Худлын һазр

17-08-2020, 16:14 | Таңһчин зәңгс » Бурхн-шаҗна төрәр

Ик эрт урд цагас авн мана өвкнр эргндк һазр-делкәг шинҗлҗ үзәд, хойр-һурвн зүүлд салһҗ йовдг бәәҗ. Тер хуучн үзлнь ода күртл олн хальмгудын чееҗ-седклд хадһлгдад бәәһә. Хальмг көгшдин келсн үгд тернь зәрм-зәрмдән һарч ирнә.
Бурхн багшин ном-шаҗн өөрд-хальмгудын нутгт делгрәд уга бәәтл бөөһин шүтлһ олн әмтнә ухан-седкл эзлҗ, кецү-берк әмдрл-җирһлд түшг-тулг болҗ, хамг мууһас зәәлүләд, күрх сәәнд күргдг арһ бәәҗ. Тер бөөһин шүтлһин үзлд һазр-делкән һурвн орн бәәнә. Деед орн гиҗ бәәдг. Тер орнд теңгр бәәдг, бас зәрм алдр өвкрнин сүмсн тер орнд күрәд, тендәс цуг мадниг хәләҗ суудг. Кемр кергтә болхла, тер орнас бууҗ ирәд, дәәнә көлд орлцҗ, эврә улстан туслх, дәәсиг диилх сән арһ тус өгдг бәәҗ. Дунд орн гиснь – мана бәәдг орн. Үүнд күн-төрлктн бәәнә, мал-адусн бәәнә, олн баһ зергин эздүд чигн бәәдг. Теднә дотр һазрин эзн, усна эзн, модна эзн, уулын эзн мет күүнә нүднд эс үзгддг юмс бәәнә. Күн теднд мөргәд, зальврад, һал тәәһәд бәәхлә, тедн ач хәрүлҗ туслна. Күндллән эс үзүлхлә, тодхр-зеткр һарһҗ, харшлх зүүл чигн учрулх арһта юмс. Цуг эргндк юмнла зоклдад бәәх кергтә гиҗ мана өвкнр келдг бәәҗ. Дорд орн гисн – һазр дор бәәсн харңһу хар тамин орн, нүл-килнц һарһсн әмтнә сүмсн тенд тусад, зовхин түрүнд зовад бәәдгҗ. Бас олн зүүлин шулм, чөдкр, донам мет юмн иим хаб-хар һазрт орҗ суудг. Тер юмсас болһаҗ йовх кергтә гиҗ кезәнә хальмгуд саглад йовдг бәәҗ.
Зәрмдән най-йир һарсн көгшдлә күүндәд суухла, тедн өңгрҗ одсн төрл-таньлан «Хәәрхн, бидн худлын һазрт, тедн үнн һазрт бәәнә» гиҗ келнә. Иим үг соңссн күн ухан-санаһан сәәнәр уудлад автха, йосндан мана көгшд иигәд келәд бәәцхәнә. Эн үгәс мадн ю медәд авч чадҗанавидн гихлә, һурвн орна йосар делкәг салһх деерән мана хальмгуд бас эргндк цуг юмиг хойр һазр гиһәд хувадг бәәсн мөн. «Худлын һазрнь» гисн – мана, әмд әмтнә бәәдг орн. Энд цуг юмн буруһар үзгднә, худл болад һарч ирнә. «Дуртав» гиҗ үкчәсн күн дурлсн күүһән сәәнәр медлго бәәдг. «Авнав» гисн күн авх юмна чинринь сәәнәр медлго эврә толһад орсн уханд оралдад орҗ, эндүрәд, зүүләд-тенәд бәәдг. Эн әмдин һазр бузр, бутьхагта усн кевтә туңһлг биш, үзгдх юмн буруһар үзгдәд, медх юмн буруһар медгдәд, худл-үнн хольсн бәәдләр үзгддг учрар – худлын һазр болна. «Эн худлын һазрт бурхна номас бишңк юмнд иткәд йовх керг уга, седклин дими киләсн болх. Хара зөңдән бичә зов, энчн зүүднлә әдл», – гиҗ мини таньдг Эрнцн гидг нертә өвгн келдг билә. Эн насарн хурасн ухаһар шинҗләд бәәхлә, өвгнә келснь үнн бәәҗ.
«Үнн һазр» гиснь эн бузр орн биш, эн һазр-орнд эсргү юмн болна. Түүнд өңгрсн әмтнә сүмсн орҗ бәәдг. Нүдн уга болад үнн юм үздг, худл үздго, чикн уга болад үнн ә-чимә соңсад, худлын үг соңсхш, келн уга болад үнн үгәс бишңкинь келдго болна. Тер һазрин цуг үзгдл цегән усн кевтә туңһлг. Үнн һазрт бәәсн сүмсд чини-мини гидг юмн уга, үлү үзх, хорта седкл, хомһлзх седкл уга, шүрүн үг, бузр үг гидг юмн уга. Тер һазрт ирх цаг уга, өңгрх цаг уга, барун-зүн, ард-өмн гидг юмн уга. Сүмснд цогц-махмуд уга болчкад, йовх-зогсх чигн уга гиҗ өвгн келдг билә. Үнн һазрт бәәсн тедн мадниг хәләҗ, мана кесн, келсн сансн цугин сән мууг үзәд йилһҗ бәәдг. Килнц-нүл һарһсн күүг медәд, тер үнн һазрт бәәһә сүмсд бууҗ ирәд, тодхр-зеткр учрулҗ, зовлң-тахл күргәд тамлһ үүлдҗ, буру йовсиг әмтнд медүлҗ бәәдг. Тер төләд кезәнә хальмг күн болһн бийән чикәр бәрҗ, эврәкстән му юм келго, хар сана зүүлго йовдг бәәҗ. Бидн чигн, эврә өвкнрин хөөт үйнр болад, өвк-деедсән күндлхәр седхлә, йосыг бат кевәр бәрҗ йовх зөвтәвидн.

Цедән Санҗ

Видео