Òàœº÷èí õîòë áàëºñí Ýëñò á¢ðä³ä 153 šèë ê¢öâ. Äàâñí áåìá³ ´äð, ñåíòÿáðü ñàðèí 15-ä, îëí ³ìòí ýœêð áàëºñíàííü ¥äðèã ´ðãìšò³ êåâ³ð òåìäãëâ. Áàëºñíà áàéðò îðëöõàð õàì-õîøà á³³õ îëí ç¢ñí ðåãèîíàñ îëí ãèè÷íð èðñìí.
Ýí šèë ÷èãí Ýëñò áàëºñíà ¥äð ñîíüíàð äàââ. ¥ð¢í í³³ìí ÷àñëà áàëºñíà 3-÷ ìèêðîðàéîíä ñåë³í³ ýäë-àõóí ÿàðì ýêëâ. Òàœº÷èí ðàéîäàñ èðñí àðºëà÷íð áîëí ôåðìåðì¢ä ìàõ, ò³ð³-òåìñ, çåð-çåìø, ìàõíà áîëí ¢ñí³ ç¢¢ò³ õîò-õîë, íàíü ÷èãí ýäë-óóø êèëâð³ð õóëäâ.
¥ð¢í àðâí ÷àñëà Ýëñòèí öóòõëœä áàëºñíà ¥äðò íåð³äãäñí áàéðèí êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàââ. "Ðîäèíà" ñîéëûí öóòõëœãèí ´´ð áàëºñíà óðí ºàðèí ýðäì÷íðèí íàìðèí ÿàðì áîëâ. ¡¢ë êåäã óëñ ýâð³ííü êåãäëì¢ä³í îëíà îíüãò òóñõàâ. ²ìòí ýäí³ êåñí õàìã òîîòàð èê³ð ñîíüìñâ, ç³ðì óëñ òààñãäñí þìàí õóëäš àââ. À.Ñ.Ïóøêèí³ ñêâåðò äåãòðì¢äèí º³³õ¢ë áîëâ.
Ê´ëã-ê¢÷ õóëääã "Àãàò" êîìïàíü Ýëñòèí áàéðò îðëöš, ³ìòíä îëí ç¢ñí òàìºòà ìàøèäèã, òåð äîòð ãèèãí, ³ìò áîëí àöà ç´´äã ê´ëãèã çàëš, øèíšëõ à𺠴ãâ. Òåð ìåò ýí êîìïàíÿ ýë÷íð ê´ëãí-ê¢÷íë³ çàëºëäàòà ò´ð³ð âèêòîðèíì¢ä áîëí ìàðºàñ äàâóëâ, áè÷êä¢äèã ³ìò³õí êåãäë³ð òîîâ.
¡äèí àëäíä "Äîëàí õîíãèí ñ¢ì" ãèäã ñîéëûí êîìïëåêñèí ýðãíäê ºàçðò "Ìèíè Ýëñò - ìèíè áàéð" ãèäã áè÷êä¢äèí áàéð ýêëâ. Ýëñòèí óéí íàñòà ꢢêä-ê´â¢ä áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëš, öóãëðñí óëñò áàéð-áàõìš ¢¢ä³â. Áè÷êä¢äèí ò´ë³ îëí ç¢ñí ñîíüí íààää áîëí ìàðºàñ á¢ðä³ãäâ. Ê¢¢êä öàãàí ñåðãìšò³º³ð äàâóëâ. ¡äë³ Ãåðîéìóäûí àëëåéä áàëºñíà ñóðºóëü-ýðäìèí ó÷ðåæäåíüñèí óðí ºàðèí ýðäìèí ¢¢ä³ëòèí "Ýðäì÷íðèí áàëºñí" ãèäã íåð³äëºò³ º³³õ¢ë áîëâ. Ê¢¢í³ í¢ä àâëì ´âðìšò³ ñ³³õí êåãäëì¢ä ýíä ¢çš áîëõìí áèë³. ªàðòàí ¢¢ëò³ áîëí áèëãò³ áàãøíð, ñóðºìšëà÷íð áîëí ꢢêä ìàíà áàëºñíä îëí á³³äãíü ìåäãäâ.
Òåð ìåò ¢äèí êåìä “Äîëàí õîíãèí ñ¢ìèí” ´´ð-øèäðê òàëâœä "Èíüãëëòèí áàéð" ãèäã îëí êåëí-óëñèí ñîéëûí áàéð áîëâ. Àçåðáàéäæàí, àðìÿí, ÷å÷åí, õàñã áîëí íàíü ÷èãí êåëí-óëñèí ýë÷íð ýâð³ííü ºàçð-óñíà òóóšèí òóñê äåãòðì¢äèí, ºàðèí ýðäìèí êåãäëì¢äèí, õîòûí º³³õ¢ë îëíà îíüãò òóñõàâ. Ýäí ò³³ç äååð ºàðàä, äóóëš-áèèëš, áàéð áåëãëâ. Òåð ìåò áè÷êä¢äèí ¢¢ä³ã÷ êîëëåêòèâñ, õàëüìã, îðñ, óêðàèí, õàñã, óóëûí êåëí óëñèí, öèèãä¢äèí áè áèèëâ.
¡äèí õ´´í ñ³í àâúÿñò òîõðñàð Ýëñòèí ñ³í ´äðë³ áàº÷óä îëíà í¢¢ðò áàéðèí á³³äëä ´ðê³í ´íä³ëºâ. Ýëñò áàëºñíà àäìèíèñòðàöèí òîëºà÷èí äàðóê Ãåîðãèé Ðóáåêî é´ð³ëèí ¢ã êåëâ. Ò¢ð¢ë³ä öóãòàºèíü áàëºñíà ¥äðë³ é´ð³â. Ýíòí áàëºñíà á³³äë-šèðºëä ÷èíðò³ éîâäë. Áàëºñíà ¥äðë³ øèí ´ðê-á¢ë òîãòšàõíü õîéð äàì ÷èíðò³. 153 šèë õîîðàí ìàíà Ýëñò á¢ðäñìí. Ýíäð áîëõëà áàëºñíà ¥äðë³ òàâí øèí ´ðê-á¢ë òîãòâ. Ýííü éèð áàéðòà-áàõìšòà éîâäë. Áàº÷óä ýí ´äðèã šèðºëèííü òóðøàðò òîäëõìí. Ýäí³ á¢ëä ꢢêä ò´ðõ, õ´´ííü à÷íð-çååíð ºàðõ, óäàí öàã äàââ ÷èãí ýí ´äðèã áàº÷óä íàñí-šèðºëä³í ìàðòøãîíü ëàâòà. Êåç³ä ÷èãí ýâèí, ò´âêí¢í á³³äëä á³³òí, õ´âò³-êèøãò³, àìóëœ ìåíä áîëòí ãèâ. Òåð ìåò áààõí ´ðê-á¢ëì¢äèã ê¢íäò³ ãèè÷, Ñàðïóëü áàëºñíà ãîñóäàðñòâåíí Õ¢¢âèí àõëà÷ Ãåîðãèé Êîëÿãèí é´ð³â.
