íàøåé ñòåïíîé ðåñïóáëèêå ïðîøåë î÷åðåäíîé ñúåçä Íàöèîíàëüíîé Àññîöèàöèè çàâîä÷èêîâ êàëìûöêîãî ñêîòà (ÍÀÇÊÑ). Îñíîâíàÿ öåëü è çàäà÷à ñîþçà ñêîòîâîäîâ - ýòî îáúåäèíåíèå âñåõ çàâîä÷èêîâ êàëìûöêîãî ñêîòà, êîòîðûå ñåãîäíÿ ðàáîòàþò íà òåððèòîðèè Ðîññèè, ñîõðàíåíèå óíèêàëüíîé îòå÷åñòâåííîé ïîðîäû ÊÐÑ.
Â÷åðà â Ìèíñåëüõîçå Êàëìûêèè ñîñòîÿëàñü ïëåíàðíàÿ êîíôåðåíöèÿ, â å¸ ðàáîòå ïðèíÿëè ó÷àñòèå äåïóòàò Ãîñóäàðñòâåííîé Äóìû ÐÔ Áàòîð Àäó÷èåâ, çàìåñòèòåëü Ïðåäñåäàòåëÿ Íàðîäíîãî Õóðàëà (Ïàðëàìåíòà) ÐÊ Íèêîëàé Íóðîâ, ïåðâûé çàìåñòèòåëü Ïðåäñåäàòåëÿ ïðàâèòåëüñòâà ÐÊ Ñåðãåé Áàäìàåâ, ãëàâû ÐÌÎ, äåëåãàöèè ìíîãèõ ñóáúåêòîâ ÐÔ, ðóêîâîäèòåëè è ñïåöèàëèñòû õîçÿéñòâ, çàíèìàþùèõñÿ ðàçâåäåíèåì ÊÐÑ êàëìûöêîé ïîðîäû èç ðàçíûõ óãîëêîâ Ðîññèè, à òàêæå âåäóùèå ðîññèéñêèå ó÷åíûå.
Âåë ïëåíàðíîå çàñåäàíèå ìèíèñòð ñåëüñêîãî õîçÿéñòâà ÐÊ Áààòð Áîëàåâ, îí ïðåäñòàâèë ó÷àñòíèêîâ IX ñúåçäà ÍÀÇÊÑ, ñîîáùèâ, ÷òî â åãî ðàáîòå ïðèíèìàþò ó÷àñòèå äåëåãàöèè èç Äàãåñòàíà, Èíãóøåòèè, Êàáàðäèíî-Áàëêàðñêîé è Êàðà÷àåâî-×åðêåññêîé Ðåñïóáëèêè, ×å÷íè, Ñòàâðîïîëüñêîãî, Êðàñíîäàðñêîãî êðàåâ, Ìîñêîâñêîé, Ðîñòîâñêîé, Âîëãîãðàäñêîé, Ñàìàðñêîé, Âëàäèìèðñêîé, Îðåíáóðãñêîé îáëàñòåé è äðóãèõ ðåãèîíîâ.
Î ñîñòîÿíèè è ïåðñïåêòèâàõ ðàçâèòèÿ ìÿñíîãî ñêîòîâîäñòâà â ÐÊ â ñâîåì âûñòóïëåíèè ðàññêàçàë çàìåñòèòåëü ìèíèñòðà ñåëüñêîãî õîçÿéñòâà ÐÊ Âàëåðèé Àðòàåâ. Áûëè ïðåäñòàâëåíû äîêëàäû íà àêòóàëüíûå òåìû ïî ñîõðàíåíèþ è ðàñïðîñòðàíåíèþ êàëìûöêîé ïîðîäû ñêîòà.
 ñâîåì âûñòóïëåíèè Ñ. Áàäìàåâ ïîæåëàë ïëîäîòâîðíîé ðàáîòû ñúåçäó è çà÷èòàë ïðèâåòñòâåííûé àäðåñ Ãëàâû ÐÊ À.Ì. Îðëîâà.  íåì, ÷àñòíîñòè, ãîâîðèòñÿ: "Êàëìûêèÿ - òåððèòîðèÿ ðàçâèòîãî ìÿñíîãî ñêîòîâîäñòâà, ãäå èìåþòñÿ âñå óñëîâèÿ äëÿ ðàçâèòèÿ è ñîâåðøåíñòâîâàíèÿ îñíîâíîé îòå÷åñòâåííîé ïîðîäû ìÿñíîãî íàïðàâëåíèÿ.  ðåñïóáëèêå ðåøàþòñÿ çàäà÷è îáåñïå÷åíèÿ ñòàáèëüíîé êîðìîâîé áàçîé, îðãàíèçàöèè èíòåíñèâíîãî îòêîðìà ìîëîäíÿêà, ïîäãîòîâêè âûñîêîêà÷åñòâåííîãî ðåìîíòíîãî ïîãîëîâüÿ, è, êàê ðåçóëüòàò, óâåëè÷åíèÿ îáúåìîâ ïðîèçâîäñòâà è ïîâûøåíèÿ êà÷åñòâà ïðîäóêöèè.
Ìÿñíîå ñêîòîâîäñòâî îñòàåòñÿ ñåãîäíÿ ïåðñïåêòèâíûì íàïðàâëåíèåì ðàçâèòèÿ æèâîòíîâîäñòâà, îäíîé èç îñíîâ îáåñïå÷åíèÿ ïðîäîâîëüñòâåííîé áåçîïàñíîñòè Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè".
Á.Ê. Àäó÷èåâ òàêæå îãëàñèë ïðèâåòñòâåííûé àäðåñ ïðåäñåäàòåëÿ êîìèòåòà ïî àãðàðíûì âîïðîñàì Ãîñäóìû ÐÔ Â.È. Êàøèíà è ïðåçèäåíòà ÀÊÊÎÐ Â.Í. Ïëîòíèêîâà. Îò ñåáÿ ëè÷íî Á. Àäó÷èåâ îòìåòèë: "Óâåðåí, ÷òî ñåãîäíÿøíèé ñúåçä áóäåò ñïîñîáñòâîâàòü àêòèâíîìó ðàçâèòèþ æèâîòíîâîäñòâà, ñîâåðøåíñòâîâàíèþ ïðîäóêòèâíûõ êà÷åñòâ êàëìûöêèõ ïîðîä ñêîòà, à çíà÷èò, ïîâûøåíèþ êîíêóðåíòîñïîñîáíîñòè îòå÷åñòâåííûõ æèâîòíîâîä÷åñêèõ õîçÿéñòâ".
Áàòîð Êàíóðîâè÷ òàêæå èñïîëíèë ïî÷¸òíóþ ìèññèþ: íàãðàäèë Ïî÷åòíûìè ãðàìîòàìè êîìèòåòà ïî àãðàðíûì âîïðîñàì Ãîñäóìû ÐÔ ëó÷øèõ çàâîä÷èêîâ çà ìíîãîëåòíèé ïëîäîòâîðíûé òðóä, âûñîêèé ïðîôåññèîíàëèçì è çíà÷èòåëüíûé âêëàä â ðàçâèòèå ìÿñíîãî ñêîòîâîäñòâà ÐÔ Ì.Â. Ìàõäèåâà, çàìåñòèòåëÿ äèðåêòîðà Àãðîôèðìû "Óðàëàí", Õ.Ê. Àäó÷èåâà, èñïîëíèòåëüíîãî äèðåêòîðà Àãðîôèðìû "Àäó÷è", À. Í. Àðèëîâà, äèðåêòîðà Êàëìûöêîãî ÍÈÈÑÕ èì. Ì.Á. Íàðìàåâà, êîëëåêòèâû ÑÏÊ "Õîøóä" Îêòÿáðüñêîãî ðàéîíà è àãðàðíîãî ôàêóëüòåòà ÊàëìÃÓ èì. Á.Á. Ãîðîäîâèêîâà, Ç.Ñ. Àâäîÿí, ðóêîâîäèòåëü ïëåìõîçÿéñòâà "×èñòûé ïðîäóêò" Ñàìàðñêîé îáëàñòè. Òàêæå öåëûé ðÿä àãðàðèåâ áûë íàãðàæäåí Áëàãîäàðñòâåííûìè ïèñüìàìè äåïóòàòà ÃÄ ÐÔ Á.Ê. Àäó÷èåâà.
