Эгл хөөчиг күндлҗ өөдәнәр ачлв

Мана таңһчд Социалистическ Күч-көлснә Баатрин цол зүүсн улсин ик зунь селәнә эдл-ахун халхд көдлҗ йовсн улс болна. Теднә негнь Хар Һазра района Ачнр селәнд һарсн, «Черноземельский» эдл-ахун ачта хөөч Лукшана Егор мөн. Шаңһа даалһвриг давулҗ күцәһәд, үнн-чик седклтәһәр көдләд, олнд үлгүр-үзмҗ болҗ йовсн хөөч Ленинә болн «Күндллһнә темдг» орденмүдәр ачлгдсмн, Социалистическ Күч-көлснә Баатрин, «Хөд өсклһнә эрдмч», «Хальмг Таңһчин селәнә эдл-ахун ачта көдләч» болн «Хальмг Таңһчин күндтә иргн» нер зүүсмн. Тер мет нертә хөөч СССР-ин Деед Советин депутатд суңһгдҗ, олна бәәдл-җирһлд шунмһаһар орлцҗ йовсмн.

Лукшана Егор 1932 җилд Хар Һазра Ачнр селәнд һарсмн. Хальмг улсиг цааҗла харһулад, төрскн һазраснь Сиврүр туухла Егор арвн негтә көвүн бәәсмн. Даарад, өлсәд, күчр зовлң үзәд кесг хальмгуд хол хаалһиг дааҗ чадсн уга. Шуртка эцкнь көвүдән өнчрүләд, хаалһдан сәәһән хәәв.Лукшана Өлзәт Егор болн Иван көвүдтәһән, Нарн ач көвүтәһән Новосибирск мүҗд тусв. Экдән нөкд болхин болн өрк-бүлән теҗәхин төлә Егор эртәр күч-көлснә хаалһан эклсмн. Көвүн түрүләд селәнә эдл-ахуд мөрд асрҗ, үс зөөҗ көдлв, хөөннь энүг малын хошт авв. Насни дигт күрәд уга болв чигн Егор көдлмшән сәәнәр кеһәд, өгсн даалһвриг күцәһәд, кесг дәкҗ ачлгдсмн. 1956 җилд баахн малч Лукшана Егориг ВДНХ-н цаһан мөңгн медаляр ачлснь ик бахмҗта йовдл болла.
Хальмг улсин нериг цеврләд, төрскн һазрурн хәрх зөв өгхлә, Лукшановихнә өрк-бүл Ачнр селәнүрн нүүҗ ирв. Лукшана Егор селәнә эдл-ахуд көдлх бат шиидвр авв. 1957 җилин намрар Хальмгин комсомолын XVII ик хургт орлцачнр таңһчин баһчудт «Хөд асрлһнд – комсомолын килмҗ» гидг дуудвр зарлв. Тавн җилин эргцд 2,5 миңһн баһ наста көвүн-күүкн комсомольск багмуд бүрдәһәд, хөд асрдг болв. Тедн дунд Лукшана Егорин баг зөвтә орман эзлҗ, күцәмҗтәһәр көдлсмн. Иван дүнь, Раиса зе күүкнь болн Зурһада авальнь багин ханьд орад, селәнә эдл-ахуд болн районд нүүрләчнр болв. Тиигәд, эдн 100 хөөнәс 100 хурһ болн хөн болһнас 5-6 киил торһн ноос авх ик даавр авад, терүг күцәхәр шунҗ көдлв.
- Йир күнд цаг билә. Үвлднь шуурһн шуурад, зунар һаң халун болад, хур-чиг орлго малд идг уга болдмн. Болв тер бийнь бидн тәвсн күслдән күрхәр, авсн даавран күцәхәр цуг арһ-чидлән агсад көдлдг биләвидн, - гиҗ Раиса зе күүкнь баахн цаган тодлна.