Ýëñòèí ñ³í ´äðë³ èðëö¢ëš, 50 šèëä³í õàìäàí á³³õ Áîðèñ Ñàíãàäæèåâè÷ áîëí Ýëüçà Áàñòàåâíà Àâëàåâèõí, 35 šèëä³í õàìäàí á³³õ Âëàäèìèð Ñåðãååâè÷ áîëí Åëåíà Àëåêñàíäðîâíà Ñìîëÿêîâèõí îí÷òà ´´í³í òåìäãëš³õ á¢ëì¢äèí äåãòðò ºàðàí ò³ââ. Ýëüçà Áàñòàåâíà áàº÷óäò é´ð³ë êåëâ. Åëåíà Ñìîëÿêîâà áàº÷óäò íåð³äš, îëíä òààñòà "Íàñíäàí" ãèäã äó äóóëâ. Òèèã³ä Ýëñòèí ñ³í ´äðë³ øèí ´ðê-á¢ëì¢ä òîãòñíü îí÷òà áîëâ.
¡äèí õ´´í "Äðóæáà" ñîéëûí áîëí àìðëºíà ïàðêä áèèºèí ò³³çä ðåòðî-äèñêîòåê á¢ðä³ãäâ. Ìåä³ò³ óëñ ñåäêëäíü òààñòà ê´ãšì ñîœñš, áຠöàãèííü äóä äóóëš, áè áèèëš, óóäüâðàí ºàðºâ.

Ýí šèëèí ñåíòÿáðü ñàðèí ýêëö³ð Õàëüìãèí õîòë áàëºñíä îþòíðèí äóíä áîêñàð íàðò-äåëê³í ÷åìïèîíàò äàâñìí. Ìàðºàíä îðëöõàð äåëê³í 20 îðí-íóòãàñ 150 ºàð ñïîðòñìåí èðñí áèë³. Ýí îí÷òà ñïîðòèâí êåðã-¢¢ëäâð áîëšàñí íåã ´äð Ñèòè ÷åññèí êîòòåäæä ïëàñòèêîâ êîíòåéíåðò ºàë îðàä øà÷àñìí. Ê´äëìøèí äààëºâðàí ê¢ö³š, ´´ã¢ðíü éîâñí ïîëèöèí ê´äë³÷íð öóãòàºàñíü ò¢ð¢ëš ò¢¢ìð ¢çš, êîòòåäæä á³³ñí óëñèã ºàçàðàí ºàðºâ. Ò¢¢ìð óíòðàäã öåðãëëòèí ³œã èðòëíü ò¢¢ìð ýêë³ä óíòðàâ. Äàðóíü, ýäí³ õàìöó ¢¢ëäâðèí àøò ºàë óíòðàãäâ, õàì-õîøà á³³õ ãåðì¢äò ºàë îðñí óãà.
Îäàõí Õàëüìã Òàœº÷àð äîòð-äóíäûí êåðã¢äèí ìèíèñòðèí íåðí äååð Ýëñòä á³³õ "Øàòðèí áàëºñí" ãèäã êîìïëåêñèí ºàðäâðàñ Õàíëòûí áè÷ã îðš èðâ. Öàãëàíü ºàë óíòðàš, êîìïëåêñèí ýðãíäê ºàçðò ò¢¢ìð òàðõàëºèã õ´ðš, ³ìòèã ³³ìøãò³ éîâäëàñ ãåòëãñí ïîëèöèí ê´äë³÷íðò õàíëòàí ´ðãñí áîëäã. Òàœº÷èí ÌÂÄ-í áàðèí öåðãëëòèí 糜ãëñ³ð, Õàëüìãèí äîòð-äóíäûí êåðã¢äèí ìèíèñòåðñòâèí ºàðäâð îí÷ðñí ïîëèöèí ê´äë³÷íð Ï¢ðâ³ Íàðìàåâèã, Àëåêñåé Óëþíæèåâèã áîëí Áàäì Àõàäóåâèã ê´äëìø÷ äààëºâðàí ñåäêë³í ò³âš ê¢ö³äã ò´ë³äíü à÷ëõàð øèèäñìí.
Ìàíà 糜ã÷

 ìèíóâøóþ ñóááîòó â Ýëèñòå, â ïàðêå "Äðóæáà", ó ìåìîðèàëà "Âå÷íûé îãîíü" ïðîøåë ðåñïóáëèêàíñêèé Äåíü áåãà â ðàìêàõ Âñåðîññèéñêîãî äíÿ áåãà " Êðîññ íàöèè-2018".  ñïîðòèâíîì ìåðîïðèÿòèè ïðèíÿëè ó÷àñòèå áîëåå 300 áåãóíîâ èç 11 ñðåäíèõ îáùåîáðàçîâàòåëüíûõ øêîë ñòîëèöû, à òàêæå âûñøèõ è ñðåäíåñïåöèàëüíûõ çàâåäåíèé Ýëèñòû è ðàéîíîâ ðåñïóáëèêè.
 öåðåìîíèè îòêðûòèÿ ñîðåâíîâàíèÿ ñ ïðèâåòñòâåííûìè ñëîâàìè ê ó÷àñòíèêàì çàáåãà âûñòóïèë íà÷àëüíèê îòäåëà ðåãèîíàëüíîãî ìèíèñòåðñòâà ñïîðòà è ìîëîäåæíîé ïîëèòèêè Áààòð Îíêóðîâ.
Ñïîðòñìåíû âûñòóïàëè íà äèñòàíöèÿõ 1000 è 2000 ìåòðîâ â ïÿòè âîçðàñòíûõ ãðóïïàõ ðàçäåëüíî ñðåäè äåâî÷åê (äåâóøåê) è ìàëü÷èêîâ (þíîøåé) òîëüêî â ëè÷íîì çà÷åòå.
 ðåçóëüòàòå èíòåðåñíîé è çàõâàòûâàþùåé áîðüáû ïîáåäèòåëÿìè â äèñòàíöèÿõ ãîðîäñêîãî ïàðêà ñðåäè äåâî÷åê (äåâóøåê) ñòàëè: Ëàóðà ×îïàíîâà (×åðíîçåìåëüñêèé ðàéîí), Âèêòîðèÿ Êîâàëåíêî (Ýëèñòèíñêàÿ êëàññè÷åñêàÿ ãèìíàçèÿ), Åêàòåðèíà Ôîìåíêî (ÑÎØ ¹ 20), Êàðèíà Äóäêèíà (Ñàðïèíñêèé ðàéîí), Êñåíèÿ Ãðåáåííèêîâà (Ðóññêàÿ íàöèîíàëüíàÿ ãèìíàçèÿ); ñðåäè ìàëü÷èêîâ (þíîøåé) ïîáåäèòåëÿìè îêàçàëèñü: Íèêèòà Ïîïåíêî, Àíòîí Âàñèëåíêî (îáà ÑÎØ ¹ 2), Ëåâîí Àáðàìÿí (Ãîðîäîâèêîâñêèé ðàéîí), Âëàäèìèð Êðàâöîâ (êîëëåäæ íåôòè è ãàçà), Ñàíäæè Íþäþëü÷èåâ (ÊàëìÃÓ).
Âñå ïîáåäèòåëè è ïðèçåðû íàãðàæäåíû äèïëîìàìè, ìåäàëÿìè è ïàìÿòíûìè ôëàãàìè, à ó÷àñòíèêè, çàíÿâøèå ïåðâûå ìåñòà, åùå è êóáêàìè Ìèíñïîðòà Ðîññèè.