Ãåíåðàëüíûé äèðåêòîð ÍÀÇÊÑ, ðóêîâîäèòåëü íàó÷íîãî íàïðàâëåíèÿ ÔÃÁÍÓ "Íàó÷íûé Öåíòð áèîëîãè÷åñêèõ ñèñòåì è àãðîòåõíîëîãèé ÐÀÍ" (ã. Îðåíáóðã), ïðîôåññîð Ôîàò Êàþìîâ ïîäâåë èòîãè ðàáîòû Àññîöèàöèè, ðàññêàçàë î ñåëåêöèîííûõ äîñòèæåíèÿõ â âûðàùèâàíèè ÊÐÑ êàëìûöêîé ïîðîäû.
"Èç ãîäà â ãîä êîëè÷åñòâî çàâîä÷èêîâ ó íàñ óâåëè÷èâàåòñÿ: â 2011 ãîäó, êîãäà íà÷àëà ðàáîòó íàøà Àññîöèàöèÿ, ó íàñ áûëî 12 ðåãèîíîâ, ñåãîäíÿ - 32. Âñå áîëüøå ïîÿâëÿåòñÿ õîðîøèõ ïëåìåííûõ õîçÿéñòâ, - îòìåòèë ïàòðèàðõ îòå÷åñòâåííîãî æèâîòíîâîäñòâà. - Êðîìå ÑÊÔÎ è ÞÔÎ, êàëìûöêèé ñêîò ðàñïðîñòðàíåí â Ïðèâîëæñêîì Ôåäåðàëüíîì îêðóãå, Þæíîì Óðàëå, Îðåíáóðãñêîé îáëàñòè, Èðêóòñêîé îáëàñòè, ßêóòèè, Çàáàéêàëüñêîì è Ïðèìîðñêîì êðàå. Âñåãî â ÐÔ - îêîëî 90 ïëåìåííûõ îðãàíèçàöèé, â òîì ÷èñëå 16 ïëåìåííûõ çàâîäîâ (ÏÇ) è 66 ïëåìðåïðîäóêòîðîâ (ÏÐ).  Êàëìûêèè - 12 ÏÇ è 49 ÏÐ è ñâûøå 58 òûñ. ïëåìåííîãî ïîãîëîâüÿ. Íè ïî îäíîé äðóãîé ïîðîäå ñêîòà íåò ñòîëüêî ïëåìåííûõ ïðåäïðèÿòèé".
Áûëè íàçâàíû ëó÷øèå ïëåìåííûå õîçÿéñòâà ñòðàíû: ïëåìçàâîäû Êàëìûêèè - "Àãðîáèçíåñ", "Àäó÷è", èì. ×àï÷àåâà; Ñòàâðîïîëüÿ - "Äðóæáà", "Ïóòü Ëåíèíà"; Ðîñòîâñêîé îáëàñòè - èì. Êèðîâà, "Ñòåïíîé"; Áóðÿòèè - ÇÀÎ "Ñóòàéñêîå".  ÷èñëå ëó÷øèõ ïëåìðåïðîäóêòîðîâ èç Êàëìûêèè - ÊÔÕ "Áóääà", ÑÏÊ "Ïëîäîâèòîå", àãðîôèðìû "Ïèê ïëþñ" è "Óðàëàí", èç Ñàìàðñêîé îáëàñòè - ÎÎÎ "×èñòûé ïðîäóêò", Îðåíáóðæüÿ - ÑÏÊ "Êðàñíîãîðñêèé", Ïðèìîðñêîãî êðàÿ - ÎÎÎ "Çîëîòàÿ äîëèíà".
Ô. Ã. Êàþìîâ îáîçíà÷èë äàëüíåéøèå çàäà÷è äëÿ ïëåìåííûõ îðãàíèçàöèé è ÷ëåíîâ ÍÀÇÊÑ. Ýòî, ïðåæäå âñåãî, ìåðîïðèÿòèÿ ïî êà÷åñòâåííîìó óëó÷øåíèþ ïîðîäû, à òàêæå íåîáõîäèìîñòü ñîâåðøåíñòâîâàíèÿ ðûíêà ñáûòà.
 õîäå ñîâåùàíèÿ áûëè âûñêàçàíû ïëîäîòâîðíûå èäåè è âûðàáîòàíû ýôôåêòèâíûå ðåøåíèÿ. Ïî çàâåðøåíèè ïëåíàðíîé ÷àñòè VII ñúåçäà ÍÀÇÊÑ áûëà ïðèíÿòà ðåçîëþöèÿ.
Âî âòîðîé ïîëîâèíå äíÿ òðàäèöèîííî ñîñòîÿëñÿ ïðàêòè÷åñêèé ñåìèíàð. Ó÷àñòíèêè ñúåçäà ÍÀÇÊÑ îçíàêîìèëèñü ñ ïðàêòè÷åñêèìè ìåòîäàìè ðàçâåäåíèÿ è âûðàùèâàíèÿ êàëìûöêîãî ñêîòà íà áàçå ÑÏÊ ÏÇ "Ïåðâîìàéñêèé" ×åðíîçåìåëüñêîãî ðàéîíà ÐÊ.

Áààòð ÀÌÒÅÅÂ

Ñåé÷àñ, â XXI âåêå, Ðåñïóáëèêà Êàëìûêèÿ, êàê è äðóãèå ðàâíîïðàâíûå ñóáúåêòû Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè, èìååò ñîáñòâåííóþ ñèìâîëèêó, ïðåäñòàâëåííóþ ôëàãîì, ãåðáîì è ãèìíîì. Çà ïîñëåäíèå 100 ñ íåáîëüøèì ëåò îíà ìåíÿëàñü íåñêîëüêî ðàç. Ïðè÷èíîé òîìó áûëè ðåâîëþöèÿ, ñìåíà ðàçëè÷íûõ ðåæèìîâ è ïðàâèòåëåé, ïîêà, íàêîíåö, â 1996 ãîäó íå áûëè ïðèíÿòû õîðîøî çíàêîìûå íàì ôëàã, ãåðá è ãèìí, êîòîðûìè ìû ïîëüçóåìñÿ è â íàøå âðåìÿ. Íî ìàëî êòî çíàåò, êàêèìè ãîñóäàðñòâåííûìè ñèìâîëàìè ïîëüçîâàëèñü íàøè ïðåäêè. Îá ýòîì ìû âàì ñåãîäíÿ è ðàññêàæåì.
Îñîáåííî àêòóàëüíî áóäåò âñïîìíèòü îá ýòèõ ñèìâîëàõ ñåé÷àñ, íàêàíóíå ïðèåçäà â ã.Ýëèñòó Ñåðæà Ãðåâåíèöà, ïîòîìêà çàéñàíãà Ãàðè Áàëçàíîâà ïî ëèíèè äî÷åðè, êîòîðûé 17 îêòÿáðÿ äîñòàâèò â Êàëìûêèþ çíàìÿ îäíîãî èç ñâîèõ âûäàþùèõñÿ ïðåäêîâ.

 ìèíóâøèå âûõîäíûå â ã.Ýëèñòå, â ñïîðòèâíîì êîìïëåêñå "Íàäåæäà", ñîñòîÿëñÿ îòêðûòûé òóðíèð ïî ìèíè-ôóòáîëó íà Êóáîê ãëàâû àäìèíèñòðàöèè ãîðîäà Ýëèñòû.  ñîðåâíîâàíèÿõ ïðèíÿëè ó÷àñòèå áîëåå 20 êîìàíä.
