Отг-әәмгтән күндтә

16-01-2021, 14:16 | Таңһчин зәңгс » Зіњг

Нәдвдә Озна Тихон уңг-тохмарн Шорвин кецин Баһ Дөрвд нутгин Дунд хурла ламин арвна күн. Далн җил хооран Озна Тихон Алтайск крайин, Парфеновск района, Песчаное селәнд тачкнҗах киитнд һарсн билә. Хальмг улс Сиврүр нүүлһгдсн учрар Тихон киитн һазрт төрәд, тавтадан төрскн һазртан ирәд, өсәд-боссн бәәнә. Бичкнәсн авн эн күн керсү ухата, дигтә-дарата, сарул чееҗтә көвүн бәәсмн. Эцкнь, Нәдвдә Озн, Сиврт механизаторар көдлҗ йовсна тускар бичәч Бадмин Алексей “Эцкин сүл үг” гидг очерктан 1957-ч җилд темдглсн бәәнә. Тедн бичкнәсн авн хамдан өсҗ, үүрлҗ йовсн улс болдмн. Тихона эцкнь һартан өөтә, медрлтә, билгтә, ухан-тоолврта бәәсинь нертә бичәч темдглнә. Хәәрлт уга засгла харһсн Озн Аршанович аваль, Санҗин Босхата, Сиврт ханьцад, арвн үр һарһсмн, ууһн күүкнь гемин учрар хорад, тендән үлдсн болҗана. Хальмгудын өрк-бүл болһна элгн-саднь Сиврт мөңкинд үлдсинь меднәвидн, теднә зовҗ-түрҗ йовсн тууҗинь медәтнрәс сергәһәд, соңсад, дегтрмүдт умшхла, кенә чигн зүрк шарклна.