Òàòüÿíà ÖÓÐÞÌÎÂÀ

 íà÷àëå èþíÿ â ã.Òþìåíè ñòàðòîâàë ðîññèéñêèé ýòàï ìåæäóíàðîäíîé ýñòàôåòû "Áåã Ìèðà". Ýñòàôåòà ïðîâîäèòñÿ â Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèè ñ 1991 ãîäà è ïîääåðæèâàåòñÿ Ãîñóäàðñòâåííûì êîìèòåòîì ïî ôèçêóëüòóðå è òóðèçìó ÐÔ, Îëèìïèéñêèì êîìèòåòîì ÐÔ, Ìèíèñòåðñòâîì ñïîðòà ÐÔ è Âñåðîññèéñêîé ôåäåðàöèåé ëåãêîé àòëåòèêè.
"Áåã Ìèðà" - ýòî ìåæäóíàðîäíàÿ ôàêåëüíàÿ ýñòàôåòà äðóæáû, âçàèìîïîíèìàíèÿ è åäèíñòâà, öåëüþ êîòîðîé ÿâëÿåòñÿ ðàçâèòèå è ïîääåðæàíèå ìèðà íà Çåìëå. Ñ ìîìåíòà ñîçäàíèÿ ýñòàôåòû â 1987 ãîäó â íåé ïðèíÿëè ó÷àñòèå ìèëëèîíû ÷åëîâåê. Çà 30 ëåò áåãóíû ñ ôàêåëîì ïîáûâàëè áîëåå ÷åì â 155 ñòðàíàõ, ïðåîäîëåâ áîëåå 600.000 êì, â òîì ÷èñëå ïî òåððèòîðèè íàøåé ñòðàíû - îêîëî 220000 êì.
"Îäíà èç ãëàâíûõ çàäà÷ ýñòàôåòû - ïðåäîñòàâèòü âîçìîæíîñòü âñåì æåëàþùèì ïðèêîñíóòüñÿ ê ôàêåëó Ìèðà è âûðàçèòü ïîæåëàíèÿ ãàðìîíèè è åäèíñòâà âñåì ëþäÿì íàøåé ïëàíåòû. Îñíîâíûìè ó÷àñòíèêàìè "Áåãà Ìèðà" ÿâëÿþòñÿ êîìàíäû âîëîíòåðîâ: ýíòóçèàñòîâ ñïîðòà, ïðîôåññèîíàëüíûõ ñïîðòñìåíîâ è ëþáèòåëåé, êîòîðûå ïåðåäàþò ôàêåë Ìèðà èç ðóê â ðóêè. Ó÷àñòèå â ïðîåêòå - ýòî ïðèìåð àêòèâíîé æèçíåííîé ïîçèöèè áåãóíîâ è ïðèîáùåíèå âçðîñëûõ è äåòåé ê çäîðîâîìó îáðàçó æèçíè", - ãîâîðÿò îðãàíèçàòîðû ìåðîïðèÿòèÿ.
 ýòîì ãîäó îäèí èç ìàðøðóòîâ ìåæäóíàðîäíîé ôàêåëüíîé ýñòàôåòû â î÷åðåäíîé ðàç ïðîø¸ë ïî òåððèòîðèè Êàëìûêèè. Ó÷àñòíèêè "Áåãà Ìèðà - 2018" ïîáûâàëè â ×åðíîçåìåëüñêîì ðàéîíå. Êîìàíäà âîëîíòåðîâ ïîä ðóêîâîäñòâîì Êîíñòàíòèíà Ðûáèíà, óæå äåñÿòü ëåò ó÷àñòâóþùåãî â ýñòàôåòå, ïîñåòèëà ïîñåëîê Êîìñîìîëüñêèé. Íà âúåçäå â ðàéöåíòð ó÷àñòíèêîâ ôàêåëüíîé ýñòàôåòû âñòðåòèëè ïîìîùíèê ãëàâû ×åðíîçåìåëüñêîãî ÐÌÎ Àëåêñàíäð Øàãàåâ, äèðåêòîð ðàéîííîé äåòñêî-þíîøåñêîé ñïîðòèâíîé øêîëû Ýëëà Öåðåíîâà è ïåäàãîãè-òðåíåðû ÐÄÞÑØ âìåñòå ñî ñâîèìè âîñïèòàííèêàìè. È, ïîäõâàòèâ ôàêåë äðóæáû è ìèðà, þíûå êàëìûöêèå ëåãêîàòëåòû âîçãëàâèëè ãðóïïó áåãóíîâ, íàïðàâèâøóþñÿ â ñòîðîíó öåíòðàëüíîãî ñòàäèîíà. Òàì ñîñòîÿëàñü òîðæåñòâåííàÿ öåðåìîíèÿ âñòðå÷è êîìàíäû ìåæäóíàðîäíîé ôàêåëüíîé ýñòàôåòû. Êîíñòàíòèí Ðûáèí, ïîïðèâåòñòâîâàâ âñåõ, êðàòêî ðàññêàçàë î öåëÿõ è çàäà÷àõ äàííîãî ìåðîïðèÿòèÿ, âðó÷èâ ðóêîâîäñòâó ðàéîíà, à òàêæå âñåì, ïðè÷àñòíûì ê îðãàíèçàöèè ýòîé âñòðå÷è, áëàãîäàðñòâåííûå ïèñüìà. Ñëåäóåò îòìåòèòü, ÷òî ñ ìîìåíòà ñîçäàíèÿ ýñòàôåòû â íåé ïðèíÿëè ó÷àñòèå áîëåå äåñÿòè ìèëëèîíîâ ÷åëîâåê. Ñ òåõ ïîð ôàêåë ïîáûâàë â ðàçíûõ óãîëêàõ ïëàíåòû íà âñåõ øåñòè êîíòèíåíòàõ. È âîò, îí ñíîâà ïðèáûë íà ×åðíûå çåìëè. Êàæäûé, êòî ïîáûâàë â ýòîò äåíü íà âñòðå÷å ñ ó÷àñòíèêàìè ýñòàôåòû, èìåë âîçìîæíîñòü ïîäåðæàòü â ðóêàõ ãîðÿùèé ôàêåë - ñèìâîë åäèíåíèÿ âñåõ ëþäåé Âñåëåííîé. Ãîñòÿì ×åðíîçåìåëüÿ áûë ïðåäñòàâëåí ìèíè-êîíöåðò ñ ó÷àñòèåì ñîëèñòêè Öåíòðà êóëüòóðû è áèáëèîòå÷íîãî îáñëóæèâàíèÿ (ÖÊÁÎ) Âàëåíòèíû Ýðäíèåâîé è çàñëóæåííîãî êîëëåêòèâà íàðîäíîãî òâîð÷åñòâà ÐÔ, äåòñêîãî àíñàìáëÿ "Öåöã".
Ñàíäæè ÀËÅÊÑÅÅÂ

Ðåñïóáëèêàíñêèé öåíòð äåòñêî-þíîøåñêîãî òóðèçìà è êðàåâåäåíèÿ ìèíèñòåðñòâà îáðàçîâàíèÿ ÐÊ åæåãîäíî ïðîâîäèò êîíôåðåíöèþ òóðèñòñêî - êðàåâåä÷åñêîãî äâèæåíèÿ "Áè÷êí ò´ðñêì" ("Ìàëàÿ ðîäèíà"), ãäå ðàññìàòðèâàåòñÿ áîëåå äâóõñîò ó÷åáíî-èññëåäîâàòåëüñêèõ ðàáîò þíûõ êðàåâåäîâ.  àðõèâå íàøåãî Öåíòðà õðàíÿòñÿ ðàáîòû ó÷àùèõñÿ, äëÿ êîòîðûõ äàâíî ïðîçâåíåë ïðîùàëüíûé øêîëüíûé çâîíîê è íà÷àëàñü âçðîñëàÿ ñòóäåí÷åñêàÿ æèçíü. Íî ìíîãèå èõ èññëåäîâàíèÿ îñòàþòñÿ àêòóàëüíûìè è ñåãîäíÿ.