Òóðíèð ïîëó÷èëñÿ î÷åíü çðåëèùíûì, è, õîòÿ ìàñøòàá ñîðåâíîâàíèé áûë îòíîñèòåëüíî íåáîëüøîé, íàêàë ñòðàñòåé íè÷óòü íå óñòóïàë áîëüøîìó ôóòáîëó. Èãðîêè äåëàëè áóêâàëüíî âñ¸, ÷òî áûëî â èõ ñèëàõ, ÷òîáû äîáûòü æåëàííóþ ïîáåäó. Íî êóáîê è äåíåæíûé ïðèç äîñòàëñÿ êîìàíäå "Õîìóòû". Âòîðîå ìåñòî çàâîåâàëà "Ïîæàðíàÿ ÷àñòü", áðîíçà - Óïðàâëåíèå Ôåäåðàëüíîé íàëîãîâîé ñëóæáû Ðîññèè ïî ÐÊ.
×òîáû âðó÷èòü ïîáåäèòåëÿì è ïðèç¸ðàì çàñëóæåííûå íàãðàäû, òóðíèð ïîñåòèë äåïóòàò Íàðîäíîãî Õóðàëà (Ïàðëàìåíòà) ÐÊ Àðñëàí Ýðäíååâ. Íàãðàäû ïîëó÷èëè íå òîëüêî êîìàíäû, çàíÿâøèå ïðèçîâûå ìåñòà, íî è îòäåëüíûå ôóòáîëèñòû, ïðîÿâèâøèå ñåáÿ â ðàçëè÷íûõ íîìèíàöèÿõ. Òàê, ëó÷øèì âðàòàðåì áûë ïðèçíàí ßðîñëàâ Àõòûðñêèé, ñðåäè çàùèòíèêîâ îòëè÷èëñÿ Áàäìà Ïåòðîâ, ó íàïàäàþùèõ - Ñàíàë Áóòàåâ, à ëó÷øèì èãðîêîì ñòàë Áàäìà Êóêàåâ.
Ñàíäæè ÀËÅÊÑÅÅÂ

 ã. Æåëåçíîâîäñêå Ñòàâðîïîëüñêîãî êðàÿ ñ 22 ïî 23 ñåíòÿáðÿ ñîñòîÿëñÿ III îòêðûòûé òóðíèð ïî 3D ñòðåëüáå èç ëóêà "Áåøòàóãîðñêèå óãîäüÿ. Îñåíü - 2018".  õîäå ñîðåâíîâàíèé ïî 3D ñòðåëüáå ó÷àñòíèêàì íåîáõîäèìî ïîðàæàòü öåëè â äâèæåíèè, ïðè ýòîì ïðåîäîëåâàÿ ïðåïÿòñòâèÿ. Íà ýòîò ðàç â òóðíèðå ïðèíÿëè ó÷àñòèå è ïðåäñòàâèòåëè Êàëìûêèè.
"Áåøòàóãîðñêèå óãîäüÿ" âñåãäà ïðîõîäÿò â æèâîïèñíûõ ëåñàõ, êîòîðûìè îêðóæ¸í ã.Æåëåçíîâîäñê. Òðàññà ñ ïðåïÿòñòâèÿìè áûëà ïðîëîæåíà ïî ðóñëó ïåðåñîõøåãî ðó÷üÿ. Îò èìåíè Ñîþçà ìîëîä¸æè è âåòåðàíîâ ïî ñòðåëüáå èç ëóêà Ðåñïóáëèêè Êàëìûêèÿ íà ñîðåâíîâàíèÿ îòïðàâèëîñü ïÿòü ÷åëîâåê: Õîíãð Óëàäàåâ, Âàëåðèé Íàòûðîâ, Öàãàí Êóêøîâà, Àìóëàíã Ìàíæååâà è Þëèÿ Ãåðìàøåâà. Ïîìèìî êàëìûöêîé êîìàíäû, â òóðíèðå ïðèíÿëè ó÷àñòèå ñïîðòñìåíû èç äàãåñòàíñêîé Ôåäåðàöèè ñòðåëüáû èç ëóêà, ðîñòîâñêîãî êëóáà "Òàðãèòàé", à òàêæå ïðåäñòàâèòåëè Èíãóøåòèè è îðãàíèçàòîðû ñîðåâíîâàíèÿ - êëóá "Âîëüíûå ëó÷íèêè". Âñåãî â Æåëåçíîâîäñêå ñîáðàëîñü îêîëî 100 ñïîðòñìåíîâ.
Íåñìîòðÿ íà áîëüøîå êîëè÷åñòâî ó÷àñòíèêîâ, êàëìûöêàÿ êîìàíäà, à òî÷íåå æåíñêàÿ å¸ ïîëîâèíà, çàïîìíèëàñü âñåì, êòî ïðèñóòñòâîâàë íà ñïîðòèâíîì ñîáûòèè. Ïî èòîãàì ñîñòÿçàíèé âñå òðè äåâóøêè èç Êàëìûêèè çàíÿëè ïåðâûå ìåñòà.

 ñóááîòó æèòåëè Êåò÷åíåðîâñêîãî ðàéîíà ïðàçäíîâàëè 80-ëåòèå ñî äíÿ îáðàçîâàíèÿ ñâîåãî ðàéîíà. Þáèëåé âûëèëñÿ â áîëüøîé è çàïîìèíàþùèéñÿ ïðàçäíèê.  1938 ãîäó Ïîñòàíîâëåíèåì Ïðåçèäèóìà ÂÖÈÊ áûë îáðàçîâàí Êåò÷åíåðîâñêèé óëóñ. Ñïóñòÿ äåñÿòèëåòèÿ, ðàéîí áûë ïåðåèìåíîâàí â Ïðèîçåðíûé, à öåíòð - â ðàáî÷èé ïîñåëîê Ñîâåòñêîå.  òî âðåìÿ ðàéîí áûë áàçîé ðàçâèòèÿ æèâîòíîâîäñòâà, ïëåìåííîãî ñêîòîâîäñòâà, è îñíîâíîå ÿäðî êðóïíîãî ðîãàòîãî ñêîòà êàëìûöêîé ïîðîäû íàõîäèëîñü â òàêèõ õîçÿéñòâàõ, êàê ïëåìçàâîä "Ñóõîòèíñêèé", ïëåìñîâõîç èì. Ì.È. Êàëèíèíà, ïëåìçàâîä èì. ×êàëîâà, ñîâõîçû "Ïðèâîëüíûé", "Îáèëüíîå", "Åðãåíèíñêèé", "Öàãàí-Íóðñêèé", "Ñàäîâîå", "50 ëåò Êàëìûöêîé ÀÑÑÐ", "Çàëèâíîé". Äàëåêî çà ïðåäåëàìè ðåñïóáëèêè ñëàâèëñÿ êàëìûöêèé êðóïíîðîãàòûé ñêîò, åæåãîäíî ïðèâîçèëè èç ÂÄÍÕ çîëîòûå ìåäàëè, êîòîðûìè îòìå÷àëè ýëèòó è ñóïåðýëèòó - ëó÷øèå ýêçåìïëÿðû, ãîðäîñòü ïîðîäû.
