ХАР КЕЛ ТАСЛХ

17-08-2020, 16:16 | Таңһчин зәңгс » Бурхн-шаҗна төрәр

«Йөрәлин экн – тосн, харалын экн – цусн» гиҗ эрт урд цагас авн мана улан залатнр келнә. Хальмг көгшд цуг сән юмиг йөрәдг авг-бәрцтә болчкад, харал келхд ик дурго. Зуг, зәрм-зәрмдән ик му һарһсн күүг харадг чигн бәәнә. Тер харалыг, күүнд хальдад ирхләнь, «хар келн» гиҗ дууддг.
Кезәнә мана хальмгуд бән-сун, генткн тотхр-зедкрлә учрхларн эс гиҗ му зүүд үзәд, медлго му йор һарһад, малын зуд учрхд, керүл-темцл һархд чигн ик сеҗн әәһәд, гелңд гүүҗ оддг бәәҗ. Тер цагт гелң белг бәрәд, учрсн му юмна шилтәнинь һарһад, күүг шалтгас харсад авхин төлә хар кел таслдг бәәсн мөн. Эн соньн хар кел таслх үүлдвр кезәнәһәс нааран хойр йосар хальмгт делгргҗ йовҗ. Түрүнкнь болхла, «Хар кел утллһн». Бурхна ном ирхин өмн, эрт урд цагт тогтад, үйәс үйд кедҗ бәәһәд ирсн юмн тер. Улан залатнрин дотр ик тарад делгрсн «Хар кел утлх» гисн йосиг товчлад дурдый.
Кезәнә, «Хар кел утлхин» өмн, залрҗ ирсн хойр гелң төвд келәр ном умшад, цаһан хар хойр ноосар ээрсн утц һартан авч, нег үзүринь хар кел утлх күүнә амнд зуулһад, бас негн үзүринь эврән бәрнә. Ах гелң «Хар келнә бичг» гидг ном умшхла, утц бәрҗәсн гелң эврә таласн авч терүгән утлад бәәдг. Номин бичгәр кедү утлх кергтә, тедү утлад авад бәәдг. Утлчксн утц нег ширдгин кизәр деер хураһад, хар кел утлсн күн өрк-бүләрн деернь нульмад, эзн күүнә хувцнд ораһад, һазаран һарһҗ һазрт булна. Түүнә хөөннь гелңгүд йөрәл келәд, хар кел утлсн күүг харал-тамлһ, үлү-дуту үзх әмтнәс харсата болдгинь медүләд хәрнә.
Хойрдгч хар кел әрлһх арһ болхла, бурхна номин йосн болдг. Тернь хальмгудын эс гиҗ өөрдин йоснд һарсн биш, Бурхн багшин әмд бәәх цагт тогтсн йосн. Тернь болхла, «Хар кел-ам амрлулгч судр» гидг номиг умшх йосн болна. Түүнд хар-цаһан утц амндан авч суух керг уга, шуд гелңд одад, эврә кергән келхлә, өмн дурдсн судриг умшулна. Тер судр хаана күчр засгас, керүл-темцләс, ад-тотхрас чигн күүг харсх сән арһ мөн. Тер судрт хар келн-ам эцүлн таслх тәрнь чигн бәәдг. Тер тәрниг умшад бәәхлә, күүнә хальдасн му нүдн-келн, керүл-темцл, харал чигн әрләд, харшлх хамг му зеткр тогтнад ирх юмн. Тиигҗ мана өвкнр санад йовдг бәәсмн.
Ода эн цагт цуг бидн әдл биш. Зәрмнь сәәхн, зәрмнь сәәхн биш, зәрмнь байн, зәрмнь уга-яду. Кен негн ухата, кен негн дуту чигн бәәдг. Тиигхд, нег негән хәләҗ му үзәд, хар сана зүүҗ, му күсч бәәхлә, тер күүнд муутн хальдшго, тана килнц болад бәәх юмн. Тернь тана хаалһиг бүтү болһад, көгҗх-өсх арһ өглго, зоваһад хәрҗ ирх. Тиим учрар мана өвкнр «му бичә сантн», «үлү бичә үзтн», «юман бичә хармнтн», «күүг бичә харатн» гиҗ келәд, баһчудтан уха зааҗ йовдг бәәсн мөн. Күүнә харал, күүнә келн атархл чигн гемәр һарад, зовлң болад бәәҗ, эзндән хәрү ирдг. «Кесн үүл эзән темцнә, кецин усн һууһан темцнә» гидг хуучн цагин үлгүр бәәдг. Тер мет хов-җив чигн му йор болдг.
Көгшдин келсәр, хальмгудын бичкн күүкдт күүнә нүдн келн хойр ик күртдг юмн. Бичкдүд му унтхла, ууляд, сунад бәәхлә, теднд хорһлҗ цутхах кергтә. Күүнә хар келн күүкдт күрсн болхла, хорһлҗнд шовһр-шовһр келн һарад бәәдг. Тиим белг һархла, хорһлҗ цутхулдг күн цуг иим кел хуһлад авад, хорһлҗиг шинәр хәлүләд, мууг әрлһнә. Эннь худл биш, үнн, би эврә нүдәрн үзләв! Тимин төлә нег негнүрн му нүдәр бичә хәләтн, хар сана зүүҗ бичә йовтн, бурхна номан зүркндән бәрҗ, кезә чигн түүнәс, наадхин төлә чигн, бичә хаһцтн. Цуг мадниг харасн харалас бурхна ном харсх, талдан юмн харсч чадшго.

Сетән Дорҗ

Видео