Âîò îäíà èç èíòåðåñíûõ ðàáîò. Àâòîð - Àéñà Ëèäæèåâà èç Ñàðïèíñêîé ÑÎØ Êåò÷åíåðîâñêîãî ðàéîíà. Âìåñòå ñî ñâîèì ðóêîâîäèòåëåì Ãàëèíîé Ãàëàåâíîé Øàõàíîâîé, ó÷èòåëåì àíãëèéñêîãî ÿçûêà, îíà ïîçíàêîìèëà ñâåðñòíèêîâ ñ ïîýòè÷åñêèì òâîð÷åñòâîì Âàëåíòèíû Êóêàåâíû Áîêòàåâîé.
Öåííîñòü äàííîé ðàáîòû â òîì, ÷òî, èçó÷àÿ òâîð÷åñêîå íàñëåäèå èçâåñòíîé ïîýòåññû, äåòè ïðèîáùàþòñÿ ê êóëüòóðíîìó íàñëåäèþ íàðîäà, ó÷àòñÿ ëþáèòü Ðîäèíó è âîñõèùàòüñÿ ïîýòè÷åñêèì ñëîâîì. Ñ ïîìîùüþ ïîýçèè ïîñòèãàþò ïîíÿòèå "ìàëàÿ ðîäèíà", ïðåäñòàâëÿþò åå áåñêðàéíèå ïðîñòîðû, ïðèðîäó è, ñàìîå ãëàâíîå, íà÷èíàþò ïîíèìàòü õàðàêòåð ÷åëîâåêà, äâèæåíèÿ åãî äóøè.
Æèçíü è òâîð÷åñòâî Âàëåíòèíû Áîêòàåâîé ãëóáîêî çàèíòåðåñîâàëè àâòîðà. Èññëåäîâàíèå ñîäåðæèò èíòåðâüþ ñî ìíîãèìè ëþäüìè, êîòîðûå ó÷èëèñü è æèëè âìåñòå ñ ïîýòåññîé, â íåì ñîäåðæàòñÿ ìíîãèå ÿðêèå ôðàãìåíòû åå òâîð÷åñêîãî ïóòè. Àâòîð âíèìàòåëüíî îçíàêîìèëàñü ñ ñîäåðæàíèåì ñáîðíèêà ñòèõîòâîðåíèé íà ðóññêîì è êàëìûöêîì ÿçûêàõ "Âçëåòû è ïàäåíèÿ", â êîòîðîì îïóáëèêîâàíû àâòîðñêèå ðèñóíêè.  ñòèõîòâîðåíèè "Àëòí áóëã" ïîêàçàíà íåðàçäåëèìàÿ ñâÿçü ïîýòåññû è ðîäíîãî äîìà.
È òîëüêî òàì ÿ ìîãëà ðèñîâàòü
 ëàçóðè áåëûõ ëåáåäåé,
Äåâ÷îíêó íà ãîðÿ÷åì ñêàêóíå
Äà ìåíóýò âëþáëåííûõ æóðàâëåé.
Îáðàùàåò íà ñåáÿ âíèìàíèå ôèëîñîôñêèé ñìûñë âûñêàçûâàíèé â ëèðèêå ïîýòåññû: "Ñïàñèòå ýòó ðàíåíóþ äóøó". Òåì ñàìûì ãåðîèíÿ êàê áû ñòàâèò ñåáÿ â öåíòð ìèðà, â êîòîðîì åå íèêòî íå ïîíèìàåò.
Ñïàñèòå ýòó ðàíåíóþ äóøó,
Òàê áîëüíî â îäèíî÷åñòâå ñòîÿòü.
Óæåëü òàê òðóäíî áåëóþ âîðîíó
Áåç âñåõ óñëîâèé â ñòàþ âàì ïðèíÿòü.
Îíà óñòàëà áîëüþ è òðåâîãîé
Ñ äåðåâüÿìè äåëèòüñÿ â òèøèíå,
È îáðàùàòüñÿ íåìî çà ïîäìîãîé
 íî÷è ê õîëîäíûì çâåçäàì â òèøèíå.
Îòðàæåíû ìíîãèå ýïèçîäû æèçíè ïîýòåññû: ôåñòèâàëü ïîýçèè "Àëòàðãàíà - 2012" ñ ðàññêàçîì "Õàõàä-áóðÿò" ïî ïðèãëàøåíèþ áóðÿòñêîãî ïîýòà Áàòîæàðãàëû Ãàðìàæàíîâà, íåçàáûâàåìàÿ âñòðå÷à â Ñàðïèíñêîé øêîëå â ñîïðîâîæäåíèè æóðíàëèñòà ðåñïóáëèêàíñêîãî òåëåâèäåíèÿ Âàëåíòèíû Íèìãèðîâîé, àâòîðñêèé âå÷åð â ðàìêàõ àêöèè "Ëèòåðàòóðíàÿ Ðîññèÿ" â ã.Ìîñêâå, ãäå ïðèíÿëè ó÷àñòèå Âàëåíòèíà Áîêòàåâà ñ èñïîëíèòåëåì ãîðëîâîãî ïåíèÿ Ìàçàíîì Ïîøòàðîâûì.
Åêàòåðèíà ÀÄÜßÍÎÂÀ ,
ïî÷åòíûé ðàáîòíèê îáðàçîâàíèÿ ÐÊ,
ìåòîäèñò êðàåâåä÷åñêîãî îòäåëà ÁÓ ÄÎ ÐÊ "ÐÖÄÞÒèÊ"

Îäàõí Èê Áóóðëà ðàéîíä áè÷êä¢äèí íåìð ñóðºóëèí Ãåð ñåêëºí³ áàéðèí êåðã-¢¢ëäâð áîëñí áèë³. Òåð¢íä êåñã ãèè÷íð èðš, ðàéîíà áè÷êä¢ä áèëãò³ áîëí ºàðòàí ´´ò³ áîëšàõèã èë ¢çâ. Áàéðèí êåðã-¢¢ëäâðò îðëöà÷íðèí îíüãò áè÷êä¢äèí ºàðèí êåãäëì¢äèí º³³õ¢ë òóñõàãäâ, "Òîðºà" áîëí "Íîòêà" àíñàìáëüìóäûí ꢢêä-ê´â¢ä áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëâ.
Èê Áóóðëà ðàéîíà íåìð ñóðºóëèí Ãåðèí ºàðäà÷ Íèíà Àäæàäûêîâàí êåëñ³ð, ýíä 150 ꢢêí-ê´â¢í ñóðíà. Ýäí³ ò´ë³ îëí êðóæîê áîëí íåãäëò ¢¢ëäí³. Òåõíîëîãèí áàãøíð Ç.Íèêîëàåâàí áîëí È.Ìóêàáåíîâàí ºàðäâðò áè÷êä¢ä àðñàð, ñóâñàð, öààñàð, äàâñòà ºóéðàð, îëí ç¢ñí òàñìàð áîëí íàíü ÷èãí òîîòàð êå-ñ³³õí êåãäëì¢ä êåí³, õàòõìð õàòõíà.
