесг кел, тер тоод кирһз кел шинҗлдг профессормудла 12 җилин эргцд хамцу шинҗллт күцәҗәнәвидн, тер тоод кирһз, уйһр, туван, алтан, хасг, узбек, хакас келәр номин көдлмш барлгдла. Тер мет хальмг, бурят, моңһл келәр шинҗллт кегдсмн. РАН-а номтнр цаг зуурин коллективсин ханьд тер көдлмшт өргнәр орлцҗана. Иссык-Кулин вузла тасрхан угаһар хамцу үүлдвр күцәҗәнәвидн, хальмг-кирһз-орс толь барас һарла, гиҗ профессор темдглв.
Цуг тер шинҗллт цааранднь күцәгдәд, өргҗәд йовх. Дунд Азийин орн-нутгудла нөкцлтән өргҗүллһн цагин неквр болҗана. Тер неквриг хальмг номтнр арднь орҗ күцәҗәнә. Эн үүлдврт баһ наста номтнр, баһчудын олна бүрдәцсиг бас орлцулх күсл тәвгдҗәнә.

ТҮРВӘН Һуна