Áåçóñëîâíî, ãëàâíûì áîãàòñòâîì ðàéîíà ÿâëÿþòñÿ ëþäè, êîòîðûå ñâîèì óïîðñòâîì è òðóäîëþáèåì çàëîæèëè îñíîâû ïðîèçâîäñòâåííîãî, ýêîíîìè÷åñêîãî ïîòåíöèàëà. Äî ñèõ ïîð ïîìíÿò â ðàéîíå èìåíà Ãåðîåâ Ñîöèàëèñòè÷åñêîãî Òðóäà Ã.Ã. Ìåíêåíîâà, Á.Ä. Î÷èðîâà, êàâàëåðîâ îðäåíîâ Òðóäîâîé Ñëàâû è äðóãèõ íàãðàä. Èìåííî òðóæåíèêè, ïðîñòûå æèâîòíîâîäû, ìåõàíèçàòîðû áûëè ãîðäîñòüþ è ñëàâîé ðàéîíà. È ñåãîäíÿ, â ðûíî÷íûõ óñëîâèÿõ, ôåðìåðñêèå è êðåñòüÿíñêèå õîçÿéñòâà, àêöèîíåðíûå îáùåñòâà è ÑÏÊ âíîñÿò çíà÷èòåëüíûé âêëàä â ýêîíîìè÷åñêîå è ñîöèàëüíîå ðàçâèòèå ðàéîíà. Ñðåäè îñòàâøèõñÿ íà ïëàâó êðóïíûõ õîçÿéñòâ, áûâøèõ ñîâõîçîâ ïî-ïðåæíåìó ýêîíîìè÷åñêè êðåïêè è ñòàáèëüíû ÎÀÎ "Ïëåìçàâîä èì. À. ×àï÷àåâà", ÎÀÎ "Ïëåìåííîé çàâîä "Ñàðïà", ÎÀÎ "Ïëåìðåïðîäóêòîð "Øàòòà", êîòîðûå óñïåøíî ïîñòàâëÿþò íà ðûíîê ïëåìåííûõ òåëîê è áû÷êîâ, åñòü óñïåõè â ñîöèàëüíîì è ýêîíîìè÷åñêîì ðàçâèòèè ðàéîíà. È ýòî, íåñìîòðÿ íà ñëîæíîå âðåìÿ.
Ìíîãèõ èçâåñòíûõ äåÿòåëåé êóëüòóðû è íàóêè âçðàñòèëà ýòà çåìëÿ. Çäåñü áîëüøóþ ÷àñòü ñâîåé æèçíè òðóäèëèñü ïèñàòåëü Ëèäæè Èíäæèåâ, õóäîæíèê Ãàððè Ðîê÷èíñêèé, íà ýòîé çåìëå îñòàòîê ñâîåé æèçíè ïðîâåë âûäàþùèéñÿ ñûí êàëìûöêîãî íàðîäà ó÷åíûé è ïðîñâåòèòåëü Íîìòî Î÷èðîâ, îòñþäà âûøåë íàðîäíûé ïåäàãîã Õîíèí Êîñèåâ è äðóãèå óâàæàåìûå ëþäè. Çàìåòåí âêëàä êåò÷åíåðîâöåâ â ïîáåäó â Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíå, ïðàêòè÷åñêè âî âñåõ êðóïíûõ ñðàæåíèÿõ ó÷àñòâîâàëè âûõîäöû èç ñ¸ë è õîòîíîâ, è èõ ïîäâèã îòìå÷åí âûñîêèìè íàãðàäàìè ñîëäàòñêîé äîáëåñòè è ñëàâû. Ñðåäè íèõ: Ãåðîè Ñîâåòñêîãî Ñîþçà Ìèõàèë Ñåëüãèêîâ, Áåìáÿ Ìàíäæèåâ, Áààòð Ìàíäæèåâ, Íèêîëàé Ñàíäæèðîâ, Ìèõàèë Êðûíèí.
Ïîçäðàâèòü æèòåëåé ðàéîíà ñ þáèëååì ïðèåõàë Ãëàâà Êàëìûêèè Àëåêñåé Îðëîâ, ðóêîâîäèòåëè ðàéîíîâ ðåñïóáëèêè, ïðåäñòàâèòåëè ìèíèñòåðñòâ è âåäîìñòâ ðåãèîíà, ïî÷åòíûå ãîñòè - âûõîäöû è óðîæåíöû ýòèõ ìåñò.
Äàëåêî çà ïðåäåëàìè ðåñïóáëèêè èçâåñòíû æîêåè ðàéîíà, çäåñü âûðàùèâàþò ñàìûõ áûñòðûõ ñêàêóíîâ, êîòîðûå çàíèìàëè ïðèçîâûå ìåñòà íà èïïîäðîìàõ ñòðàíû. È â ñóááîòó íå îáîøëîñü áåç ñêà÷åê, íà ìåñòíîì èïïîäðîìå ïðîøëè êîííîñïîðòèâíûå ñîñòÿçàíèÿ. À â ñàìèõ Êåò÷åíåðàõ ðàçâåðíóëñÿ êàëìûöêèé õîòîí, ãäå ìîæíî áûëî óâèäåòü âûñòàâêó äåêîðàòèâíî-ïðèêëàäíîãî èñêóññòâà è ìíîãîå äðóãîå.
Ïðàçäíèê íà÷àëñÿ ñ øåñòâèÿ êîëîíí ïîñåëåíèé, îáùåñòâåííûõ îðãàíèçàöèé è ó÷ðåæäåíèé ðàéîíà. Çàòåì íà öåíòðàëüíîé ïëîùàäè ðàéöåíòðà ñîñòîÿëñÿ êîíöåðò "Ò´ðñêí hàçðì Ê´ò÷íð". Àëåêñåé Îðëîâ òåïëî ïîçäðàâèë æèòåëåé ðàéîíà ñ ïðàçäíèêîì, îòìåòèë óñïåõè â ñîöèàëüíîé è ýêîíîìè÷åñêîé æèçíè è ïîæåëàë ïðîöâåòàíèÿ è äàëüíåéøåãî ðàçâèòèÿ. Òàêæå ñî ñëîâàìè ïðèâåòñòâèÿ îáðàòèëñÿ íîâûé ãëàâà ðàéîíà Ñàíàë Ãîäæóðîâ, êîòîðûé èñêðåííå ïîçäðàâèë çåìëÿêîâ ñ ïðàçäíèêîì.
Ñïîðòèâíàÿ æèçíü â ðàéîíå òîæå çàìåòíà: çäåñü õîðîøî ðàçâèòû ôóòáîë, áîðüáà, êàðàòý è äðóãèå âèäû ñïîðòà, íà âñþ ñòðàíó ïðîñëàâèëàñü ÷åìïèîíêà Ðîññèè, Åâðîïû è ìåæäóíàðîäíûõ òóðíèðîâ ïî âîëüíîé áîðüáå Íèíà Ìåíêåíîâà.
Íà ïðàçäíèêå Àëåêñåé Îðëîâ ïîçäðàâèë Áààòðà Ñàäæàåâà, ãëàâó Åðãåíèíñêîãî ÑÌÎ, ñ ïðèñâîåíèåì åìó çâàíèÿ "Çàñëóæåííûé ðàáîòíèê íàðîäíîãî õîçÿéñòâà ÐÊ". Òàêæå â ýòîò äåíü æèòåëÿì ðàéîíà áûëè âðó÷åíû áëàãîäàðíîñòè è Ïî÷åòíûå ãðàìîòû ïðàâèòåëüñòâà è Íàðîäíîãî Õóðàëà (Ïàðëàìåíòà) ÐÊ. ×åòûðå ñåìüè ïîëó÷èëè ìåäàëü "Çà ëþáîâü è âåðíîñòü". Ïåñåí è òàíöåâ áûëî ìíîãî: âñå âåñåëèëèñü â ýòîò ñîëíå÷íûé îñåííèé äåíü. Çàâåðøèëñÿ ïðàçäíèê êðàñî÷íûì ôåéåðâåðêîì.
Âîò òàê øèðîêî è ñ ðàçìàõîì îòìåòèëè þáèëåé ðàéîíà â ñàìîì ñåðäöå Êàëìûêèè - Êåò÷åíåðàõ. Çäåñü òðåïåòíî õðàíÿò íàðîäíûå òðàäèöèè, ñâîé ðîäíîé ìàòåðèíñêèé ÿçûê, ëþáÿò èñòîðèþ ðîäíîãî êðàÿ.
Ìû òàêæå ïîçäðàâëÿåì æèòåëåé ðàéîíà: çäîðîâüÿ âàì, íîâûõ òðóäîâûõ ñâåðøåíèé, õîðîøåé ïîãîäû, òåïëà è äîæäåé, ÷òîáû îíè îìûâàëè ñòåïü.