- Óðäíü áèäí øèøëœ á³³ðí óãà áèë³âèäí. Òåã³ä èèì êå-ñ³³õí ¢¢ä³ëòèí Ãåð òîñõñíä áèäí ÊÒÊ-Ð êîìïàíüä áîëí òàœº÷èí ºàðäâðò èê õàíëòàí ´ðãš³í³âèäí. Îäà ýíä õîðåîãðàôèí, õîðèí, ºàðèí ¢¢ä³ëòèí øèøëœ êàáèíåòì¢ä á³³í³, ´äã³ öàãà îáîðóäîâàíü óãëš ò³âãäâ, òåã³ä ýíä îëí ç¢ñí êîíöåðò áîëí ìàðºà äàâóëõèí ò´ë³ öóã òààë òîãòàãäâ. Ðàéîíà êåðã-¢¢ëäâðì¢ä äàâóëõèí ò´ë³ çàëä èê ò³³ç áîëí 250 ê¢í ñóóõ îðì á³³í³. Îäà áèäí íåìð øèí êðóæîêìóä ñåêš ÷àäšàíàâèäí. Ñåë³í ºàçðò á³³äã áè÷êä¢ä áèëã-ýðäì³í äåëãð¢ëš, íåð ºàð÷ ´ëç³ò³ ñ³í ¢ðä áîëš ´ñõèí ò´ë³ èèì òààë òîãòàãäñíü ìàäíä èê ãèäã áàéð-áàõìš ¢¢ä³š³í³, - ãèš Íèíà Íèêîëàåâíà êåëâ.
Ò³âí šèë õîîðàí á¢ðä³ãäñí "Òîðºà" àíñàìáëü ýí šèë îí÷òà ´´í³í òåìäãëõìí. Ñàâð Äîð÷ååâèí ºàðäâðò ¢¢ëäš³õ àíñàìáëü ýíäð ²ð³ñ³í îëí-³ìòí³ ¢¢ä³ëòèí à÷òà êîëëåêòèâèí íåð 碢í³. Ýäí ò´ðñêí Èê Áóóðëà ºàçðèí íåðèã òàœº÷äàí á³³òõ³, ²ð³ñ³ä áîëí íàðò-äåëê³ä ÷èãí ´´ä³í á³ðš, õàëüìã óëñèí áèèºèí ýðäì áîëí ñîéë äåëãð¢ëš éîâíà. Ýí êîëëåêòèâä áèèëš éîâñí áè÷êä¢ä ´ñ³ä-áîñàä, ýðäì³ðí ê´äëš éîâíà. Áîëâ ýäí³ šèðºëä áè îíö îðìàí ýçëí³. Îäà ýí àíñàìáëüä îðëöš éîâñí óëñ îí÷òà ´´í³í òåìäãëõ³ð áåëäâðèí ê´äëìø êåš³í³. ¥´íèí áàéð öóã ðàéîíà áàéð áîëõíü ëàâòà.
"Íîòêà" ãèäã ýñòðàäí äóóíà ¢ëã¢ð-¢çìšèí àíñàìáëü ðàéîíä áîëí òàœº÷ä áîëäã ìàðºàñò áàñ øóíìºàºàð îðëöíà. Ýí àíñàìáëèã ºàðäšàõ Ñàíàë Îêíÿåâ äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áè÷êä¢äèã ñóðºíà. Áèéíü ýí åœñã ñ³³õí äóóëíà. Áàéðèí õóðãò îðëöñí óëñèí ÷èêí³ õóšð õàœºàš, ê¢íäò³ ãèè÷íðèã áèëã-ýðäì³ðí ´âð¢ëâ. Óðäíü ýäí ðàéîíà áàº÷óäûí öóòõëœä çàíÿòüñ äàâóëäã á³³ñìí. Îäà áîëõëà ýäí³ ò´ë³ ñàðóë õîðà áîëí ñ³í àïïàðàòóð á³³í³. Òåã³ä áè÷êä¢ä áîëí áàãøíü éèð áàéðòà á³³í³.
Ðàéîíà áè÷êä¢ä òàœº÷èí ìàðºàñò äàœãèí îðëöš, íåð ºàðíà ãèš òåìäãëõ êåðãò³. Èê Áóóðëà ꢢêä-ê´â¢ä 2000 šèë³ñ àâí "ÊÒÊ - áèëãò³ áè÷êä¢äò" ãèäã ìàðºàíä øóíìºàºàð îðëöšàíà. Ýí ìàðºàíä äèèëâð á³ðñí ñóðºóëü÷íð ´ñ³ä-áîñàä, ýíäð áèéñíü äîðàñ ´ñ÷ éîâõ áè÷êä¢äèí áèëã-ýðäì äåëãð¢ëëºí³ õàëõàð ê´äëš³í³. Òèèã³ä, Ýâåëèíà Ëèäæèåâà Õàëüìã Òàœº÷èí ñèìôîíè÷åñê îðêåñòðò ê´äëí³, Ñàíàë ×åäûðîâ ßìàëî-Íåíåöê àâòîíîìí îêðóãä êåëí-óëñèí ñîéëûí Öóòõëœä õîðåîãðàô-ïîñòàíîâùèê áîëš ¢¢ëäš³í³, Çàãèä Êàìèíîâ "Ñàëåõàðä" ãèäã îëí-³ìòí³ áèèºèí àíñàìáëü ºàðäšàíà. Ýäí ¢¢ä³ëòèí ò¢ð¢í èøêäë³í ðàéîíà áè÷êä¢äèí íåìð ñóðºóëèí Ãåðò êåñìí.
Ýí šèë ýí ìàðºàíä ðàéîíà áè÷êä¢ä áàñ îðëöàä, óäë óãà Ìîñêâàä áîëõ 3-÷ äåâñœä áèëã-ýðäì³í ¢ç¢ëõ ç´â àââ. "Òîðºà" àíñàìáëü, Ãåðåíçåë Îêíÿåâà áîëí Èëÿíà Óñòèíîâà ìàíà îðí-íóòãèí õîòë áàëºñíä áîëõ ìàðºàíä îðëöõìí ãèš áàéðèí õóðãò êåëãäâ. Öóºàð ýäí õàëüìã óëñèí ñîéëëà îëí ³ìòèã òàíüëäóëš ýðê áèø äèèëâð á³ðš õ³ðš èðõ ãèš ñàíšàíàâèäí.

ÄÎΊÀÍ Íàòàëüÿ
ÇÓÐÃÓÄÒ: “Òîðºà” áèëš³í³; êåãäëì¢äèí º³³õ¢ë
È.Ìóçðàåâàí öîêñí çóðãóä

Í.Ïàëüìîâèí íåðò³ Êåëí-óëñèí ìóçåéä Ãàððè Îëåãîâè÷ Ðîê÷èíñêèéèí çóðãóäûí º³³õ¢ë ñåêãäâ. Õàëüìãèí ä¢ðñë¢ëã÷ èñêóññòâèí óëûíü ò³âñí çóðà÷íðèí íåãíü, ²ð³ñ³í óëñèí çóðà÷, Î.Ãîðîäîâèêîâèí íåðò³ Õàëüìãèí Ãîñóäàðñòâåíí ì´ð³í ëàóðåàò, Õàëüìãèí èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷ Ãàððè Ðîê÷èíñêèéèí 95 šèëèí ´´íä º³³õ¢ë íåð³äãäâ.