Совхозин мергҗлтнр болн һардач Сергей Лозик баһ наста малчнрт дөң-тусан күргҗ, эднә седвәриг урмдулдг бәәсмн. Хөөннь селәнә эдл- ахуг һардсн Владимир Клочко эднд бас килмҗән тусхаҗ, сүв-селвгәрн дөңнҗ, олн зүсн төрмүд хаһлхд дөңгән күргдг бәәсмн. 1963-1964 җилмүдт үвл йир киитн болв, цасн икәр орад, шуурһн шуурад бәәв. Кесгнь малан бүрн-бүтн кевәр хадһлхар хөөдтән ус болн хот чигн өглго хашадан кесг өдртән бәрв. Лукшана Егор болхла кесг өдртән нөр угаһар бәәһәд, хөөдән услад, хотынь сәәнәр өгәд, арднь орҗ хәләв. Баһ цагасн авн малд көдләд, Сиврин киитн һазрт байн дамшлт хоршасн Егор Шурткаевич үвлин цагт хөөнд шимтә хот өгхлә, ноосна чинрнь сән болхиг, бат төл өгхиг медәд, малан арднь орҗ асрв. Аштнь эдн 100 хөн болһнас 111 хурһ болн 7,3 торһн ноос кирһҗ авснь олнд ик өврмҗ болн бахмҗ болсмн. «Хөн цадхлң болхла 20 градус киитиг сәәнәр даана. Дәкәд киитн ноосн урһхд туслна, тегәд бидн арһ бәәхлә хөөдиг һаза бәрнәвидн», - гиҗ Егор Шурткаевич дамшлтарн хувалцҗ келдг бәәсмн.
1966 җилин моһа сард Лукшана Егорт Социалистическ Күч-көлснә Баатрин нерн зүүлһгдснә байрта зәңг Ачнр селәнд ирв. 1959 җиләс авн 1965 җил күртл энүнә хәләврт бәәсн торһн нооста хөөдәс 6 миңһн шаху хурһ авсмн. Җил болһн эдн дундлад 100 хөн болһнас 110 хурһ авдг бәәсмн. Нег хөөнәс баһ гиснь 7 киил ноос авад, ут тоодан 35 тонн торһн ноос кирһҗ авдг билә. Көдлмшән үнн-чик седклтәһәр болн ик даавртаһар күцәдг, өдгә цага эв-арһс олзлхар шундг төләднь эднә малын хошт нүүрлгч дамшлтын сурһуль бүрдәдг бәәсмн. 1989 җилд Егор Шурткаевич ачта амрлһнд һарв. Анатолий көвүнь малын хошт көдлдг болв, хөөннь эцкиннь кергиг отхн Владимир көвүн цааранднь давулв.
Егор Шурткаевич Зурһада Кекеевна авальтаһан нәәмн үр һарһад, чик сурһмҗ өгсмн. Өдгә цагт 19 ач-зень болн 23 җич-зеенчнрнь нертә аавиннь санл әрүнәр хадһлҗ йовна. Алдр хөөчин дүриг нертә зурач Гарри Рокчинский эврәннь үүдәвртән тодлулсмн. 1998 җилд Ачнр селәнә нег уульнцд Лукшановихнә нерн зүүлһгдв. 2000 җиләс авн төрскн селәнднь Социалистическ Күч-көлснә Баатр Лукшана Егорин мөрән төлә бөк бәрлдәнә марһан болна. Егор Шурткаевич 2005 җилд сәәһән хәәв.
- Мана эцк цаһан седклтә, өр-өвч, ик санан уга, өөрән бәәх улст дөңгән күргхәр зүткдг, өөрхн улстан эңкр күн билә. Үнн кевәр бәәтн, нерән өөдән бәртн, көдлмшәс бичә зултн, нег-негән хәләтн, гиҗ эцкмдн маднд герәслҗ, эврәннь чик авг-бәрцәрн үлгүр-үзмҗ болдмн. Дәкәд эцкмдн хальмг улсин амн үгин зөөриг сәәнәр меддг билә, өвкнриннь авъясмудыг хадһлҗ маднд медсән заадмн. Мана эк болхла йоста хальмг күүкд күн билә, эцкиг тевчҗ «та» гиҗ дууддг бәәсмн. Мана эцк отг-әәмгтән күндтә болн ик ачта күн болв, - гиҗ Зинаида Егоровна күүкнь келнә.
ДООҖАН Наталья
ЗУРГТ: Социалистическ Күч-көлснә Баатр Лукшана Егор