Нег һазра улсин җирһл ясрулх күслтәһәр

Сарул-сәәхн бәәшңгүдт сурчана.
Сүл тавн җилмүдин эргцд Хальмгт әмтнә сә хәәлһнә туст күцәгдҗәдг чинртә хүврлтс таңһчин экономик темдгтәһәр делгрҗәхинь лавтаһар иткүлҗәнә, гиҗ ямр чигн өгҗәллһн угаһар келҗ болхмн. Шидрхн көдлмшин халхар зәрм райодт одсн саамдан ик холас күүнә седкл авлм дүңгәҗәдг сурһулин бәәшңгүд үзчкәд, нег талд нам сән таларн энд сурчадг күүкд-көвүдт үлү үзх сана үүдв. Мана цагт иим ке-сәәхн сурһульмуд бәәсн болх яһна, гиҗ дотран ухалув. Тегәд чигн сүл долан хонгудт керг-төрин халхар таңһчин райодар йовад, шинәс тосхгдсн эс гиҗ бат кевәр ясгдсн сурһульмудт орад һарсн таңһчин Толһач Хаска Батуг бәәрн багшнр сурһульчнртаһан хамдан бүләнәр тосч, зүркни ханлтан өргснь орта болв яһв...
Тиигдгнь чигн эврә учрта гих кергтә. Үнәртнь келхд, Хальмг Таңһчд сурһульмудын бат ясвр кесгәс нааран күцәгдәд уга билә. Хәрнь, Бату Сергеевичин нилчәр сүл һурвн җилин эргцд таңһчин 47(!) сурһульд батясвр кегдсн болв. Эннь цуг сурһульмудын 29 процент тогтаҗана, энд 19 миңһн күүкн-көвүн сурчана. Келхд, эн цагин туршт чигн таңһчд шин хойр сурһуль болн немр зурһан бәәрн тосхгдв. Ода мана сурһульмуд йосндан шинрәд, сурһульчнрин төлә сән таал тогтагдв. Энүнәс нань эн бүрдәцс өдгә цага шин кергсләр теткгдҗәхиг бас үнлх кергтә. Һәәвһә юмн болв, ода нам улм сәәнәр көдлх дурн күрв, сурһулин керг-үүлдвр чигн урмдта болв, гиҗ бәәрн багшнр келдгнь мел үнн юмн.
Сурһульмудын бат ясвр күцәснлә зерглҗ өдгә амр биш, хамг юмн кесг холванд үнтәрсн кемд шин сурһульмуд бас тосхгдҗахнь чигн темдгтә йовдл болҗану эсий? Урдк җилмүдт энүнә туст зәңг дару-дарунь һарад бәәсн бийнь, зуг йосндан болхла, шинәс тосхгдсн юмн уга болҗала. Тер кемд балһсн кемҗәһәрн өсәд-өргҗәд йовна, таңһчин райодас бәәтхә, ода нам талдан һазрас чигн әмтн олар нүүҗ ирҗәнә. Тегәд бичкдүдин шин садмуд, шин сурһульмуд кергтә болҗахнь маһд уга, ода болхла, таңһчин Толһачин шунмһа орлцлһтаһар Элстин ар үзгт 600 ормта шин сурһуль тосхгдҗахнь нег үлү эк-эцкнриг икәр байрлулҗахнь медгдҗәнә. Таңһчд өсчәх туслң бичкдүдин тускар келхлә, эндр эдн цугтан бичкдүдин садмудт орна, эн халхар ямр чигн чеерүд уга болҗана, гиҗ эн туст бахтҗ болхмн. Тиигәд, сүл җилмүдт таңһчд бичкдүдин шин 8 сад болн 12 немр тосхлт эдлврт орснь басл темдгтә, гих кергтә.
Келхәс, мана таңһчд йосна гиичллһнд бәәсн Әрәсән гегән-герлин министр Сергей Кравцов сурһуль-эрдмин халхар күцәгдсн хүврлтсиг эврә нүдәрн үзҗ, өөдәнәр үнлснь тодлгдна. Эн саамд эрдмин дунд сурһульмудын делгрлтин тускар бас келх кергтә. СПО-н цуг бүрдәцст өдгә цагин некврлә ирлцҗәдг мастерскоймуд секгдв, энүнә ашт 5320 оютна төлә сурһулин таал ясрсн болдг. Таңһчд күч-көлснә халхар гүн шинҗллт чигн кегдәд, олнд икәр керглгдҗәдг эрдмәр сурһулин шин көтлврмүд экләд күцәгдҗәхнь олзта-туста юмн болв.