Êåëí-óëñèí ìóçåéèí áîëí çóðà÷èí ´ðê-á¢ëèí õîîðíä ¢¢ä³ã÷ ñ³í çàëºëäàí òîãòñí á³³í³. Íåðò³ õàëüìã çóðà÷èí º³³õ¢ëì¢ä ìóçåéä òàâí šèë áîëàä, äàœãèí êåãäí³. Ýí¢í³ ´ìí áîëñí º³³õ¢ë 2013 šèëèí îêòÿáðèí 24-ä ²ð³ñ³í óëñèí çóðà÷èí 90 šèëèí ´´íë³ èðëö¢ëš êåãäñí áèë³. ª³³õ¢ë³ñ íàíü íîìèí-äàìøëòûí êîíôåðåíö áîëí "ò´ãðã øèð³í" ñ¢¢ð áîëñíü òîäëãäíà. Ýí ñààìä ÷èãí îêòÿáðü ñàðä íîìèí-äàìøëòûí êîíôåðåíö áîëõìí.
Òàâí šèë áîëàä, Õàëüìãèí íåðò³ ¢ðí³ º³³õ¢ëä 95 šèëèí ´´íèíü òåìäãëš öóãëðš èðâèäí. Çóðà÷èí ñàíëûã ê¢íäë³ä èðñí ìóçåéä îëí óëñ, òåð òîîä çóðà÷íð, èñêóññòâèí áîëí ñîéëûí ¢¢ëä³÷íð, îþòíð áîëí ñóðºóëü÷íð ìóçåéèí çàëä Ãàððè Îëåãîâè÷èí ¢¢ä³âðì¢äèã ä³êí³ñ õ³ë³š, äóðòà çóðãóäûí ´´ð êåñãò³í óõà òóœºàš çîãñšàõèíü ¢çš áîëõìí. Šèðºëèííü òóðøàðò Ãàððè Îëåãîâè÷ Ðîê÷èíñêèé êåñã çóí çóðã çóðñìí. Òåäíèã öóãòàºèíü íåã çàëä áàãòàš áîëñí óãà. Áîëâ ÷èãí ýíä ò³âãäñí çóðã áîëºí Õàëüìãèí òóóšëà, óëñèí àâúÿñìóäëà çàëºëäàòà áîëšàíà. ßìàðàí ò´ðñêí÷ ñåäêëò³ ê¢í á³³ñèíü çóðã áîëºíü ¢ë¢ ¢ã óãàºàð ìåä¢ëí³.
Õàëüìãèí áèëãò³ ¢ðí³ ¢¢ä³âðì¢äèã ä³êí íåã ñåð㳚, îëí ³ìòíäíü ¢ç¢ëš³õ º³³õ¢ëèã òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòðèí äàðóê Íèêîëàé Ñàíäæèåâ é´ð³ëèí ¢ã êåëš ñåêâ. Õàëüìã Òàœº÷èí Òîëºà÷ Àëåêñåé Îðëîâ çóðà÷èí ´ðê-á¢ëä, ìóçåéèí ê´äë³÷íðò, èñêóññòâä äóðòà îëí óëñò ýí º³³õ¢ë ñåêëºíë³ é´ð³š, áè÷ñí áè÷ãèã Íèêîëàé Äæàìáóëîâè÷ óìøš ´ã³ä, ìóçåéèí äèðåêòîð Èðèíà Ìó÷àåâàä á³ð¢ëš ´ãâ.
Õàëüìã Òàœº÷èí Óëñèí Õóðàëûí (Ïàðëàìåíòèí) Àõëà÷ Àíàòîëèé Êîçà÷êî íåð ºàðñí çóðà÷èí º³³õ¢ë ñåêëºèã É´ð³ñí áè÷ãèã äåïóòàò Õàëãàåâ îëíä óìøš ´ãâ.
Õàëüìã óëñèí çàœ-àâöàñ, õàëüìã òóóšàñ, ñîéëàñ, àâúÿñìóäàñ çóðà÷èí ¢¢ä³âðì¢ä ýêëö³í àâäã á³³ñèíü çîêúÿë÷èí ꢢêíü, èñêóññòâîâåäåíÿ äîêòîð Ñâåòëàíà Ãàððèåâíà Áàòûðåâà êåëš ´ãâ. Ò´ðñêí êåëí-³ìòí³ííü òóóšèã, ñîéëûã, ê¢ìíè ñîéëä îðóëñí ò³âöèíü ¢ç¢ëõ³ð äàœãèí øóíš éîâñèíü ýâð³ííü ¢ãä³í ñ³í ìåä¢ëâ.
Ãàððè Ðîê÷èíñêèé 1923 šèëä Õàëüìã ÀÑÑÐ-èí Ïðèîçåðí ðàéîíà Àëöûíºóä ñåë³íä ò´ðñìí. Áè÷êíä³í ê´â¢í òåœãñ÷ áîëõàð óõàëšàñìí. Õ´´ííü òåœãðò íèñõ ñåäêë àìð ´ãëãî, íèñëºí³ êåðãèã ýêë³ä äàñ÷àõëàíü õàëüìãóäûã Ñèâð¢ð òóóëºàä, ê¢ñëíü ê¢öëãî ¢ëäñìí. ßìàðàí ÷èãí ýðäì³ð ¢¢ëäâ÷í ê¢ö³ìšò³ ê¢í áîëõ á³³ñíü èë. Áîëâ êåñãíü ê¢¢í³ ñàíñàð áîëõø. Öóã ³ìòíë³ ó÷ðñí çîâëœ ýí¢í³ šèðºëä ÷èãí ñîëüâð îðóëñíü èë áîëšàíà. 1953 šèëä Ãàððè Ðîê÷èíñêèé Àëìà-Àòèíñê õóäîæåñòâåíí ó÷èëèùèã éè뺳í ñ³³í³ð ò´ãñ³ñìí. Õóðö õ³ë³öíü áîëí þ ÷èãí êåš ÷àääã ´´ò³ ºàðíü ìåë çóðà÷èí ýðäìä èðëö³ò³ á³³ñíü òåð ó÷èëèùèí õ´´í ìåäãä³ä á³³â.
Ó÷èëèùèã ò´ãñ³ñí öàãàñ àâí áèëãíü ñ³³í³ð èëäš ìåäãäñí áຠíàñòà çóðà÷ ¢¢ä³âðì¢ä³í Êàçàõñòàíä á³³õä³í êåñã º³³õ¢ëä îðëöóëš ¢ç¢ëš éîâñìí.
1961 šèëä Ãàððè Ðîê÷èíñêèé ò´ðñêí ºàçðóðí õ³ðš èðâ. Òåð öàãàñ àâí çóðà÷ Õàëüìãèí ä¢ðñë¢ëã÷ èñêóññòâèã äåëãð¢ëëºíä öóã ìåäðë³í, öàãàí, ÷àäìãàí áîëí áèëã³í íåð³äâ. Çóðëºíà ýâð³ îíö ÿíçàðí, ¢¢ä³ã÷ êåö¢ áèëã³ðí ýí¢í³ çóðãóä òåð äàðóíü ê¢¢í³ îíüãèã àâëíà. Ýí¢í³ çóðñí çóðãóäûã òàëäàí áèëãòíðèí ¢¢ä³âðì¢ä³ñ äàœãèí éèëºðí³. Ðîê÷èíñêèéèí ºàðèí ÿíç òåð äàðóíü ìåäãäí³. Òåã³ä ÷èãí ìàíà çóðà÷íð, ²ð³ñ³í áîëí ºàçàäûí îðíà çóðà÷íð ÷èãí èê áèëãòèí çóðëºíà ÿíçèã ç´âò³ ´´äìä ´ðãš ¢íëí³.
