Хальмг келнә кичәлмүд – Дмитрий Петровла

20-02-2021, 16:22 | Таңһчин зәңгс » Сурєуль-эрдм

Маңһдур цуг нарт делкәд төрскн келнә Өдр темдглгдхмн. Мана таңһчд эн өдр угтҗ кесг керг-үүлдвр, марһан, хәләвр болна, таңһчин сурһульчнр дунд төрскн келән сәәнәр меддг күүкд-көвүд йилһҗ авгдна. Сүл цагт дорас өсч йовх баһ үй төрскн келән дасч авхар шунҗахнь темдгтә. Тиигәд, Хальмгин төв хурлд хальмг кел даслһна кичәлмүд бүрдәлһн сән авъяст тохрв, терүнд кесг күн орлцв. Өдгә цага баһчуд хальмг кел даслһна халхд шин эв-арһс олзлхар зүткҗәнә гиҗ келх кергтә. Баһ наста Мучкан Арслң олн кел меддг Дмитрий Петровла хальмг кел дасч авлһна төсвин седвәр татв. Бидн шидр энүнлә харһҗ күүндәд, эн төсвин тускар тодрхаһар келҗ өгхиг сурвидн.

- Дмитрий Петров Московск государственн лингвистическ университетд багшлна. Эн һуч һар кел меднә, «Сойл» гидг телеканалд «Полиглот» гидг соңсхвр давулна. Энүнә һардврт әмтн 16 кичәлин йовудт ямр нег кел дасч авна. Тавн-зурһан җил хооран би энүнә соңсхвр түрүн болҗ үзләв. Давсн җилд би Дмитрий Юрьевичла болсн харһлтд орлцад, таньлдад, хальмг кел даслһна кичәл бүрдәлһнә тускар энүнлә күүндсн биләв. Эн Хальмг Таңһчар соньмсв, тегәд би медсән келҗ өгәд, мана сойлын, тууҗин, авъясмудын туск дегтрмүд, статьяс умштха гиҗ хувалцв. Эн мана таңһчур ирҗ энд хальмг кел даслһна кичәлмүд давулх седвәриг дөңнв. Тегәд ода бидн эн төсвиг бәәдл-җирһлд тохралһна керг бүтәсн бәәнәвидн. Эн төсвин бүрдәмҗин багд Хальмг Таңһчин ачта артистк Орһан Эрвена, арһлач Тостан Байрта орлцҗана, – гиҗ Арслң мана күүндврин эклцд келв.
Дмитрий Петров мана таңһчур ирәд, эн төсвд орлцх нәәмн күүнлә хальмг кел дасхмн. Түрүләд эн хойр сарин эргцд бийнь хальмг кел дасад, белдвр кех. Моһа сарин чилгчәр Дмитрий Юрьевич эн кергиг эклх гиҗ зуралгдҗана. Мөчн сард кичәлмүд цокҗ авлһн күцәгдхмн. Эн кергиг бүтәхин төлә 1 сай 800 миңһн арслң кергтә болҗана, эн төсв олн-әмтнә чинртә болхмн. Тегәд олн әмтн күргсн демин мөңгәр эн төсвиг тохрах күсл бәәнә. Ода эн төсвин бүрдәмҗин баг кергтә мөңг цуглулҗ авлһна, цуг кергтә кергсл, бәәр, кичәлмүд давуллһна төлә керглгдх нань чигн тоот белдҗәнә. Хальмг ик сурһулин филолог номин доктор Артан Сергей эн төсвд орлцҗ, Дмитрий Петровд дөң-тусан күргхмн. Темдглхәс, эн номт хальмг кел даслһна халхд байн дамшлт хоршасмн, эн Хальмгин төв хурлд хальмг келнә кичәлмүд давулна. Эн керг бүрдәлһнд демән күргсн улс дунд лотерей давулгдҗ терүнд орлцх зөв авхмн.
- Шидр Орһахна хурл мана седвәрин тускар медәд, хальмг келнә делгрүллһнд тәвцән орулхар шиидв. Эн төсв олн-әмтнә дөңгәр бүрдәгдхиг медәд, Гонбо Ловон багш нег һазра улст дуудвр кеҗ, эн кергт орлцхиг сурв. Орһахна хурл эн кергт 30 миңһн арслңга демән күргв. Багшин дуудвриг олн әмтн дөңнҗ бас цаһан седкләсн дөңгән күргҗәнә. Ода деерән эдн зу һар миңһн арслң цуглулв, эдн лу сарин чилгч күртл мөңг цуглулхар седҗәнә. Мана нег һазра улс талдан балһсдт, орн-нутгудт чигн бәәнә, эдн бас дөңгән күргхдән белн бәәнә. Тиигәд олна дөңгәр бидн эн төсвиг күцәҗ, хальмг келән даслһна кергт болм тәвцән орулхар бәәнәвидн, – гиҗ Арслң келв.
Мучкан Арслң Хальмг Таңһчин күндтә иргн, Әрәсән болн Хальмг АССР-ин искусствин ачта үүлдәч Анатолий Очир-Горяевич Цебековин зе көвүнь болна. Эн бичкнәсн авн аавиннь дуулсн дуд шиңгәҗ авч, хальмг кел соңсҗ йовсмн. Тегәд эн өрк-бүлдән төрскнч сурһмҗ авч, хальмг келндән, сойлдан дурта күн болҗ өсв. Цөөкн җил хооран эн «Мана дун» гидг эв-арһ үүдәҗ, хальмг улсин дуд смартфонд соңсҗ болхиг кесмн. Ода эн тер приложениг айфонд олзлҗ болхиг үүдәҗәнә. Эн төрскн келән дасч авх күсл тәвҗ, иим седкл-сана зүүҗәх улст дөң күргҗ эн төсвин седвәр татсн болҗана. Халуч седклтә, шунмһа, седвәртә баахн көвүн нертә Дмитрий Петровла таньлдад, энүнә дөңгәр хальмг келнә кичәлмүд таңһчдан бүрдәлһнә керг бүтәҗәнә.
ДАВАН Наталья

Видео