Зөргтә баһчудыг сурһмҗлхар

Хальмг баатр, СВО-н ветеран Чумуда Николай - Хальмг Таңһчин «Дәәч» төвин дамшач, Элст балһсна Хургин депутат, СВО-н ветеранмудын таңһчин негдлтин ахлач мөн. Николай Санджи-Горяевичиг таңһчд олн күн меднә, яһад гихлә Элстин болн райодын кесг сурһульмудт болн олна бүрдәцд харһлтс кеҗ цергә керг-үүлдврин давулна.

Тер тоод цергә үүлдврин ветеранмудын өдрлә «Негдсн Әрәсә» партин олна дөңнлтин штабд «Молодая гвардия» җисәнә гешүдлә харһҗ теднд ода «Дәәч» төвд яһҗ көдлҗәхән, СВО-н ветеранмудт шин эрдм дасч авлһнд яһҗ дөң болҗахан келҗ өгв.
«Мана баһчудын буйнч седкл нанд таасгдна, эдн ветеранмуд күнд бәәдлд туссинь медәд, теднд эрк биш дөң болхар седнә. Цергә үүлдврин хөөн хәрү йирин бәәдл-җирһллә иҗлдхд амр биш. Баһчудын дөң эднд эрк биш кергтә, тегәд тер көдлмшән «Молодая гвардия» бүрдәцин көвүд-күүкд седклән өгч күцәҗәнә, теднәр бахмҗ кеҗ болҗана», – гиҗ Чумуда Николай тоолврарн хувалцв.
Түрүн дамшлтан хальмг баатр Николай Сирийд цергә үүлдврт орлцсн кемлә хоршаҗ авла. Тернь амр биш бәәсмн. Әәрмд одсна хөөн Балтийск флотд, «Хальмг Таңһч» гидг нертә кермин экипажин ханьд матрос болҗ церглҗәлә.
Әәрмәс бууҗ ирснә хөөн Севастополь балһсна теңгсин йовһн цергин әңгд цааранднь бооца батлад дәәч дамшлтан хоршаҗала. Дәкәд эднә әңгиг Сирийд йовулв. Тенд болсн йоста дәәлдәнд түрүн болҗ орлцҗ зер-зевән олзлҗ үүрмүдләһән хамдан цергә керг-үүлдврмүдт орлцдг болв. Хөөннь Темрюк балһснд теңгсин йовһн цергин снайпер болҗ церглв.
Түүнлә дегц Хальмг ик сурһулиг төгсәлә. Тер җил цергә шишлң керг-үүлдвр эклв. Николай эврә дурар фронтд одв. Әңгин командир болҗ церглв. «Мана орн-нутгиг харсх кергтә гиҗ би тоолув. Донецк балһсна хорсн бичкдүдт тәвсн бумб үзхләм тер санам холванд чаңһрад бәәв», – гиҗ баһ наста дәәч тер цагиг тодлв.
Нег саамд дәәлдәнә һазрас шав авсн үүрмүдән һарһҗ авад, дәкәд мана дәәчнрин багин һарч йовлһиг харсч хортна дәврлһиг зогсаҗасмн, шав авсн бийнь кергән цааранднь күцәв. Тер баатр йовдлын төлә «Залу-зөргин төлә» медаляр ачлгдла.
СВО-һас ирснә хөөн Николайд «Дәәч» төвд көдлх үрвр кегдв. Бичкдүдт болн баһчудт төрскнч сурһмҗ өглһнә кергиг төвин көдләчнр эврә хамгин чинртә керг гиҗ тоолна. «Иргчдән эдн мана таңһчиг, Әрәсәг харсх, тегәд теднәс Төрскндән дурта, түүнд итклтә әмтиг өскх кергтә», – гиҗ Николай тоолвран келнә. Тернь мел чик. Николай 1996 җилд Элстд һарв, энд Сергий Радонежскийин нертә Орс гимназь төгсәлә.