Êåñã àðâàä šèëì¢äèí òóðøàðò çóðà÷ çóðš éîâñí çóðãóä, óò òîîäàí 60 ºàð ¢¢ä³âð, îëí õ³ë³º³÷íðèí îíüãò òóñõàãäšàíà. Ýí ¢¢ä³âðì¢äèí èê çóíü Êåëí-óëñèí ìóçåéèí ê´ðœä õàäºëãäšàíà. dzðì ¢¢ä³âðì¢äíü îíö óëñèí àðõèâ³ñ àâãäñìí. Çóðà÷èí ¢¢ä³âðì¢äèí òóñêàð ìóçåéèí äèðåêòîðèí äàðóê Èðèíà Íîâîìëèíîâà òîäðõàºàð êåëš ´ãâ.
Òàœº÷èí èñêóññòâèí à÷òà ¢¢ëä³÷ çóðã áîëºíäàí ò´ðñêí òååãèí á³³äëèã, òååãèí óëñàí, òóóšèí áààòðìóäûã, áèëãò³ óëñàí òîäëóëš ¢ç¢ëñíü ò´ðñêí ºàçðèí ÷àñòð áîëš õ³ë³ãäí³. ª³³õ¢ëä èðš, Õàëüìãèí áèëãò³ ¢ðí³ ¢¢ä³âðì¢äèã ä³êí íåã îíüãàí ´ã÷ õ³ë³º³ä, àã÷ìä áîëâ÷í ꢜêë ÷ååšò³, õóðö óõàòà, áèëãò³ ºàðòà õàëüìã ýðäì÷èí ä´œã³ð ò´ðñêí òóóšèã ñåðã³òí, ìàíà ³ìòí, ìàíà ñîéë ÿìàðàí ê¢÷ò³ áîëí ¢¢ä³ã÷ ÷èäëò³ áîëšàõèíü ìåäš, óðìä àâòí.
Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ

Ñåíòÿáðèí 18-ñ àâí Õàëüìã Òàœº÷ä "Áîëüøèå ãàñòðîëè" ãèäã ôåäåðàëüí ïðîãðàìì ýêë³ä ¢¢ëäš³í³. Ýí èê ãàñòðîëèí êåìš³íä Ýëñò¢ð Òûâà Ðåñïóáëèêèí òåàòð èðâ. Ýäí³ àâ÷ èðñí íààääûí òóñêàð øèäð áîëñí ïðåññ-êîíôåðåíöä êåëãäâ. Òàœº÷èí ñîéëûí áîëí òóðèçìèí ìèíèñòðèí äàðóê Ãàëèíà Áàäàåâà ôåäåðàëüí ïðîãðàììèí òóñêàð êåë³ä, èðñí ãèè÷íðèã é´ð³ëèí ¢ã³ð òîñâ. Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòðèí õóäîæåñòâåíí ºàðäà÷ Áîðèñ Ìàíäæèåâ ðåãèîíìóä õîîðíäê ãàñòðîëèí êåìš³íä ýí šèëèí õàâðàð Õàëüìã òåàòð ºóðâí ðåñïóáëèêä îäàä, íààääàí ¢ç¢ëñí³ òóñêàð êåëâ. Îäà òåð ðåñïóáëèê¢äèí òåàòðìóä Õàëüìãò èðš³í³.
Áàñœãà Áààòðèí íåðò³ Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòðèí ò³³ç äååð Òûâà Ðåñïóáëèêèí Êåëí-óëñèí ê´ãšìèí-äðàìàòè÷åñê òåàòð íààääàí ¢ç¢ëš³í³. Òåàòðèí äèðåêòîð, Òûâà Ðåñïóáëèêèí óëñèí àðòèñò Ñòàíèñëàâ Èðèëü êåëñ³ð, êîëëåêòèâ èê äóðòàºàð ýí ãàñòðîëüä èðâ. Òåàòðèí àðòèñòíð Ýëñò¢ð ñåíòÿáðèí 16-ä Àºøàñ àâòîáóñàð èðñìí. Òûâàºàñ èðñí ãèè÷íðèã Êåëí-óëñèí äðàìàòè÷åñê òåàòðèí êîëëåêòèâ áàéðèí á³³äëä òîñ÷ àââ. Òåàòðèí äèðåêòîð Ãàëèíà Øóðàåâàí êåëñ³ð, õîéð òåàòðèí êîëëåêòèâ Õàëüìãèí ºàçðò 30 šèë õîîðàí èèãš õàðºñí áèë³.
Ñòàíèñëàâ Èðèëü Õàëüìã òåàòðèí íààääûã ³ìòí îäà ê¢ðòë ìàðòàä óãàí òóñêàð êåë³ä, ýí èðëºíä³í Òûâàí àðòèñòíð ºóðâí íààä àâ÷ èðñí³ òóñêàð 糜ãëâ. 1935 šèëä ýêëš ¢¢ëäñí òåàòð Âèêòîð Êîê-îîëûí íåðèã 碢í³. Òåàòðò éèñí ¢éèí àðòèñòíð ê´äëš³í³. Ýäí ËÃÈÒÌÈÊ, Ìîñêîâñê Ùåïêèíñê íàíü ÷èãí òåàòðàëüí âóçìóä ò´ãñ³ñí àðòèñòíð. Öàãòàí ýíä íåð òóóðñí Ìàêñèì Ìóíçóê Êàðà-êûñ ãåðãò³º³í, Õ. Êîíãàð, Â.Ìîíãàëüáè, Í. Îëåé-îîë, íàíü ÷èãí áèëãò³ àðòèñòíð ê´äëš éîâñìí. 1958 šèëä êîëëåêòèâ ê´ãšìèí-äðàìàòè÷åñê òåàòð áîëš ¢¢ëääã áîëñìí. 1986 šèëä òåàòð "Ê¢íäëëºí³ Òåìäã" îðäåí³ð à÷ëãäñí áèë³.
Éèðäã÷ šèëì¢äò òåàòðò àõ ðåæèññåð áîëš Àëåêñåé Îîðæàê ê´äëñí³ñ àâí òåàòð øèí äåâñœä ºàð÷, îëí ôåñòèâàëüä íààääàðí íåð ºàð÷, ºàçàäûí îðíä òåìäãò³ áîëâ.
2000 šèëä ²ð³ñ³í Ôåäåðàöèí èíòåëëèãåíöèí Êîíãðåññò òåàòðèã "Òåàòð ãîäà" ãèäã íåð 碢뺳ä, àêàäåìèê Ä. Ëèõà÷åâèí íåðò³ àëòí ìåäàëÿð à÷ëñí áèë³. 2011 šèëä òåàòð "Êåëí-óëñèí" íåð 碢äã áîëâ. Ñîéëûí õàëõàð êåš³õ èê ê´äëìøèã òåìäãë³ä, òåàòðèã 2016 šèëä Òûâà Ðåñïóáëèêèí îðäåí³ð à÷ëñíü èê óðìäòà éîâäë áîëñìí.