Ñàíäæè ÁÓÒÀÅÂ

1976-÷ šèëèí íîõà ñàð… Øèíêí àõ ñóðºóëüä îðñí îþòíðèã ê´äëìøò äóóäâ. Èí³äò³-øóóãàòàºàð áèäí, ꢢêä , Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí ´´ð öóãëðàä, îäà êåí ìàíà áàãèí ºàðäà÷ áîëõâ ã躳ä, èê³ð ñîíüìñš ê¢ë³š³í³âèäí. Òèèã³ä á³³òë áè÷êí öîãöòà, õî öàºàí ÷èð³ò³ ꢢêä ê¢í ãåíòêí ìàäí òàë ´´ðäš èð³ä òàíüëäšàíà. Ýííü ìàíà áàãèí ºàðäà÷ áîëšàõ Íèíà Îâøèíîâíà Êîêøàåâà á³³š. Çóí ê¢¢í³ ÷èð³ ¢çõ³ð, íåã ê¢¢í³ íåð ñîœñ ãèøœ, òåã³ä èðã÷ä³í Íèíà Îâøèíîâíà ìàäíä õàìãèí ´´ðõí ê¢í áîëâ. Š´´ëí ¢ã³ðí, á¢ë³í õ³ë³ö³ðí, öàºàí ñåäêë³ðí áàãø éîñíäàí ìàíà ñåäêë àâëâ.

1976-÷ šèëèí íîõà ñàð… Øèíêí àõ ñóðºóëüä îðñí îþòíðèã ê´äëìøò äóóäâ. Èí³äò³-øóóãàòàºàð áèäí, ꢢêä , Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí ´´ð öóãëðàä, îäà êåí ìàíà áàãèí ºàðäà÷ áîëõâ ã躳ä, èê³ð ñîíüìñš ê¢ë³š³í³âèäí. Òèèã³ä á³³òë áè÷êí öîãöòà, õî öàºàí ÷èð³ò³ ꢢêä ê¢í ãåíòêí ìàäí òàë ´´ðäš èð³ä òàíüëäšàíà. Ýííü ìàíà áàãèí ºàðäà÷ áîëšàõ Íèíà Îâøèíîâíà Êîêøàåâà á³³š. Çóí ê¢¢í³ ÷èð³ ¢çõ³ð, íåã ê¢¢í³ íåð ñîœñ ãèøœ, òåã³ä èðã÷ä³í Íèíà Îâøèíîâíà ìàäíä õàìãèí ´´ðõí ê¢í áîëâ. Š´´ëí ¢ã³ðí, á¢ë³í õ³ë³ö³ðí, öàºàí ñåäêë³ðí áàãø éîñíäàí ìàíà ñåäêë àâëâ.

1976-÷ šèëèí íîõà ñàð… Øèíêí àõ ñóðºóëüä îðñí îþòíðèã ê´äëìøò äóóäâ. Èí³äò³-øóóãàòàºàð áèäí, ꢢêä , Õàëüìã óíèâåðñèòåòèí ´´ð öóãëðàä, îäà êåí ìàíà áàãèí ºàðäà÷ áîëõâ ã躳ä, èê³ð ñîíüìñš ê¢ë³š³í³âèäí. Òèèã³ä á³³òë áè÷êí öîãöòà, õî öàºàí ÷èð³ò³ ꢢêä ê¢í ãåíòêí ìàäí òàë ´´ðäš èð³ä òàíüëäšàíà. Ýííü ìàíà áàãèí ºàðäà÷ áîëšàõ Íèíà Îâøèíîâíà Êîêøàåâà á³³š. Çóí ê¢¢í³ ÷èð³ ¢çõ³ð, íåã ê¢¢í³ íåð ñîœñ ãèøœ, òåã³ä èðã÷ä³í Íèíà Îâøèíîâíà ìàäíä õàìãèí ´´ðõí ê¢í áîëâ. Š´´ëí ¢ã³ðí, á¢ë³í õ³ë³ö³ðí, öàºàí ñåäêë³ðí áàãø éîñíäàí ìàíà ñåäêë àâëâ.

×åëîâåê, êîòîðûé ïëàíèðóåò êàæäûé ñâîé äåíü, íàèáîëåå îðãàíèçîâàí è ñîáðàí: îí áîëüøå çíàåò è âñåãäà âíèìàòåëåí. Ê ñîæàëåíèþ, íå êàæäûé ÷åëîâåê, ïîìèìî ñâîèõ áóäíåé, ïëàíèðóåò è âûõîäíûå. Ýëèñòà - ìàëåíüêèé ãîðîä, ãäå êàæåòñÿ, ïðîèñõîäèò âñ¸ è â òî æå âðåìÿ íè÷åãî. È âñå ÷àùå ñëûøèøü æàëîáû ýëèñòèíöåâ î òîì, ÷òî â íàøåì ãîðîäå íåò ìåñò, ÷òîáû óâëåêàòåëüíî è ñ ïîëüçîé ïðîâåñòè ñâîáîäíîå âðåìÿ. Ìû ðåøèëè äîêàçàòü ñâîèì çåìëÿêàì îáðàòíîå: Ýëèñòà - èíòåðåñíûé ãîðîä, ãäå ìîæíî âåñåëî îòäîõíóòü è çàíÿòüñÿ ÷åì-íèáóäü äîñòîéíûì âíèìàíèÿ.
Èòàê, óòðî êàæäîãî ÷åëîâåêà äîëæíî íà÷èíàòüñÿ ñ çàðÿäêè, èáî ñïîðò - ýòî è êðåïêîå çäîðîâüå, è îòëè÷íàÿ ôèçè÷åñêàÿ ïîäãîòîâêà. Ê ñ÷àñòüþ, â íàñòîÿùåå âðåìÿ â íàøåì ìàëåíüêîì ãîðîäå - îãðîìíûé âûáîð âñåâîçìîæíûõ ôèòíåñ-öåíòðîâ è òðåíàæåðíûõ çàëîâ, íî íàñ ïðèâë¸ê Öåíòð éîãè. Ïî÷åìó èìåííî éîãà? Íèêòî íå ïîñïîðèò, éîãà - î÷åíü óâëåêàòåëüíîå è ïîëåçíîå çàíÿòèå. Íåóäèâèòåëüíî, ÷òî â ïîñëåäíåå âðåìÿ âñ¸ áîëüøå è áîëüøå ëþäåé ñòàëè çàíèìàòüñÿ éîãîé. Îíà ïîëåçíà äëÿ ôèçè÷åñêîãî è äóøåâíîãî ñîñòîÿíèÿ, ÷òî íåìàëîâàæíî.
 Öåíòðå äëÿ çàíÿòèé éîãîé ïðîõîäèò è òàê íàçûâàåìûé áàíäæè ôèòíåñ, êîòîðûé íàáèðàåò ïîïóëÿðíîñòü â Ðîññèè. Äà-äà, íàì òîæå ñòàëî èíòåðåñíî, ÷òî æå òàêîå áàíäæè ôèòíåñ è ÷åì îí îòëè÷àåòñÿ îò îñòàëüíûõ? Âñå äîâîëüíî ïðîñòî. Áàíäæè (ïðóæèííîå óñòðîéñòâî - â ïåðåâîäå ñ àíãë.) - ýòî ðàñòÿãèâàþùèéñÿ ýëàñòè÷íûé êàíàò, êîòîðûé ñ îäíîé ñòîðîíû çàêðåïëåí íà ïîòîëêå, ñ äðóãîé - íà ñïåöèàëüíîì ïîÿñå, ïîõîæåì íà ñíàðÿæåíèå àëüïèíèñòà.
Ïðîùå ãîâîðÿ, ñóòü áàíäæè ôèòíåñà â òîì, ÷òî ïðóæèííîå ñîîðóæåíèå îêàçûâàåò íåìàëîå ñîïðîòèâëåíèå ïðè ïîïûòêàõ âûïîëíèòü ìíîãèå îáû÷íûå óïðàæíåíèÿ.
Áîëüøå âñåãî íàì ïîíðàâèëîñü, ÷òî â Öåíòðå òàêæå, ïîìèìî âûøåóêàçàííîãî óïðàæíåíèÿ, åñòü è äðóãèå èíòåðåñíûå çàíÿòèÿ: éîãà äëÿ áåðåìåííûõ, àíòèãðàâèòè ( éîãà â ãàìàêàõ). Ê ñëîâó, õîäèòü íà òàêèå òðåíèðîâêè ìîæíî è äåòÿì.