Нәдвдә Озн өрк-бүләрн Сиврәс 1956-ч җилин мөрн сард төрскн һазртан нүүҗ ирәд, Чапаевин нертә совхозин Унһн Төөрәч фермд тракторист, электрик, хөөннь хөөч болҗ көдлҗ йовсмн. Күн болх баһасн гиһәд, 1970-ч җилд ууһн көвүнь Тихон Ханатан дунд школ төгсәһәд, эцкиннь эрдм дасҗ авхар, механизаторин курс чиләһәд, цергт мордсн хөөн трактористар көдлн бәәҗ, Аһшин селәнә эдл-ахун институтд ик сурһуль төгсәһәд, агрономчар фермдән көдлв.
1986-ч җиләс авн 1990-ч җил күртл Нәдвдә Тихон совхозин ах агрономчин үүл дааҗ йовсн билә. Далн доладгч җилд Тихон сойлын халхар сурһуль-ном төгсәсн, харадан җивр күмсгтә, теглг нурһта, серглң дүрстә, үүрсг авцта, һольшг сәәхн Валя күүкнлә таньлдад, седклнь туссн күүнлә өрк-бүлән өндәлһәд, җирһлән залһна. Тер цагас авн эндр өдр күртл Тихон Озонович болн седкл-ухаһинь авлсн Валентина Васильевна олн җилдән таңһчин селәнә эдл-ахун көдлмш кеһәд, ямаран чигн зовлңд даргдлго, дөрвн үрән өскәд-босхад төрскн һазртан медрлтә мергҗлтнр болдг сурһмҗ тедндән өгсмн. Эдн дөчн шаху җилдән хамдан Унһн Төөрәчд бәәһәд, өр-өвч седклтә өрк-бүл болад, төрскн һазр-усндан эңкр, цань уга дурта улс мөн.
Найдгч җилмүдин чилгчәр Унһн Төрәчәс баһчуд, идр наста залус, күүкд улс өрк-бүлән теҗәхин төлә ик балһсд орад, арһан хәәсн цаг. Эн күнд цагла, 1991-ч җилд, нертә хөөч, тоомсрта Басңгин Бамб Нәдвдә Тихониг дуудҗ авад, тогтсн эн бәәдлиг ясрулхин төлә фермин һардач бол гиһәд, сүв-селвгәрн нөкд болад, хург кеһәд, Тихон фермин һардач болад көдлв. Эн дааврта көдлмшт Тихон кесг җилдән көдләд, хамдан бәәх улсла нәрхн нооста хөд асрад, хаврин болн намрин тәрә тәрәд, аштнь ик урһц хураҗ авсн билә. Тер цагас авн тарҗах фермин улс Тихон Озоновичин дуудврар төрскн һазр-усндан эңкр, дурта болад, хәрү эврә һазртан ирҗ чидлән әрвллго фермерск эдл-аху бүрдәһәд, урһц модд тәрәд, бәәсн һазран кеерүләд, шин гермүд тосхад, баһчуд балһсдар сурһуль сурад, хәрү фермдән ирҗ көдлдг болв. Селәнә толһач тәрәнә һазрин чинр ясрулад, усар теткдг комплексн бригад тогтаһад, олна малын тооһинь икдүләд, көдләчнрин җалвнь икдәд, фермин улс эврә малан өскхд кец-таалынь ясрулв.
Тихон Озоновичин һардҗах селәнә көдләчнр ахр цагин эргцд күцәмҗтәһәр көдләд, маласн сән чинәтә төл авад, сән чинртә ноос хөөдәс кирһҗ авад, 1992-ч җилиг сән аштаһар төгсәв. Тер җил намрин болн хаврин тәрә тәрсн, аштнь гектарас 28 центнер буудя авч, зәрм һазрас 33 центнер буудя авдг болв, ашлад келхлә, тиигхд 5,5 миңһн тонн буудя хураҗ авсн билә. Тер цагт фермин көдләчнр совхозд йир сән ору орулсн билә.
Толһач Тихон Озонович чаңһ неквртә, тоолврта, ухата, билгтә һардач болад, бәәрн улс чидлән әрвллго көдләд, һарута эдл-ахуд ахр цагин эргцд сән хүврлтс учрв. Унһн Төөрәчд көдлдг малчнр, механизатормуд, тәрәчнр, школын багшнр тоомсрта толһачин һардврар ямаранчн кергиг ухан-седклән тәвҗ күцәдг билә.
Олн дунд, баһчудт үлгүр болад, күндтә Тихон Озонович авальтаһан дөчн шаху җил ниитә бәәҗ, дөрвн үрән өскҗ, чик сурһмҗ өгәд, ик сурһульд орулад, көлинь дөрәд күргәд, һаринь һанзһд күргәд, седкл санамр бәәцхәнә. Эднә үрднь өсәд-босад эврә өрк-бүлтә болв. Мал күн хойрин әмнь холвата гидг үлгүр бәәдмн, тегәд Надвидовихн өрк-бүләрн мал асрхла – амн тоста гиһәд, крестьянск-фермерск эдл-аху тогтацхав. Малас төл авлһн – йир дааврта кем, түүнә хөөн хөд кирһлһнә керг-үүлдвр эклнә, хаврар, зунар өрк-бүләрн Нәдвдәхн малдан үвлдән идх шүрүн хот белдҗ авцхана, селәнә көдлмш чилхш. Йириндән селәнә көдлмшт завср угаһинь кен чигн меднә. Ууһн көвүнь Костя эцкәсн үлгүр авад, университетд сурһулян сурад, агрономчин хату цаас эк-эцкдән бәрүлҗ байрлулад, тедндән нөкд болад, хамдан мал асрад, өдгә цаг күртл көдлә. Хойр күүкнь болхла, КГУ-н хальмг келнә бичгин болн дорд үзгин шинҗллтин институтд йилһән сән кевәр сурһулян сурад, хальмг келнә багшар көдлцхәнә, отхн көвүнь дотр-дундын министерствд көдлнә. Өдгә цагт Озна Тихон күндтә амрлһнд бәәнә гиҗ келҗ болшго, көвүндән нөкд болад, малан хәләнә. Тихон Озонович насн-җирһлиннь туршарт төрскндән итклтә кевәр церглҗ, бийән әрвллго көдлҗ, таңһчиннь делгрлтд ик тәвцән орулсн күн. Тер учрас Ханатан дундын школд хамдан сурсн сурһульчнрин нерн деерәс Тихон Озоновичиг ончта өөнләнь йөрәҗәнәв.
Күндтә Тихон Озонович!
Ончта өөнтн кишгтә болҗ,
Ут наста, бат кишгтә болтн!
Үйнрин җирһл үзҗ,
Үрглҗдән байрта - бахта бәәҗ,
Өрк –бүлтәһән, олн үүрмүдтәһән
Ни –негн, менд - амулң бәәцхәтн!
Олн Деед Бурхд, Көк Мөңк Теңгр
Өршәҗ таниг хәәрлтхә!

Нина ШАРАПОВА, Хальмг утх зокъялын болн журналистикин тиңкмин доцент

Видео