«Элст – энтн мана төрскн хотл балһсн, энд бәәһәд таңһчин делгрлтин төлә көдлх дурн күрнә, сәәхн иргчтә мана балһснд кесг туста керг күцәҗ җирһлин сән таал тогтаҗ болҗана. Маднд кесг күн иткнә, теднә туста даавр зүүхәс әәдго әмтн хотл балһсиг эврә һартан авх зөвтә. Энд дигтә-дарата бәәдл тогтах кергтә, цаг ирв», – гиҗ Николай эврә депутатын даалһврин тускар келнә.
Москвад болсн СВО-н ветеранмудын ик хургт Николай дәәч үүрләһән харһла. Күнд шав авсн Антон Ковалевиг догшн дәәлдәнә һазрас һарһҗ авла. Түрүләд Первомайск, дәкәд Ростов-на-Дону, Москва балһсна госпитальмүдт Антониг эмнлә. Ода ордентә болн кесг медальта баатр Санкт-Петербургин сурһульд көдлҗәнә.
Тер харһлтын тускар Николай иигҗ келв: «Түрүләд эн намаг хойр-һурвн өдрин эргцд шинҗләд хәләҗ йовла – яһад гихлә бидн хойр-һурвн җилдән нег-негән үзәд уга бәәләвидн, түүнд үзгдсн күн би эс гиҗ талдан күн болҗахмб гиҗ санҗала.
- Чи намаг мел хәләһәд бәәнәч. Юн чамаг соньмсулҗана? – гиҗ сурув, яһад гихлә хальмг күн кезә чигн дарунь цугинь йилһҗ авхар седнә. - Би нег хаҗһр юм кесн болхла келчк нанд, – гиҗ келүв. Тиигхлә Антон келҗәнә: «Чи намаг таньҗахшич? Бахмутын эргнд дәәлдән болҗахла намаг тер һазрас һарһлач, терүг би ода чигн тодлнав. Тер бәәр бәрлдәнә һазрас намаг чирәд әмим аврлач, чини хувцн мел цусн билә», – гиҗ нанд келҗ өгв. Тиигҗ бидн Москвад болсн ик хургт харһлавидн.
Дарук харһлт эн җил чигн болад бәәхмн. Үүрм Санк-Петербургд бәәнә, ю кеҗәхинь хәләнәв. Баһчудт ода бас төрскнч сурһмҗ өгчәнә», – гиҗ келврән Николай дуусв.
Радонежскийин нертә Орс гимназьд тасрхан угаһар одна, залу-зөргин кичәлмүдт сурһульчнрла күүнднә. Эднә «Дәәч» клубин дамшачнр - СВО-н ветеранмуд бас сурһульмудар йовҗ харһлт кенә. «Ветеранмуд мана негдлтд ирәд селвг сурна, бидн тедниг сурһульмудт йовулнавидн, балһсна олна җирһлд орлцх кергтә гиҗ даалһвр өгнәвидн.
Ветеранмудын көгҗмин баг тогтах селвг өгләв, тедн мини седвәриг дөңнв, ода тиим баг олна керг-үүлдврт бас орлцна. Төрскән харсачин өдрт нерәдсн концертд эдн бас орлцҗ ду дуулв, «Эврә улсин ниицән» гисн нер эн баг зүүнә. Тедниг таңһчин Толһач Хаска Бату бас оньган өгч соңсв.
Ветеранмудын социализацин төрмүдиг бидн цергчнрин өрк-бүлмүдт нөкд болдг комитетин һардач Кокан Виталияла хамдан күүндҗ ю кехән зуралнавидн, зәрмдән психологин дөң кергтә болна. Ветеранмудт болн теднә өрк-бүлмүдт мана негдлт бас дөң болна. Тиим кевәр энтн ик кемҗәтә көдлмш болҗана», - гиҗ СВО-н ветеранмудын олна негдлтин ахлач Чумуда Николай күцәҗәдг көдлмшин тускар келнә.
Кризисин психологчин эрдмиг эднә мергҗлтнр авчана. Цааранднь эдн таңһчд көдлх, талдан әмтиг тер эрдмдән дасх. Аштнь эднә негдлтин болн цергчнрин өрк-бүлмүдт нөкд болдг комитетин ул деер тиим дөң СВО-н ветеранмудт күрггдх, тер дамшлтыг эдн олна талдан бүрдәцс дунд өргҗүлхәр седҗәнә.
