Уняртсн буурл теегән санад…

Хальмг АССР-ин ачта тосхач, Целинн района күндтә иргн Татьяна Васильевна Дорджиеван җирһлин хаалһ адрута болн күнд болв. Хальмг улсиг цааҗла харһулад төрскн һазраснь хол Сиврүр нүүлһсн цагт эн арвта күүкн билә. Деерән Үлмҗ болн Хулхач ахнрта күүкиг эк-эцкнь эңкрүлҗ альхн деерән өскҗ, өкәрлүлдг бәәсмн. Ээҗнь Сарңга Цаһан Хейчиевна зе күүкндән цань уга дурта бәәсмн, тегәд эн хальмг дуунд дуулгддгар «сарул сәәхн ээҗиннь өвр деер өссмн».

Бичкндк цаган тодлхларн тер сәәхн цаг билә гиҗ медәт темдглнә. «Теңгр көкрәд, деер налана, хавртнь олн зүсн цецгүд теегиг бүркнә, торһа шовуд биилҗ цервнә, теркә зүркн бульглна. Уняртсн көк теегиннь цевр аһар киилҗ, эрвәкә көөлдәд гүүдг биләв. Эңкр ээҗиннь өөр сууҗ эрклүлҗ хотын дееҗинь ууҗ йовлав. Тиим мини бичкндк цаг билә», гиҗ йирн наста медәт тодлна. Бар сарин 28-д энүнә хөвтә сәәхн җирһл нег агчмд сольгдад, буута салдсмудын закврар киитн вагонд мал кевтә хол хаалһдан ээҗтәһән һарч йовсмн. Эцкнь тер цагт дәәнә һалд орлцҗ, Сталинград балһснд дәәлдҗ йовсмн, экнь күүкдән теҗәхин төлә энд-тенд көдлмш хәәҗ саальчар көдлдг билә. Тегәд бичкн Татьяна дигтә ээҗдән Ик Манлан селәнд билә, тегәд эдн хоюрн туугдсмн. Көгшн ээҗнь хаалһин зовлңгиг дааҗ чадлго зууран өңгрв. Нег өдр эднә поезд бичкн станцд зогсв, генткн күүкн энүг нерәрнь дуудҗ хәәкрҗәхиг соңсад, эцкән үзв. Тиигн гихнь, эк-эцкнь болн хойр ахнь талдан вагонд йовсн бәәҗ. Хальмгудыг цааҗла харһулхин өмн эцкнь хойр-һурвн өдрәр герүрн ирсн бәәҗ, тегәд эн өрк-бүлтәһән хамдан Сиврүр йовулгдсмн. Эврәксән олҗ авсндан күүкн теңкән уга байрлад, ээҗнь сәәһән хәәснә тускар уульн бәәҗ келв. Эдн Алтайск крайин Шипуновск района Михайловский сельсоветин Черепаново колхозд тусв.
- Хәәртә хальмг һазрасн көөгдәд, хар гөрәр олна хортнд тоолгдад, буру-зөвтәһинь йилһл угаһар өдр-сөөһинь мартулад, харһнад-өлсәд киитн Сиврүр мадн күрвидн. Көрәд үктхә гиһәд киитн цаста һазрт мадниг йовулв. Әмд үлдхнь үлдтхә, үкхнь үктхә гиҗ санад, модна хамтхасд кевтә мадниг тараһад хайв. Хамаран йовхан, альд бәәхән меддго цаг бәәсмн. Догшн киитн цаста шуурһн кииләм дөрлдҗ ноолдв, шүрүн салькн күзү эргүлҗ даарулв. Мана хальмгуд көдлмш күнд гиҗ әәлго, киитн догшн гиҗ күчән геесн уга, – гиҗ тер һашута цагиг тодлҗ Татьяна Васильевна келнә.
Күүнә һазрт өрк-бүлән теҗәхин төлә Таня күүкн ахнртаһан көдлдг болв. Эдн олна мал хәрүлдг, тәрә тәрлһнә, урһц хуралһна, мод көрәдҗ белдлһнә, өвс хадлһна көдлмш кедг билә. Экнь күнд гемәр гемнәд, күүкдән өнчрүлв. 1953 җилд Җалһа Татьяна (күүкн цага нер уснь) Дорҗин Иванла таньлдад, өрк-бүлән өндәлһсмн. Тенд ууһн Андрей көвүнь төрҗ һарв. Төрскн һазртан нүүҗ ирхләнь Николай, Сергей, Ирина болн Юрий төрв, тегәд эдн олн үртә эк-эцк болв. Сиврәс хәрҗ ирхләрн эн авальтаһан төрскн Ик Манла фермд малын хошт цаг зуур көдлв, хөөннь «Красносельский» совхоз бүрдәгдхлә тенд тосхач болҗ олн җилдән көдлсмн.
Насн-җирһлиннь туршарт Дорҗин Татьяна үнн кевәр көдләд, тавн үрндән чик сурһмҗ өгәд, отг-әәмгтән күндтә болв. Эндр ээҗ 13 ач-зееһиннь болн 22 җич-зеенчнриннь болн хойр җичнцнрин кишгт багтҗ йовна. Хальмг улс цааҗла харһад, күчр зовлң үзсиг дорас өсч йовх баһчуд медҗ, өвкнриннь тууҗиг медх зөвтә гиҗ ээҗ тоолна. Эн олн ачнр-җичнртән тер һашута цагин тускар келҗ, тодлврмударн хувалцна. Тиим зовлң дәкҗ бичә учртха, цуһар ниитә, дән-даҗг уга бәәтхә гиҗ медәт зальврна.

ДООҖАН Наталья
ЗУРГТ: Дорҗин Татьяна Сиврин тууврт бәәсн цагтан