Брянск ө-шуһу модн дотр ончрсн дәәч

1943 җилин зунар немш-фашистск цергүд Курск эргнд болсн догшн бәәр бәрлдәнд диилгдв. Түүнә хөөн фашистнр нарн суух үзг тал зулв. Хооран цухрҗ зулҗ йовсн хортна кесг әңг Брянск ө-шуһу модн заагт бултсмн. Тенд бәәсн туршулачнрас көлтә фашистнр икәр гидгәр һарутв. Зуни өдрмүд төгсхдән өөрдҗ йовла. Нег дәкҗ Фурмановин нертә туршулачнрин багин командир хальмг дәәч Селгкә Михаилыг штабур дуудулв.

– Фронтас сән зәңгс ирҗәнә, Курск эргнд мана Советск Әәрм бахмҗта диилвр бәрҗ. Мана Әәрмин дәврлһнәс көлтә немш-фашистнрин цергүд ө-шуһу модн заагур цухрҗ йовна. Хәрү дәврлһ кеҗ, хортыг цокч, бидн Советск Әәрмд дөңгән күргх зөвтәвидн. Фашистнр эн хаалһар зулҗана, тегәд теднд харш болхин төлә эн һол деер бәәх тагтыг эдлврәснь һарһх кергтә. Эс гиҗ эн хаалһар хортна кесг техник алдрҗ одн гиҗәнә. Ирлцңгү даалһвр тана багд өггдҗәнә, – гиҗ командирнь заквр өгдг болна.
Селгкә Михаил тер тагт тал туршул илгәчкәд, дәәчнриг цуглулв. Эднд өгсн даалһвриг яһҗ күцәхин тускар күүндв. Шиидвр һарһад, зураһан күцәһәр адһв.
Михаил Арыковичин һардҗ йовсн баг халдн йовҗ өмннь бәәсн тагт тал хурдар өөрдв. Арднь урһа модн дотр үлдсн туршулачнр фашистнрт толһаһан өндәлһх арһ өглго зогслго хаһад бәәв… Тер хоорнд минермүд тагт тал күрч терүнд һал өгв. Эдниг модн заагт гүүлдәд орм цацу күчтә гидг хаһрлтын ә соңсгдв, тагт нурснь медгдв. Фашистнр техникән, зер-зевән хаяд зулв.
Теегин үрн ө-шуһу модн дотр йоста баатр мет дәәлдҗ, нерән һуталго олнд үлгүр болҗ йовсмн.
Селгкә Михаил 1920 җилин бар сарин 17-д Көтчнрә района Көглт селәнд һарсмн. Арвн тавн настаһасн авн күч-көлснә хаалһан эн эклв. 1939 җиләс авн 1941 җил күртл Әәдрхнә хаалһин болн пулеметн училищд сурсмн.
Төрскән харсгч Алдр дәәнә цагт зөрмг кевәр дәәлдҗ йовла. 1941 җилин бар сарас авн Брянск мүҗин Погарск района туршулачнрин багин зергләнд дәәлдсмн. Дән эклснә түрүн өдрәс авн зөрмг дәәч болҗ нерән туурулсмн.
1942 җилин мөрн сарас авн туршулачнрин багин взводын командир, дарунь Степан Разинә нертә туршулачнрин багин штабин һардач болв. Михаил Арыкович немшнрин гарнизонмуд, цергә техник күүчллһнә болн хортыг бәрәнд авлһна керг-үүлдврмүдт орлцсмн. 1942 җилин хөн сарас авн ноха сар күртл эн Погарск районд 46 күүтр болн селә немшнрәс сулдхсмн, тенд хортна тылд Советин йосн тогтсмн.
1942 җилин үкр сард Чапаевин нертә туршулачнрин багин һардвр зөрмг командирин эв-довинь учрт авад, Фурмановин нертә туршулачнрин баг немшнрин 46 цергә эшелон болн техник эдлврәснь һарһв.
1943 җилд Михаил Арыковичин һардврт бәәдг баг Трубчевск района Новоселки селәнә өөр болсн догшн дәәлдәнд орлцсмн.
Брянск мүҗин Погарск района туршулачнрин багд дәәлдсн кемд әмән әрвллго зөрмг кевәр немшнрлә дәәлдәд, баатр йовдлмуд һарһсн учрар 1965 җилин хөн сарин 8-д СССР-ин Деед Советин Президиумин зәрлгәр Селгкә Михаилд Советин Союзин Баатрин нерн зүүлһгдсмн.
1943 җилин хөн сарас авн Элстд бәәҗ көдлсмн, балһсна күцәгч комитетин МПВО-н штабин һардачин үүл дааҗасмн, селәнә эдл-ахун эдл-ууш белдлһәр райод хоорндк инспекцд көдлв, Хальмг АССР-ин Министрмүдин Советин олна әңгин һардач, 1968 җиләс авн сүл өдрмүд күртл – заһсна харулын Хальмг АССР-ин Шаңһа инспекцд чигн көдлсмн. 1985 җилин хөн сарин 16-д Михаил Арыкович сәәһән хәәсмн.
Эврә аваль Анастасия Бадмаевнала хамдан тавн үрән өскв. Цугтаднь ик сурһуль өгәд, чик хаалһднь орулсн болдг. Михаил Арыкович үрдтән болн ачнр-зеенртән йир эңкр бәәсмн.
Эндр Селгкә Михаилын өрк-бүлнь эцкиннь болн аавинь санлынь әрүнәр хадһлҗана. Алдр Диилврин өдрт нерәдсн Брянск мүҗд болсн керг-үүлдврмүдт Хальмг Баатрин өрк-бүлин элчнр кесг дәкҗ орлцсмн. 2015 җилд Брянск мүҗин губернаторин үрврәр Валерий көвүнь болн Михаил ачнь бас тиигәрән одла. Тенд Баатрмудын Аллейд Советин Союзин Баатр Селгкә Михаилын нерн мөңкрүлгдв. Тер җилд бас, Көтчнрә района Көглт селәнә дунд сурһульд нег һазра Баатрин нерн зүүлһгдлә. 2020 җилд Элстин 21-ч тойгта сурһульд энүнә 100 җилин өөнләнь ирлцүлҗ Баатрин ширә секгдсн билә. Элстд балһсна нег уульнц Селгкә Михаилын нер зүүнә. 2022 җилд Валерий көвүнь «Судьба партизана» нертә дегтр барас һарһв. Терүнд эцкиннь цергә хаалһин болн өрк-бүлин тускар тодрхаһар бичв. Дегтрт олн зүсн зургуд орв. Темдглхәс, Валерий Михайлович шүлгүд бичнә, кесг үүдәврән эн хәәртә эцкдән нерәдв, теднь бас дегтрт орсмн.
Эн җил мана орн-нутг Алдр Диилврин 80 җилин ончта өөн темдглхмн. Терүнәс нань Әрәсән Президентин зәрлгәс иштә Төрскән харсачин Җил гиҗ зарлгдв. Өдгә цагт цергә шишлң керг-үүлдврт орлцҗадг нег һазра мана улс Төрскән харсгч Алдр дәәнд орлцсн мана аавнрин-эцкнрин, нег үлү Советин Союзин Баатрмудын үлгүрәр төрскн һазран зөргтәһәр харсч йовна.
КАРСАНА Евгения