СВО-н ветеранмудын олна бүрдәцин ахлач Чумуда Николай болн талдан чигн эднә элчнр Курск, Запорожск мүҗст, ЛНР-т йовҗ тенд бәәдг мана дәәчнрт гуманитарн дөң күргҗәнә. Тер дөңгәр урмд авч дәврлһән шунмһадулҗ мана дәәчнр диилврән делдхнь маһд уга, нег үлү ода нарт-делкән бәәдл сольгдҗана.
Ода эднә бүрдәц кесг төр күцәҗәнә, түүнә һардач Чумуда Николай СВО-н ветеранмудын чинринь өөдлүлҗ, теднәс мана таңһчин нүүрләчнриг сурһмҗлхар бәәнә. Эдн үгәрн биш, болв кергәрн Төрскндән итклтәһән медүлв, Ода Николай Санджи- Горяевич шинҗләч болҗ Хальмг Таңһчин «Баатрмуд-08» гидг көтлвр күцәлһнд орлцҗана. «Тер көтлвр Әрәсән шаңһа «Баатрмудын цаг» гидг көтлврин нег әңгнь болҗана. СВО-н ветеранмуд тер керг-үүлдврт орлцҗ, залврин медрл хоршаҗ, шин көдлмш олҗ авч, эврә орман эзлҗ, таңһчдан тустаһар үүлдтхә гиҗ күсл тәвҗәнәв. Эн ик керг ветеранмудыг шинәс эвин бәәдл-җирһлд орлцулҗ, теднә билг-дасмгиг, медрлиг улм өргнәр олзлх, шин үнн-чик седклтә улсиг таңһчин заллһнд орлцулх арһ өгх гиҗ бат ицгтә бәәнәв», – гиҗ олна бүрдәцин баһ наста һардач келнә.
Эднә ниицән таңһчин талдан олна бүрдәцслә нөкцлтҗ хамцу кергиг улм ниитәһәр олнд тустаһар күцәх зөвтә гиҗ Николай Санджи-Горяевич тоолҗана. Мана таңһчин әмтн нег ик өрк-бүл мет бәәх зөвтә, гиҗ һардач санҗана, яһад гихлә сән ашта нөкцлт олнд улм ик тусан күргәд бәәхнь лавта. Тер тоод эдн «Негдсн Әрәсә» партин таңһчин әңглә, «Молодая Гвардия» җисәнлә шахм кевәр нөкцлтҗ кесг кергиг күцәҗәнә.
СВО-н ветеранмуд «Негдсн Әрәсән» штабд ирҗ, экономикин болн кесг салвриг заллһна нань чигн халхар шин медрл хоршана. «Дәәч» мана цергә төвд болхла эдн шин зер-зевин кец-янзиг, БПЛА залдг эв-арһиг дасч авна, тер медрлнь эднд бас дөң болад бәәхнь лавта, цааранднь эдн дамшачнрар көдлҗ чадх. Тер тоод цергә өдгә цагин тактикәр гүн медрл өгдг «Рубеж» гидг дамшулач олзлад СВО-н орлцачнр болн ветеранмуд шин эв-дов дасч авна. Эдн бичкн әңгиг, ротыг яһҗ һарддгинь бас сурч авна. Тиим кевәр бидн иргчдән командирмүд болҗ көдлх цергә керг-үүлдврт орлцсн баһчудыг дасхчанавидн. Эндрк делкәд цергч, йирин күн чигн ямаран чигн кергиг күцәдгиг дасч авх зөвтә», – гиҗ таңһчин олна бүрдәцин ахлач келнә.
Тиим кевәр мана таңһчд болн орн-нутгт итклтә, Төрскән харсч чаддг чадмг үй - СВО-н ветеранмуд өсч босв, талдан баһчудт үлгүр-үзмҗ болҗ, теднлә дамшлтарн хувалцҗ таңһчин болн орн-нутгин делрлтд ик тәвцән орулад бәәхнь лавта. Түргәр хүврәд бәәдг эндрк делкәд тиим әмтнә чинрнь өсәд бәәхнь маһд уга.
ТҮРВӘН Һуна