Эмнлһнә дацң секгдснь темдгтә.
Сурһулин халхар күүндвр һарсн кемд таңһчд сән йовудтаһар делгрҗәдг ор һанцхн ик сурһулин тускар келлго бәәҗ болшго. Нег үлү эн«Приоритет 2030»өргн шаңһа көтлврт күцәмҗтәһәр орлцҗахиг онц темдглхмн. Эндр мана ик сурһульд 9548 оютн, тер тоод Әрәсән 34 регионас болн нарт-делкән 53 орн-нутгас ирсн баһчуд сурчана. Эдн гүн медрл авсн деерән мана келн-улсин сойлла, авъяс-заңшалла өөрхнәр таньлдҗахнь лавта. Таңһчин болн ик сурһулин һардврин нилчәр оютнрин төлә ке-сәәхн таалта олна гермүд тосхгдсиг эдн бас үнлв.
Болв урзн ик сурһулин җирһлд йоста ик чинртә йовдл учрсинь заахмн. Таңһчин Толһачин дөң-нөкдәр, энүнә шунмһа орлцлһтаһар Хальмгин ик сурһулин медлд эмнлһнә дацң секгдснь нег үлү байр-бахмҗта болснь лавта. Ода «Эмнлһнә керг» болн «Бичкдүдин эмч» хойр эрдмәр җил болһн 50 оютн сурһульд ордг болв. Эннь эрүл-менд харлһна халхар учрсн кадрмудын нәрн төр хаһлхд туслхнь маһд уга.
Эмнлһст көдлх мергҗлтнриг белдҗәдг Хальмгин ирлцңгү колледжд бас өңгәр сурдг оютнрин то 1, 5 холванд икдсн бәәнә. Сурһулян төгсәһәд, эдн цугтан эврә райодтан көдлҗ, нег һазра улстан өөдән чинртә туслмҗ күргхмн, гиҗ нәәлгднә. Кесгнь болхла, «Земск эмч» болн «Земск фельдшер» гидг көтлврмүдин йовудт өдгә цагт таңһчин селәдәр көдлҗ йовна. Тавн җилин туршт 502 мергҗлт эн көтлврмүдт орлцҗ, эврә җирһлән ясрулҗ чадв.
Ашлад келхд, сүл җилмүдт Хальмгин ик сурһулин нерн һарад, энд шин дацңгуд секгдҗ, таңһчин экономикин делгрлтд тәвцән орулҗ, номин шинҗллт кедг шишлң бүрдәцс көдлҗәхнь, нег үлү хаҗуһас ирҗ сурчадг баһчудын то темдгтәһәр өсчәхнь туслң таңһчин Толһачин чигн ач-тус болҗахиг ода кен бурушаҗ чадх, гиҗ сангдна.

Ут наста, бат кишгтә болҗ.
Эрүл-менд харлһна халхар күцәгдҗәдг ав-арһс хамгин түрүнд эмнлһнә дөң-нөкдин чинринь ясрулсн деерән нег һазра мана улс ут нас наслҗ, эрүл-дорул бәәхд туслх зөвтә юмн. Урдаснь гетллһнә көдлмш давулад, таңһчин әмтнд эмнлһнә халхар шишлң туслмҗ күргснә ашт 2023 җилин то-дигәр, Хальмгт әмтн дундлад 74, 53 нас күртлән эн-тер уга бәәснь илдкгдв, эннь орн-нутгин дундын кемҗәнәс ик болҗ һарв, өңгрсн улсин то болхла, таңһчд бас баһрсн болв.