Ðàçîâîå ïîñåùåíèå Öåíòðà - 250 ðóáëåé. Ýòî, íà íàø âçãëÿä, äåìîêðàòè÷íàÿ öåíà. Äà è ñàìè çàíÿòèÿ èíòåðåñíû, íå ïðàâäà ëè?
Åñëè âàì äàæå ïîñëå ôèòíåñ-öåíòðà õî÷åòñÿ ïîëåòàòü íå òîëüêî â ãàìàêàõ, íî è íà áàòóòàõ, òî èäèòå ïðÿìèêîì â áàòóòíûé öåíòð "Îëèìï". Äóìàþ, ñòîèò ñðàçó ñêàçàòü, ÷òî ýòî íè â êîåì ñëó÷àå íå ðåêëàìà, ìû ïðîñòî äåëèìñÿ ñ âàìè, ãäå ìîæíî âåñåëî ïðîâåñòè âðåìÿ.
Áàòóòíûé öåíòð íà÷èíàåò ðàáîòó â 10 óòðà è ïðîäîëæàåò å¸ äî ïîçäíåãî âå÷åðà, 22.00. Ñòîèò îòìåòèòü, ÷òî è òóò ìîæíî ïîâåñåëèòüñÿ âñåé ñåìü¸é. Öåíà îäèíàêîâà äëÿ äåòåé è âçðîñëûõ: 200 ðóáëåé çà îäèí ÷àñ. Äóìàþ, ÷òî âðåìÿ ñàìîå îïòèìàëüíîå. Áàòóòíî-ðàçâëåêàòåëüíàÿ àðåíà âêëþ÷àåò â ñåáÿ íå òîëüêî ñîîðóæåíèÿ äëÿ ïðûæêîâ, íî è åùå îäíó èíòåðåñíóþ âåùü: ñêàëîäðîì. Ñóòü â òîì, ÷òî íàäî ïîäíÿòüñÿ íà âûñîòó, óäåðæèâàÿñü íà âñïîìîãàòåëüíûõ ýëåìåíòàõ. Äóìàþ, ñàìî ñëîâî óæå ãîâîðèò çà ñåáÿ: âàøà çàäà÷à - âëåçòü íà ñêàëó.
Åñëè âàñ íå óñòðàèâàþò è ñïîðò, è âûñîêèå ïðûæêè íà áàòóòàõ, à âû ëþáèòåëü ÷åãî-òî ýêñòðåìàëüíîãî, òî, ê âàøåìó è íàøåìó ñ÷àñòüþ, â Ýëèñòå ñîâñåì íåäàâíî îòêðûëñÿ âåðåâî÷íûé ãîðîäîê "Ïàíäà ïàðê".
Ïàíäà ïàðê - ôåäåðàëüíàÿ ñåòü âåðåâî÷íûõ ïàðêîâ. Íà íàø âçãëÿä, ýòîò ïðîåêò, äåéñòâèòåëüíî, - íå÷òî íîâîå äëÿ Ýëèñòû, è îí óæå ïîëþáèëñÿ ìåñòíûì æèòåëÿì. Ýòî ãîâîðèò î òîì, ÷òî, íåñîìíåííî,çäåñü ìîæíî âåñåëî ïðîâåñòè ñâîå ñâîáîäíîå âðåìÿ.
Îôèöèàëüíîãî îòêðûòèÿ ïàðêà åùå íå áûëî, ïîýòîìó ìîæíî ñêàçàòü: â ýòîì ãîäó îí ðàáîòàë â òåñòîâîì ðåæèìå, íî, íåñìîòðÿ íà ýòî, ïàðê îáçàâåëñÿ ëþáèòåëÿìè è ëþäüìè, êîòîðûå âîçâðàùàþòñÿ ñþäà êàæäûå âûõîäíûå.
 ýòè äíè ïàðê ðàáîòàåò ñ 12.00 äíÿ äî 21.00 âå÷åðà. Çà ïîëíóþ ýêèïèðîâêó è èíñòðóêòàæ îòâå÷àþò èíñòðóêòîðû, êîòîðûå ïðèäóò âàì íà ïîìîùü ïî ïåðâîìó çîâó. Ñóòü ãîðîäêà â òîì, ÷òî íàäî ïðîéòè ìàðøðóò ñàìîñòîÿòåëüíî, ïðîÿâèâ ñìåêàëêó è ëîãèêó.
Âî âðåìÿ ïðîõîæäåíèÿ âñåãî óðîâíÿ ó ÷åëîâåêà íåïðåðûâíàÿ ñòðàõîâêà. Åùå äî òîãî, êàê çàéòè íà óðîâåíü, èãðîêà ïðèñòåãèâàþò íà çåìëå, ïîñëå ÷åãî îí îòïðàâëÿåòñÿ â ïóòü, ïðåîäîëåâàÿ ñâîé ñòðàõ.
Ðàçâëå÷åíèÿ íà òåððèòîðèè ïàðêà ñìîæåò íàéòè ðåáåíîê îò 4-õ ëåò è ñîâåðøåííî âçðîñëûé ÷åëîâåê. Ê ïðèìåðó, ìàëûøè ìîãóò ðåçâèòüñÿ â äåòñêîì ãîðîäêå, ãäå òàêæå íàéäóò äëÿ ñåáÿ èíòåðåñíûå ëàáèðèíòû è ò.ä. Ê ñëîâó, è çäåñü ñ òî÷êè çðåíèÿ áåçîïàñíîñòè âñå â ïîðÿäêå: ïî âñåìó ïåðèìåòðó ëàáèðèíò îãîðîæåí ñåòêîé.
1 ÷àñ äåòñêîãî ëàáèðèíòà ñòîèò 150 ðóáëåé. Ñòîèìîñòü óñëóãè âåðåâî÷íîãî ãîðîäêà çàâèñèò îò óðîâíÿ, êîòîðûé âû õîòèòå ïðîéòè. Ê ïðèìåðó, ïåðâûé óðîâåíü (1500 ìåòðîâ îò çåìëè), êîòîðûé â îñíîâíîì ðàññ÷èòàí íà äåòåé, ñòîèò 150 ðóáëåé, âòîðîé (3 ìåòðà) - äëÿ äåòåé ïîñòàðøå, îáîéäåòñÿ â 200 ðóáëåé. Ñòîèìîñòü ìàðøðóòà òðåòüåãî ýòàæà (6 ìåòðîâ) - 250 ðóáëåé.
Öåíû, åñëè âû çàìåòèëè, òîæå î÷åíü äåìîêðàòè÷íûå, â ïðèíöèïå, êàê è â âûøå ïåðå÷èñëåííûõ çàâåäåíèÿõ, êóäà ìîæíî õîäèòü ñ äåòüìè.
À âîò âå÷åð ñêðàñèò ñïîêîéíàÿ àòìîñôåðà â êàðàîêå.  ðàçâëåêàòåëüíîì öåíòðå "Óðàëàí", ê ïðèìåðó, âå÷åð â êàðàîêå ñòîèò 150 ðóáëåé, è íèêàêèõ äðóãèõ äîïëàò.
Ýòî äàëåêî íå âñå èíòåðåñíûå ìåñòà, êîòîðûå ìîæíî ïîñåòèòü â Ýëèñòå.  îáùåé ñëîæíîñòè ñóììà íàøåãî ìàðøðóòà ñîñòàâèëà 800 ðóáëåé, îáåñïå÷èâ õîðîøåå íàñòðîåíèå, ÿðêèå ýìîöèè è âïå÷àòëåíèÿ íà âñþ ðàáî÷óþ íåäåëþ.

