«МУ ЗАЯТА ЮМН»

10-08-2020, 17:18 | Таңһчин зәңгс » Тоолвр

«Музъята» гидг ўгиг би бичкндін кґгшдіс дањгин соњсч йовлав. Тер цагт эн ўг нег му юмна зўўл гиљ медгддг билі. Ода аль єазрт мана хальмгуд тиигід келдгинь сіінір медгдх биш, зуг бичкндк цагас соњсч йовсн эн ўгиг шидр базрт соњсчкад, тўўні тускар бичх седкл тґрв.
Зунын єањ халун ўдин цагт мана селіні кґгшд цуєар серўкн гер дотран орад суудг. Асхн єазаран єарч імт хілієід, зірм-зірмдін нег-негін хіілдљ, соњссн зіњгірн хувалцад йовдг билі. Єурвн-дґрвн кўн хурад, єаза ду єарад суухлань, ээљін дахад йовхларн, би чигн чикін ґгч соњсдг билів. Аль нег му юмна тускар кўўндхлі, кґгшдўд тер цагт «музъята юмн» гиљ келдмн. Санад бііхнь, іркін ууљ тракторан кґмрўлсн љолачиг, кґлін хуєлсн ўкриг, тергін ірі чирљісн мґриг кґгшдўд иим ўгір неріддг билі. Соњсад дассн юмна учр-утхин тускар уха туњєаљ сандгнь кецў-берк юмн. Тиим учрар мадн ода кўртл зірм ўгмўдиг дутутаєар чигн меддг. Ода эн «музъята» гиснь ямаран учртав гихлі, келні аю дахад, хойр ўгіс ниилід негнд хўврљ ирсн «му заята» гидг утхта ўг. Ода эн «му заян» гисиг «плохая участь, плохая доля, тяжелая судьба» гиљ орс келнд орчулљ болна. Бас санад бііхнь, эн му заяг кен заядгв гихлі, «Заяч заядг», – гиљ кґгшд келні. Ода тер «Заячнь» кемб гиљ сурхла, – «бурхн», – гиљ медітнр хірў ґгні. Тиигхлі, му зая заясн заяч-бурхн сін зая заядгв? Тиигхлінь, тадн «му заята» гиљ келхлірн, «сін заята» гиљ яєад эс келніт? – гиљ тівсн сурвртм дґрвн эмгн хірў ґгч чадсн уга. Імтні ухан-сананд тґґнрљ эс ўлддг юмиг хойр-єурвн зун љилин ґмн бичсн судр-бичгт хііхіс ґњдан юунас хііљ авхв? Тиигід би хуучн судр-бичг уудлад умшн-хііљ, эн «му заян» гисиг олад авув. Эрт-урд, улана йосн бурхна шаљиг єіілљ эс орксн цага бичгўдт тіілврнь иим біісмн: Бурхна шаљна йосар мана орчлњд зурєан зўўл імтн біідг. Теднь: тењгрин йиртмљин орн (мир божеств), асурин йиртмљин орн (мир полубогов), кўмн-тґрлктні йиртмљин орн (мир людей), адусна йиртмљин орн (мир животных), биридын йиртмљин орн (мир голодных духов), арвн ніімн тамин йиртмљин орн (ад) гиљ ўздг бііљ. Эн зурєан зўўл імтні єурвнь – «сін хўвтн», єурвнь – «му заятн» гиљ хувагддг юмн. «Сін хўвтн» гиснь «тењгрин орн», «асурин орн» болн «кўмн-тґрлктні орн». Эн єурвн йиртмљин орна зовлњгнь ик биш. «Єурвн му заятн» гиснь «адусна орн», «биридын орн» болн «арвн ніімн тамин орн». Му заята болсн учрнь тесхш уга зовлњднь. Адусн нег негін идх, ача ачх, кўўєір алгдх. Бирид насна турш ґлн йовх, кўзўн-хоолнь нірхн болсн учрар идх-уух арє уга. Тамин імтн даарх киитір даарч, халх халунар халљ, элдв зўўл тамин зовлњгар зовљ біідг юмн. Тиигід эњгин імтніс нег бичкн ўлў зовлњгар зовљасн юмна тускар мана єазрин кґгшд «музъята» эс гиљ «му заята юмн» гиєід келдг бііљ. Ода болхла, келін геељіх мадн иим ўг керглх эс керглхинь медлго біінів.

Геннадий КОРНЕЕВ

Видео