Нурҗасн тоод орҗасн гермүдин ик зунь сүл тавн җилин эргцд ясад шинрүлгдв, Әрәсән Президентин седвәриг күцәһәд, таңһчд эрүл-менд харлһна шин 60 тосхлт эдлврт орв, гиҗ темдглх кергтә. Нег үлү Хаска Батун орлцлһтаһар Элст балһсна тал дунд гишң дүңгәҗәдг бичкдүдин эмнлһнә Төвин герин тосхлт төгсәд, байрин бәәдлд секгдснь мартгдад уга болх. Эн керг-үүлдврт ирҗ орлцсн Әрәсән эрүл-менд харлһна министр Михаил Мурашко өдгә цагин кергсләр теткгдсн эн бүрдәциг хәләҗ, ирлцңгү керг күцәсн улсин үүлдвриг онц кевәр темдглсн билә.
Энүнәс нань цуг орн-нутгт зөвәр амр биш бәәдл тогтсн бийнь мана таңһчд шин хойр поликлиник болн 60 шаху ФАП болн ОВОП тосхгдснь әмтнә тетклһн ясрҗахиг лавтаһар герчлҗәнү эсий?. . Хамг юмн үнтә цагт иим ик кемҗәтә тосхлтыг эдлврт орулна гидгнь наадна юмн биш гиһит!Энүнлә зерглҗ эрүл-менд харлһна дөрвн бүрдәцин гермүд бас бат кевәр ясгдад, шинәс тосхгдсн болв.
Гемтә улст шулун күрч, тер дарунь эмнлһнә кергиг эклҗ күцәхин тускар ухалад, таңһчин һардвр эрүл-менд харлһна бүрдәцсиг шишлң көлгәр тетклһнә төриг арднь орҗ хаһлад, 138 шин маши таңһчд авч ирв. Дәкәд чигн гемтсн улсиг дор ормдан эмнҗ эдгәхин төлә өдгә цагин кергслмүд керглгдҗәхиг тоод авад, сүл җилмүдт таңһчин эмнлһсин тетклһиг ясрулҗ, 200 һар шин кергсл углҗ тәвәд, эмнлһсин улынь батлв.

Олн үртә өрк-бүлмүдиг дөңнәд.
Әрәсән Президент Владимир Путин өрк-бүлин җил зарлснас иштә экнрт болн бичкдүдт, эднә төрмүдт һол оньг өггдҗәхнь орта болҗана. Келхд, орн-нутгин толһачин даалһврар, мана таңһчд олн үртә өрк-бүлмүдиг дөңнлһнә эв-арһс өргҗүлгдв. Энүнәс иштә таңһчин хазна һаруһин кемҗән күсдундур холванд икдәд, ирлцңгү халхд ут тоодан 450 сай арслң һарһгдх болҗ зуралгдв. Эннь олн үртә өрк-бүлмүдин то темдгтәһәр өсәд йовхд туслхнь лавта юмн. «Бичкдүдин шаңһа мөңгн деер таңһчин Толһачин тогтаврар чигн немр дем һарһгдҗахнь урмд өгч, сән таалд үрдән өскх арһ учрав. Кергтә цагтан эднән бичкдүдин садт орулад, ямр чигн завср угаһар көдлмштән чигн һарч чадҗанавидн. Ода нег үлү баахн экнр олар нилхдән өскч, эн-тер угаһар бәәх болв», -гиҗ һурвн үртә Манҗин Саглр байрарн хувалцҗ келснь басл зөвтә юмн.
Эн саамд үртә өрк-бүлмүдиг гер-бүүрәр тетклһнә тускар чигн мартгдҗахш. Келхд, Әрәсән Президентин темдглсәр, бичкн балһсдт өрк-бүлин ипотек авхин төлә онц зөвтә таал тогтагдхнь чинртә седвәр болҗана, гих кергтә. Тиигсн кемд мана таңһчд бәәдг өрк-бүлмүдин ик зунь эн туслмҗиг олзлад, бачм төрән хаһлҗ чадх болв.
Тегәд хәәсән олдг, сансан күцәдг авцта Хаска Батун һардвртаһар мана таңһч цаарандан өсәд-өргҗәд, цуг халхарн делгрәд йовх, гиҗ бат иткл үүднә. Хаҗуһас шинҗлхлә, эн һардач девсң-девсңгәр зуралсан күцәҗ, таңһчин цецгәрлтин төлә өмәрән зүткҗ йовна.
Шагҗин Любовь