Äàíà ÄÀÍÈËÎÂÀ

Ñåë³í³ òóóšàñ
Ê´ò÷íð³ ðàéîíà ªîîšóð ñåë³í öåã³í óñòà áóëãòà Åðãåíèíñê ´´äì ºàçðò á³³ðøëí³. Ñåë³í áàéí òóóšòà, ýí ºàçðàñ êåñã íåðò³ óëñ ºàðñìí. Êåç³ ýí á¢ðäñíü ìåäãäš³õø, áîëâ 1909 šèëèí õàëüìã òååãèí êàðòä ýí ºàçðò ö´´êí ãåð, áîîäã, õîéð ñàä áîëí ò³ìêèí ò³ð³í á³³ñíü òîäëãäñìí. Õàëüìã óëñ í¢¢äëèí á³³äë-šèðºë³ð á³³äã³í óóðàä ýí ºàçðò á³³ðøëñí³ õ´´í äàâñí çóí šèëèí 20-30-÷ šèëì¢äò ýíä êîëõîç òîãòàãäñìí. Ò¢ð¢ë³ä ýí À.×àï÷àåâèí íåð 碢äã áèë³, áîëâ öààšëà õàðºóëñíà õ´´í êîëõîç Ëåíèí³ íåð 碢äã áîëâ. Öàãòàí ýí îëçòà-îðóòàºàð ¢¢ëääã, êîëõîç-ìèëëèîíåð á³³ñìí ãèš ñåë³í³ ìåä³òíð êåëí³.
ij³í³ ´ìí êîëõîç ò³ð³ ò³ð³ä, áàéí óðºö õóðàš, îëí ç¢ñí ò³ð³-òåìñ óðºàäã áèë³. Áóëãèí óñòà ºàçðò óðºñí çåð-çåìøèí ñàäûí òóñêàð êåñã ³ìòí ñîœñš-ìåäš éîâñìí. Êîëõîçä ¢ñí³, ºàõà ´ñêäã, òîñ öîêäã ôåðìñ, ñàëüêíà òååðì á³³ñìí, ê´äë³÷íðíü ìàõàð, òîñàð, ýä-òàâðàð òåòêãääã áèë³. Ýí ýäë-àõóä 2 ì蜺í áîä ìàë, 10 ì蜺í õ´í, 300 ì´ðí áîëí 100 øàõó òåì³í àñðäãäš, íåð òóóðš éîâëà. 1940 šèëä êîëõîçèí ñààëü÷ Óðóáäæóð Áîñõîìäæèåâà Ìîñêâà áàëºñíä áîëñí Öóãñîþçí ñåë³í³ ýäë-àõóí º³³õ¢ëä öàºàí ì´œãí ìåäàëÿð à÷ëãäñìí.
ªîîšóð ñåë³íä ´ñ³ä-áîññí óëñ äóíä òîîìñðòà, íåðò³, îòã-³³ìãò³í ê¢íäò³ óëñ îëí. Íåðò³ á´ê Áàëòã Èíäæèåâ, ª³ðÿ (ª³ð³ ëàì) áîëí Ê¢¢ê³ Êîâûíêàåâèõí, ³ìòèã îëí ç¢ñí ãåì³ñ ýä㳚 éîâñí Ìîäëà áîëí Áàëòûê Öàãàíêàåâèõí, Õàëüìã óëñèí áè÷³÷ Èíšèí Ëèš, ºàçàäûí îðí-íóòãò áèëã-ýðäì³ðí íåð ºàðñí ø¢ëã÷ ª³ð³ Ìóøàåâ áîëí íàíü ÷èãí êåñã óëñ ýí ºàçðèã òóóðóëñìí. Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³í ýêëõë³, ýí ºàçðàñ 180 çàëó îëíà çåðãë³íä çîãñš, õîðòíëà çàëó-ç´ðìã êåâ³ð ä³³ëäñìí. ªóíäë ò´ðõä, ýäí³ñ çóã 30 ê¢í ãåð¢ðí õ³ðš èðñìí, íààäêñíü 糜ã-ç³ óãà ãååäðâ, àຠöóñàí àñõš, ò´ðñêí ºàçð-óñàí õîðòíàñ ñóëäõõèí ò´ë³ ³ì³í ´ãâ. ªîîšóð ñåë³íä ºàðñí Ìèõàèë Ñåëüãèêîâ Ñîâåòñê Ñîþçèí Ãåðîé áîëâ, Ëèäæè Èíäæèåâ Ìîçäîê, Ðîñòîâ, Êðàñíîäàð, Ñòàëèíãðàä áàëºñäûã õîðòíàñ ñóëäõñìí, "Çà Îòå÷åñòâî" ãèäã ãàçåòèí 糜ã÷ áèë³. Ìåíêåíîâèõí³ ´ðê-á¢ë³ñ ºóðâí àõ ª³ð³, Çóëà áîëí Àíè ä³³í³ ºàëä òóñàä, ³ìä-ìåíä õ³ðš èðâ. ª³ð³ Ãàêîâè÷ Ìåíêåíîâ ¢íí-÷èê ñåäêëò³º³ð ê´äëš, òàœº÷èí ñåë³í³ ýäë-àõóí äåëãðëòä èê òóñàí ê¢ðãñí ò´ë³ä³í Ñîöèàëèñòè÷åñê Ê¢÷-ê´ëñí³ Ãåðîé áîëñìí. Ãðàæäàíñê áîëí Ò´ðñê³í õàðñã÷ Àëäð ä³³íä Êîíñòàíòèí Äîëãèí îðëöñìí. ij³í³ ´ìí ýí òàœº÷èí öåðã³ êîìèññàð áèë³, øèøëœ ³œãèí îòðÿäûã (×ÎÍ) ºàðäš éîâñìí. Ìóòà Ìàíäæèåâ, ª³ð³ áîëí Íèêîëàé Áàòûðåâèõí, ª³ð³ Ëåäæèíîâ, Ëÿëÿ, Áååâ³ áîëí Î÷èð Ñàíäæèåâèõí, Ìóóòë Çóëàåâ, Äîðš Îâêàäæèåâ, Áóëóêòà Ýðìÿëèåâ, Ñàíš Ýðäíèåâ, Áóëã Ãîäæóðîâ, Äîðš áîëí Áààòð Ñîñàåâèõí, Äîðš Ýðåíäæåíîâ, Íèêîëàé Î÷èðîâ, Àëåêñåé ßøëàåâ, Íèì³ Ýðäíèåâ, Íîõà Î÷èðîâ áîëí íàíü ÷èãí óëñ ò´ðñêí ºàçð-óñàí õîðòíàñ ñóëäõš, çàëó-ç´ðìã éîâäëìóä ¢ç¢ëš, êåñã à÷ëâðàð à÷ëãäñìí. Ýäí³ íåðäèã ªîîšóð ñåë³í³ ³ìòí ³ð¢í³ð õàäºëš éîâíà.
Ìàë àñðõëà,
àìí òîñòà
Ýíäð ñåë³íä ºó÷ øàõó ´ðê á³³í³. Õàðì ò´ðõä, ñåë³íä øêîë, áè÷êä¢äèí ñàä, ÔÀÏ, ëàâê, ïîøò, ñîéëûí ãåð óãà, òåã³ä íóðºëš ýíä ìåä³ò³ óëñ ¢ëäâ. Áàº÷óä ꢢêä³í äàõóëàä, øêîëä îðóëõèí ò´ë³ ýíä³ñ í¢¢š ºàðâ. Õ³ðíü, ñåë³íä 1973 šèë³ñ àâí óñí á³³í³, òåã³ä ³ìòí ãåð äîòðàí óñ îðóëàä, áàëºñíà ³ìòí³ñ äîð áèø òààëòà á³³í³. Òàâí šèë õîîðàí ãàç îðâ, òåã³ä ãåðì¢äòíü ¢âëä äóëàí.