Òåã³ä ýíäð ´äð³ñ àâí àõ-ä¢ ðåñïóáëèê³ñ èðñí áèëãòíðèí íààääûã õ³ë³õ òààë ìàäíä ó÷ðšàíà. Òåàòðèí ëèòåðàòóðí ³œãèí ºàðäà÷ Ýðèê Íîðáó êåëñ³ð, ðåïåðòóàð á¢ðä³ëºíä ýäí èê îíüãàí ´ãí³. Šèë áîëºí òåàòð ôåñòèâàëüìóäò îðëöš, áèëã-ýðäì³í òàëäàí ºàçðò ¢ç¢ëí³. Ìëûí òåàòðìóäëà, Õàêàññèí, Òàòàðñòàíà, Áàøêîðòîñòàíà, Áóðÿòèí òåàòðìóäëà çàëºëäà á³ðš, òåð ¢¢ä³ã÷ êîëëåêòèâñëà íåã ôåñòèâàëüìóäò îðëöš éîâíà.
"Ýãèë, ýšèì, ýãèë" ãèäã íààäàð òóâèíöíð ãàñòðîëÿí ýêëš³í³. Ýí íààäí 1998 šèëä Êàçàíüä áîëñí "Íàâðóç" íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëèí ëàóðåàò áîëñìí. 2002 šèëä Èðêóòñêä áîëñí "Ñèáèðñêèé òðàíçèò" ãèäã íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëüä ýí íààäí Ãðàí-ïðè ì´ð³ ø¢¢š àâñìí. "Áåëàÿ âåæà" ã躳ä, Áåëàðóññüò áîëäã íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëüä Àëåêñåé Îîðæàê ò³âñí ýí íààäí õàìãèí ñ³í ãèš òîîëãäñìí. Îäà Õàëüìãèí îëí õ³ë³º³÷íð òóâèíöíðèí ñ³í ãèñí íààäûíü õ³ë³š ÷àäšàíà. Öàã óðàëàí éîâàä, íààäí ò¢ð¢í áîëš ò³âãäñí öàãàñ àâí îäà òåð¢íä ä´ðâäã÷ ¢éèí àðòèñòíð íààäšàíà.
Äàðàíè íåã íààäíü òóóšèí õîë öàãóð ìàäíèã ê¢ðãõìí. "Êòî òû, Ñóáåäåé?" ãèäã íààäí ×蜺ñ õààíà ãåíåðàë Ñóáåäåé áààòðèí òóñêàð êåëš ´ã÷³í³. Òóóšèí íààäûã Òûâà Ðåñïóáëèêèí óëñèí àðòèñò, ²ð³ñ³í Ôåäåðàöèí à÷òà àðòèñò, Ìëûí ñîéëûí à÷òà ê´äë³÷ Àëåêñåé Îîðæàê áåëäš ò³âñìí. 2000 šèëä Óôàä áîëñí íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëüä, 2005 šèëä Óëàí-Óäý áàëºñíä áîëñí íàðò-äåëê³í ôåñòèâàëüä äèèëâð á³ðñí íààäí îäà Ýëñòä ¢ç¢ëãäš³í³.
Ñåíòÿáðèí 20-ä "Ëåãåíäû Ñàÿíñêèõ ãîð" ãèäã íåðò³º³ð òåàòðèí îëí ç¢ñí ÿíç îðóëš áåëäñí êîíöåðòèã òóâèíöíð ¢ç¢ëõìí. Òûâàí êå糜ê ñîéëëà òàíüëäš, ´äã³ öàãò áèëã-ýðäìèíü ÿºš äåëãðš³õèíü êîíöåðòèí éîâóäò ³ìòí ¢çõìí. Êåëí-óëñèí ê´ãšìèí çåâñã¢äèí ³³ºèíü - õîîëàí øàõš äóóëäãèã ñîœñš, òóâèíñê òåàòðèí ñ³í ãèñí íààääûí ç³ðì ³œãèíü ¢çš áîëõìí.
Ãàëèíà ÕÅÉ×ÈÅÂÀ

Ïðåäñòàâèòåëè Îáùåñòâåííîãî ñîâåòà ïðè Óïðàâëåíèè ÔÑÈÍ Ðîññèè ïî ÐÊ ïîñåòèëè Èñïðàâèòåëüíóþ êîëîíèþ ¹2 â ï. ßøêóëü. Îá ýòîì ñîîáùàåò ïðåññ-ñëóæáà Óïðàâëåíèÿ. Ýòî áûëà ïëàíîâàÿ ïðîâåðêà äåÿòåëüíîñòè ó÷ðåæäåíèÿ: îáùåñòâåííèêîâ èíòåðåñîâàëè óñëîâèÿ ñîäåðæàíèÿ, ñîáëþäåíèå ïðàâ è çàêîííûõ èíòåðåñîâ ëþäåé â óñëîâèÿõ ëèøåíèÿ ñâîáîäû.
Ñîïðîâîæäàëè ÷ëåíîâ Îáùåñòâåííîãî ñîâåòà (ÎÑ) ïîìîùíèê íà÷àëüíèêà ïî ñîáëþäåíèþ ïðàâ ÷åëîâåêà â ÓÈÑ ÓÔÑÈÍ Ðîññèè ïî ÐÊ Ëþäìèëà Ñàíãàäæèãîðÿåâà è àäìèíèñòðàöèÿ ÈÊ-2.
Îáùåñòâåííèêè ïîñåòèëè îáúåêòû è ïîìåùåíèÿ îòðÿäîâ æèëîé çîíû ó÷ðåæäåíèÿ, ñòîëîâóþ. Âî âðåìÿ îáõîäà æèëîé çîíû ïðåäñòàâèòåëè ÎÑ ïðîâåëè îïðîñ ñðåäè îñóæä¸ííûõ îá óñëîâèÿõ èõ ñîäåðæàíèÿ è äåéñòâèÿõ àäìèíèñòðàöèè èñïðàâèòåëüíîãî ó÷ðåæäåíèÿ. Æàëîá íà êîììóíàëüíî-áûòîâîå îáåñïå÷åíèå è ìåäèöèíñêîå îáñëóæèâàíèå, íà äåéñòâèÿ àäìèíèñòðàöèè èñïðàâèòåëüíîãî ó÷ðåæäåíèÿ íå ïîñòóïèëî.
 ýòîò æå äåíü ÷ëåíû Îáùåñòâåííîãî Ñîâåòà ïðîâåëè ïðèåì îñóæä¸ííûõ ïî ëè÷íûì âîïðîñàì.
Íàø êîðð.

Øèäð Êûðãûçñòàíä í¢¢äë óëñèí íàðò-äåëê³í íààää äàâñìí. Áàêòóó-Äîëîíîòó ñåë³íä ãþëåøó - àçåðáàéäæàí êåëí-óëñèí á´ê á³ðëä³í³ ìàðºàí áîëâ. Õàëüìã Òàœº÷ä ¢¢ëääã ²ð³ñ³í ÔÑÑÏ-í Çàëëòûí ÎÓÏÄÑ-èí çàðºèí ïðèñòàâ Áîðèñ Ìóäæèêîâ ýí ìàðºàíä îðëöš îí÷ðâ. Ýâð³ííü ÷èœí¢ðèí áàãä ìàíà á´ê ºóðâäã÷ îðìä ºàðàä, ê¢ðë ìåäàëÿð à÷ëãäàä, Í¢¢äë óëñèí íàðò-äåëê³í íààääûí ïðèçåð áîëâ.

Ìàðãàðèòà ÀÐÇÀÅÂÀ