Îäà ñåë³íä á³³õ óëñ ãåð äååð³í ìàëàí á³ðš, òåð¢ã³ðí òåš³ë êåš, ꢢêäò³í áîëí à÷íð-çååíðò³í í´êä áîëíà. ²ìòí áèéñíü ìàëäàí õîò, ´âñ áåëäš àâíà. Íåã ðóëîí ´âñí 1300 àðñëœ ê¢ðí³. Õ´ðí áîä ìàë á¢ðí-á¢òí ¢âëç³ä ºàðõèí ò´ë³ 30-40 ðóëîí ´âñí êåðãò³ áîëíà ãèš á³³ðí óëñ õóâàëöâ. Áèäí Ñàäêî Ýðåíöåíîâëà ºàçà òàíüëäàä, á³³äë-šèðºë³ðíü ñîíüìñâèäí. Çàëó ê¢¢í³ êåëñ³ð, ýí àâàëüòàºàí ýíä á³³í³, õîéð ê´â¢íü ´ñ³ä-áîñàä, ýðäì³ðí áàëºñíä ê´äëš³í³. Äþãðìÿ Çóëàåâíà ºó÷ øàõó šèëä³í ñåë³í³ ëàâêä ê´äëš éîâëà, áèéíü ýí òðàêòîðèñò áîëí áðèãàäèð áèë³, ê¢÷-ê´ëñí³ âåòåðàí áîëíà. Ýäí ãåðò³í ìàë àñðàä, òåð¢ã³ðí á³³í³, ê´â¢äò³í áîëí õîéð à÷äàí í´êä áîëíà. Ýí ¢âëä 150 ðóëîí ´âñ áåëäâ. Ýäí îäà ºóðâí ¢êð ñààšàíà, òåã³ä šèëèí ä´ðâí öàãò ¢ñò³, òîñòà, ìàõòà, ýýçã³ò³.
Ñåë³íä á³³õ óëñ íóðºëš šèð ºàðñí óëñ áîëíà. Ê´ãøä³ñ îäà Ìàíš Êåêååâè÷ áîëí ²œãð ßøêàåâíà Ñóìüÿíîâèõí á³³í³. Àâãóñò ñàðä ìåä³òíð ´ðê-á¢ë³í ´íä³ëº³ä õàìäàí á³³õ 63 šèë³ ´´í òåìäãëâ. Ààâ-ýýš õîéð îòõí Çóëà ê´â¢ò³º³í áîëí Åëåíà áåðò³º³í á³³í³. ͳ³ìí ¢ðí³ñíü îäà ä´ðâíü ¢ëäâ, àðâí íåãí à÷-çåíü, 10 šè÷íü ààâ-ýýš õîéðòàí õàâðèí íàðí ìåò áîëíà. Ìàíš Êåêååâè÷ íàñí-šèðºëèííü òóðøàðò ìàëä ê´äëš éîâëà, ²œãð ßøêàåâíà øàëäà÷, ñåë³í³ áîëüíèöèí ñàíèòàðê áèë³. Ìåä³òíðèí òîäëñàð, ä³³í³ ´ìí ýí ºàçðò á³³õ ºîëûí óñí øóóãàä - íèðã³ä á³³äã á³³ñìí. "ªîîšàä á³³äã áóëãòà ªîîšóð ºîë" ãèš êåëäã á³³ñìí. Ýí ºîëä áóëüãëàä á³³äã óñí éèð ³ìò³õí.
¥âêíðèííü ñàíë
òåâ÷äã àñìóäàõí
ªîîšóð ñåë³í³ ³ìòí ò´ðñêí ºàçð-óñíäàí ýœêð óëñ. Ýäí Øîðâèí êåöèí ä´ðâä òàâí àâºíðà àñìóä áîëíà. ¥âêíðèííü ñàíë òåâ÷š, ºàçðèííü çàÿí-ñ³ê¢ñíä ì´ðãš, ÷èê³ð á³³õ³ð ç¢òêí³. Êåëõä, á³³ðí óëñèí òåìäãëñ³ð, ýäí Çóëûí ´äðë³ ³ðê-÷àºð óóõø, ýí ´äð ýäí çóëàí ´ðã³ä, íàñàí àâíà. Çóã ìàœºäóðòíü ýäí í³³ðëí³. Èèì àâúÿñ èê êåç³í³ñ àâí ýíä áàòðâ. Àñìóäà àðºòà çàëó Àëèê Äîëãèíà ñåäâ³ð³ð áîëí ä´œã³ð ñåë³íä áîäü ñóâðºí áîñõãäâ áîëí ì´ðã¢ëèí ãåð òîñõãäâ. Ýí íààðàí ëàìíðèã àâ÷ èðš, á³³ðí óëñèí ò´ë³ ì´ðã¢ë äàâóëõä òóñëíà. Ì´ðã¢ëèí ãåðèã á³³ðí ê¢í Âèêòîð Êîâûíêàåâ õ³ë³í³, ñåë³í³ ꢢêä óëñ ºàçàíü öåöã¢ä óðºàíà. Ýöêíü Ê¢¢êí Òþëþìäæèåâè÷ õàëüìã óëñèí àìí-¢ãèí ç´´ð ñ³³í³ð ìåääã, àâúÿñ-çàœøàë õàäºëäã ê¢í á³³ñìí. 1992 šèëä Äàëà ëàìèí ãåã³í ìàíà òàœº÷óð áàðàëõš èðñí êåìä Ê´ò÷íðò ì´ðã¢ë äàâóëõäíü ýöêíü èê öîëòà ãèè÷ä öàºàí õàäã òàòñìí. Àâºíü ª³ð³ Êîâûíêàåâ ä³³í³ ´ìí ëàì á³³ñìí. Òåã³ä Âèêòîð Êþêèíîâè÷ ì´ðã¢ëèí ãåðèã õ³ë³š³õíü õàðà áèø ãèš ñàíãäíà.
Ýí ñåë³íä ´ñ³ä-áîññí óëñ ò´ðñêí÷ ñåäêëò³ áîëšàõèã, ýäí³ êåðã¢ä èë ¢ç¢ëí³. Àëüä éîââ ÷èãí ýäí ò´ðñêí ñåë³íä³í í´êä áîëíà. Àëèê Äîëãèí, Íèêîëàé Áîñõîìäæèåâ, Íèìãèð Äîðäæèåâ, Âèêòîð Ëåäæèíîâ, Ìèõàèë ßøëàåâ, Àëåêñàíäð Îâêàäæèåâ, Âëàäèìèð áîëí Áàäì Áàëòûêîâèõí, Öåäÿ áîëí Íèìÿ Ñàíäæèåâèõí, Âëàäèìèð Ýðåíöåíîâ áîëí íàíü ÷èãí óëñ îëí ç¢ñí êåðã-¢¢ëäâð äàâóëëºíä äåì³í ê¢ðãí³. ªîîšóð ñåë³íä ´ññí óëñ äóíä îòã-³³ìãò³í òîîìñðòà, áèëã-ýðäì³ðí íåð ºàð÷ éîâõ, šèðºëèí õààëºä ê¢ö³ìš á³ðñí óëñ áàñ á³³í³. Ýäí äóíä ýì÷íð, áàãøíð, àðõèòåêòîð, æóðíàëèñòíð áîëí íàíü ÷èãí ýðäìò³ óëñ ñåë³í³ íåðèã òóóðóëš éîâíà. Òåäí äóíä Ýëñò áàëºñíà àõ àðõèòåêòîðàð îëí šèëä³í ê´äëš éîâñí Íèêîëàé Áàðàåâ, ýì÷íð Âèêòîð Î÷èðîâ, Âèêòîð Õàðêèáåíîâ, Íàäåæäà Êîâûíêàåâà áîëí Òàìàðà Ñóìüÿíîâà, Êåëí-óëñèí áàíêèã ºàðäš éîâñí Ñåðãåé Áàëòûêîâ, íåðò³ æóðíàëèñò áîëí Õàëüìã äåãòð ºàðºà÷èã (èçäàòåëüñòâ) ºàðäš éîâñí Âàñèëèé Êèðþõàåâ, Õàëüìã òåëå¢çëèí îïåðàòîð Ýëâã Ñóìüÿíîâ áîëí íàíü êåñã óëñ.
Íàòàëüÿ ÄÀÂÀÅÂÀ
È.Ìóçðàåâàí öîêñí çóðãóä